Dassault-Breguet "Mirage F1", 1966
("Mirage IIIFE", "Super Mirage F1AZ", C.14)

Samolot myśliwski wielozadaniowy. Francja.
Samolot myśliwski wielozadaniowy Dassault-Breguet ”Mirage F1”. (Źródło: Copyright Zbigniew Jóźwik- ”Samoloty, śmigłowce, szybowce- fotografia lotnicza”).

W 1963 r. firma Dassault rozpoczęła, na zamówienie rządu francuskiego, realizację programu nowoczesnego samolotu uderzeniowego Dassault ”Mirage F” (oznaczony początkowo ”Mirage IIIF”), który miał być następcą samolotów Dassault ”Mirage IIIE”. Samolot uderzeniowy miał być dwumiejscowy, mieć skrzydło trapezowe (skośne, o bardzo małym wydłużeniu), a jego napęd miały stanowić dwa silniki dwuprzepływowe produkcji USA, General Electric TF30 o ciągu 84,3 kN każdy. Firma Dassault zaczęła się jednak niepokoić, że samolot ”Mirage F” będzie skomplikowany i kosztowny, co istotnie ograniczy możliwości eksportowe. Dlatego firma postanowiła opracować na własną rękę wielozadaniowy samolot myśliwski i myśliwsko-bombowy, o uproszczonej konstrukcji. Aby maksymalnie zmniejszyć koszty takiego opracowania, postanowiono wykorzystać pomniejszony płatowiec ”Mirage F”. Opracowywany na własną rękę samolot miał być jednomiejscowy i jednosilnikowy. Jako napęd przewidywano silnik SNECMA ”Atar” 9K50.

Program samolotu ruszył w 1965 r. Po krótkim okresie nazywania wersji uproszczonej ”Mirage IIIFE”, ostatecznie rządowy samolot dwumiejscowy w ramach programu ”Mirage F” otrzymał nazwę ”Mirage F2” (zapisywaną czasem jako F-2), a jednomiejscowy opracowywany na własne ryzyko- ”Mirage F1”. Dodatkowo jako alternatywę dla skomplikowanego ”Mirage F2”, postanowiono opracować nieco uproszczoną myśliwską wersję ”Mirage F3”. Miał on być mniejszy od ”Mirage F2”, ale większy od ”Mirage F1”. Budowę prototypu ”Mirage F3” podjęto pod koniec 1966 r. Jego prototypu nigdy nie ukończono i w drugiej połowie 1967 r. został on rozebrany na złom. Jako pierwszy wystartował natomiast ”Mirage F2”. Został on oblatany 12.06.1966 r. Kolejno w powietrzu znalazł się prototyp ”Mirage F1”, oblatany 23.12.1966 r.

W styczniu 1967 r. Francja zdecydowała, że pilnie potrzebuje nowoczesnego myśliwca przechwytującego. Dokonano szybkiego wyboru nowego myśliwca, spośród jednej z odmian ”Mirage F”. W marcu 1967 r. zdecydowano się na ”Mirage F1”. W ten sposób zrezygnowano z wszystkich prototypów, za które płacił rząd francuski. Początkowo próby ”Mirage F1” przebiegały stosunkowo dobrze. Jednak 18.05.1967 r., samolot uległ kompletnemu zniszczeniu. Początkowo opracowaniem samolotu zajmowali się konstruktorzy: Francois Cordie i Pierre Atlan. W połowie 1967 r, kierownictwo zespołu objął Jean-Jacques Samin. Budowę rządowych prototypów podjęto w drugiej połowie 1967 r. Pierwszy z nich był gotowy w grudniu 1968 r. Otrzymał zastępcze silniki ”Atar” 9K31 o ciągu 65,7 kN z dopalaniem. Pierwszy lot wykonał 20.03.1969 r. W sierpniu wymieniono silnik na SNECMA ”Atar” 9K50. 18.09.1969 r. do prób dołączył trzeci (drugi zamówiony przez ministerstwo obrony) prototyp, wyposażony w silnik ”Atar” 9K50. 17.06.1970 r. oblatano czwarty, ostatni prototyp. Główna część prób została zakończona do końca 1972 r, ale loty kontynuowano do 1975 r.

Od pierwszej połowy lat 70-tych XX w. samoloty ”Mirage F1” były oferowane w czterech głównych wersjach: myśliwskiej F1C, dwumiejscowej, szkolno-bojowej F1B, uproszczonej uderzeniowej (szturmowej) F1A oraz myśliwsko-bombowej F1E, później powstały kolejne wersje. Wszystkie były napędzane silnikami ”Atar” 9K50, a różniły się podstawowym zestawem wyposażenia pokładowego i uzbrojenia. W praktyce jednak poszczególni użytkownicy zamawiali samoloty w różnym, specyficznym ukompletowaniu, pod indywidualnