Eurocopter (Aérospatiale) AS 365 "Dauphin", 1972

Śmigłowiec wielozadaniowy. Francja/Niemcy.
Śmigłowiec Eurocopter EC155 B1 ”Dauphin” prezentowany na Paris Air Show, 2007. (Źródło: Dmitry A. Mottl via "Wikimedia Commons").

Firma Aérospatiale opracowała na początku lat 1970- tych średni śmigłowiec wielozadaniowy Aérospatiale SA 360 „Dauphin”. Miał być następcą przestarzałych śmigłowców typu Aérospatiale SA 316 / SA 319 "Alouette III". Jedną z cech wyróżniających śmigłowiec „Dauphin” jest zastosowanie wirnika ogonowego typu fenestron.

Pierwszy, jednosilnikowy prototyp śmigłowca SA 360A, napędzany turbowałowym silnikiem Turboméca „Astazou XVI” o mocy 730 kW został oblatany 2.06.1972 r. Po wykonaniu lotów testowych postanowiono wymienić jednostkę napędową na mocniejszą „Astazou XVIIIA” o mocy 785 kW, a w celu zmniejszenia drgań maszyny, na końcach łopat wirnika głównego zamontowano małe przeciwwagi. Pierwszy śmigłowiec seryjny, oznaczony SA 360C został oblatany w kwietniu 1975 r.

Wersja SA 361 została przystosowana do działań w warunkach wysokiej temperatury i dużych wysokości , wyposażona w mocniejszą jednostkę napędową i zdolna unieść większy ciężar. Nie była produkowana seryjnie, zbudowano jedynie kilka prototypów. Zbudowano również kilka prototypów wersji wojskowej śmigłowca oznaczonego jako SA 361H, który mógł być uzbrojony w 8 wyrzutni pocisków rakietowych MBDA HOT , ale również on nie trafił do produkcji seryjnej.

Na początku 1973 r. opracowana została dwusilnikowa wersja śmigłowca, oznaczona jako SA 365C „Dauphin 2”. Prototyp został oblatany 24.01.1975 r., a dostawy egzemplarzy seryjnych rozpoczęto w grudniu 1978 r. W porównaniu z poprzednim modelem SA 365C posiadał dwa turbowałowe silniki „Arriel” o mocy 470 kW, głowicę wirnika głównego typu Starflex i możliwość uniesienia większej masy ładunku. Zostały opracowane warianty rozwojowe:
- SA 365C1- napędzany silnikiem „Arriel 1A1”, certyfikowany w marcu 1979 r.,
- SA 365C2- napędzany silnikiem „Arriel 1A2”, certyfikowany w lutym 1980 r.,
- SA 365C3- napędzany silnikiem „Arriel 1C”, certyfikowany w styczniu 1982 r.

Produkcję obu wersji śmigłowców zakończono w 1981 r., po zbudowaniu około 40 egz. SA 360 i 50 egz. SA 365C. Oba śmigłowce zostały zastąpione wersją SA 365N.

Znacznie ulepszona wersja śmigłowca SA 365N „Dauphin 2” oblatana została 31.03.1979 r. Dostawy śmigłowca rozpoczęły się w 1982 r. Śmigłowiec tej wersji był napędzany mocniejszymi silnikami turbowałowymi „Arriel 1C” o mocy 492 kW, a ponadto wyposażono go w stateczniki o większej powierzchni, poprawiony układ transmisji napędu, nowy wirnik główny wraz z mocowaniami, oraz trójkołowe wciągane podwozie główne. Zostały opracowane warianty rozwojowe:
- SA 365N1 (AS 365N1)- (w styczniu 1990 r. zmieniono sposób oznaczania śmigłowców z SA na AS) z mocniejszym silnikiem „Arriel 1C1” o mocy 526 kW i wirnikiem fenestron zbudowanym z materiałów kompozytowych. Masa startowa została zwiększona do 4100 kg. W konstrukcji zastosowano wiele rozwiązań opracowanych dla wersji SA 366G1 (HH-65 „Dolphin”),
- AS 365N2- pierwszy wariant, który od początku nosił nowe oznaczenie AS, otrzymał zmodernizowane silniki „Arriel 1C2” o mocy 549 kW, zmodernizowaną skrzynię biegów oraz ponownie zwiększoną masę całkowitą do 4250 kg. Dostawy rozpoczęły się w 1990 r. Wariant ten montowany był na licencji w Chinach jako Harbin Z-9 i Z-9A i budowany w Brazylii przez firmę Helibras,
- AS 365N3- śmigłowiec o podwyższonych osiągach, przystosowany do operowania w gorącym klimacie i na dużych wysokościach. Zastosowano silniki „Arriel 2C” o mocy 635 kW oraz przeprojektowany kompozytowy fenestron. Masa całkowita zwiększona do 4300 kg.

Produkcja seryjna rozpoczęła się w grudniu 1998 r. produkowana również na licencji w Brazylii w firmie Helibras,
- EC 155B (AS 365N4)- wariant podobny do AS 365N3, napędzany silnikami „Arriel 2C” i wyposażony w system kontroli FADEC. Zastosowano nowy wirnik główny typu Spheriflex i o 40% większy kokpit, którą uzyskano przez wprowadzenie wypukłych szyb w drzwiach i w kabinie. Po niewielkich zmianach i przyjęciu nowego sposobu oznaczeń przemianowany na EC 155B. Pierwszy lot EC 155B1 wykonał 17.06.1997 r.

Wersja SA-365 N stała się ona podstawą do opracowania wyspecjalizowanych wersji:
- SA 365F- morskiej,
- SA 365M1- bojowej,
- AS 565 (SA 365K)Panther”- wielozadaniowej wojskowej. Prototyp SA 365K wykonał pierwszy lot 29.02.1984 r. Próby wojskowe zostały zakończone w 1987 r. Pod względem płatowca jest podobny do SA-365N zaś wymiarowo do SA-365F. Został znacznie udo­skonalony odnośnie zdolności przetrwania załogi i konstrukcji na terenie walki. Zastosowano strukturę o większej liczbie elementów dynamicznych z kompozytów oraz malowania, zmniejszające wykrywalność radarową i odbicia w podczerwieni. Fotele załogi opancerzono oraz ochroniono serwomechanizmy sterowania śmigłowca i regulacji silników. Przy upadku fotele wytrzymują przyśpieszenie 20 g, zaś całość struktury uderzenie z prędkością 7 m/s, a układ paliwowy- 14 m/s. Przy przestrze­leniu zbiorników ulegają one samozasklepieniu. Śmigłowiec przeznaczony jest do szybkich zadań szturmowych i desantowych. Zabiera 2 pilotów oraz 8 do 10 żołnie­rzy przy przewozie na odległość 400 km. Może przetransportowywać 60 żołnierzy na godzinę na odległość 20 km. Do akcji bliskiego wsparcia zabiera na bocznych wysięgnikach zasobniki z 22 pociskami rakietowymi 68 mm, 2 działka kal. 20 mm lub inne uzbrojenie. Może wykonywać loty rekonesansowe, działania elek­troniczne, wykrywanie celów, loty pocztowe, poszukiwawcze i ratunkowe oraz ewa­kuacyjne (4 nosze). Na zewnętrznym podwieszeniu może przewozić ładunki do 1600 kg. Później oznaczenie śmigłowca zostało zmienione na  AS 565 „Panther”. W 1987 r. na śmigłowcu SA 365K zostały ustanowione dwa rekordy świata wznoszenia przy masie 2774 kg: na wysokość 3000 m w czasie 2 min 54 s oraz 6000 m- 6 min 14 s.

Na początku lat 1980- tych Straż Wybrzeża Stanów Zjednoczonych (United States Coast Guard) wybrała wersję SA 366 G1 „Dauphin” jako nowy śmigłowiec ratownictwa morskiego. Łącznie wyprodukowano 99 śmigłowców oznaczonych jako HH-65 „Dolphin” zoptymalizowanych do zadań ratowniczych. W celu spełnienia wymagań Straży Wybrzeża konieczne było wprowadzenia pewnych modyfikacji w konstrukcji maszyny z których najpoważniejszą była wymiana silników z Turboméca na amerykańskie Textron (Avco Lycoming) LTS 101. Ze względu na problemy z amerykańskimi silnikami, były one sukcesywnie wymieniane na francuskie Turboméca o lepszych parametrach i większej niezawodności.

„Dauphin” jest jednym z najbardziej udanych śmigłowców produkowanych przez Aérospatiale i Eurocopter Group, szeroko używanym jako biznesowa maszyna transportowa, dla potrzeb policji, mediów, jako śmigłowiec medyczny, oraz jako morski śmigłowiec poszukiwawczy SAR.

W Polsce.

W 2007 r. śmigłowiec Eurocopter AS 365N2 ”Dauphin” był oferowany Lotniczemu Pogotowiu Ratunkowemu w przetargu na 23 nowe śmigłowce sanitarno-ratownicze, jako następca śmigłowców PZL Mi-2.

W lipcu 2013 r. przed Zespołem Szkół Mechanicznych w Rzeszowie został ustawiony śmigłowiec Eurocopter AS365 "Dauphin" (bez wirnika nośnego), użytkowany wcześniej w Wielkiej Brytanii. Szkoła otrzymała go od kanadyjskiej firmy Heli-One, która zajmuje się serwisowaniem śmigłowców i posiada bazę serwisową na rzeszowskim lotnisku. Eksponat przez pewien czas służył jako pomoc dydaktyczna w zajęciach uczniów z zakresu obsługi statku powietrznego.

Konstrukcja.

Napęd:
- SA 360A- 1 silnik turbowałowy Turboméca „Astazou XVI” o mocy 730 kW (993 KM), później  Turboméca „Astazou XVIIIA” o mocy 785 kW (1068 KM),
- SA 360C- 1 silnik turbowałowy Turboméca „Astazou XVIIIA” o mocy 785 kW (1068 KM),
- SA 365C- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel” o mocy 470 kW (639 KM) każdy,
- SA 365 C1- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel 1A1”,
- SA 365 C2- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel 1A2”,
- SA 365 C3- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel 1C” o mocy 492 kW (669 KM) każdy,
- SA 365N- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel 1C” o mocy 492 kW (669 KM) każdy,
- AS 365N1- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel 1C1” o mocy 526 kW (715 KM każdy),
- AS 365 N2- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel 1C2” o mocy 549 kW (747 KM) każdy,
- AS 365 N3, EC 155B (AS 365 N4)- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel 2C” o mocy 635 kW (864 KM) każdy,
- AS 565 (SA 365K)- 2 silniki turbowałowe Turboméca „Arriel 1M1” o mocy po 558 KW (759 KM) każdy,
- HH-65 (SA 366 G1)- Textron (Avco Lycoming) LTS 101.

Dane techniczne AS 565 (SA 365K)  (wg [sp]):
Średnica wirnika- 11,94 m, długość kadłuba- 12,11 m, długość kadłuba  z obracającym się wirnikiem- 13,74 m, powierzchnia tarczy wirnika- 111,9 m2.
Masa własna- 2193 kg, masa użyteczna max- 2057 kg, masa star­towa max-  41250 kg.
Prędkość dopuszczalna- 296 km/h, prędkość przelotowa max- 272 km/h, wznoszenie max- 6 m/s, pułap z wpływem ziemi- 2000 m, pułap bez wpływu- 1300 m, zasięg- 780 km.

W lipcu 2013 r. przed Zespołem Szkół Mechanicznych w Rzeszowie został ustawiony śmigłowiec Eurocopter AS365 "Dauphin" (bez wirnika nośnego), użytkowany wcześniej w Wielkiej Brytanii. Szkoła otrzymała go od kanadyjskiej firmy Heli-One, która zajmuje się serwisowaniem śmigłowców i posiada bazę serwisową na rzeszowskim lotnisku. Eksponat przez pewien czas służył jako pomoc dydaktyczna w zajęciach uczniów z zakresu obsługi statku powietrznego.

Galeria

  • Aerospatiale SA 365N ”Dauphin 2”, rysunek w trzech rzutach. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 38/1979)
  • Jednosilnikowy śmigłowiec wielozadaniowy Aérospatiale SA 360C ”Dauphin”. (Źródło: Wikimedia Commons).
  • Śmigłowiec wielozadaniowy w wersji dwusilnikowej Aérospatiale SA 365C ”Dauphin 2”. (Źródło: Wikimedia Commons).
  • Wojskowy wielozadaniowy śmigłowiec Aérospatiale AS 565SA ”Panther”. (Źródło: Wikimedia Commons).
  • Aérospatiale AS 565SA ”Panther”, rysunek w trzech rzutach. (Źródło:  Skrzydlata Polska nr 26/1990).
  • Śmigłowiec Eurocopter AS365 ”Dauphin” ustawiony w lipcu 2013 r. przed Zespołem Szkół Mechanicznych w Rzeszowie. (Źródło: Katarzyna Hadała - Lotnicze podkarpackie).

Źródło:

[1] SBW ”Śmigłowce dla polskich medyków”. Lotnictwo nr 8/2005.
[2] (K) „Śmigłowiec wojskowy SA-365K Panther”. Skrzydlata Polska nr  26/1990.
[3] "Czy to jest ładne? Rzeszowski „Mechanik”, śmigłowiec i Marcin". Lotnicze podkarpackie.
[4] "Śmigłowiec wizytówką "mechanika". Nowiny 24 - Wiadomości Rzeszów, Wiadomości Podkarpacie.

blog comments powered by Disqus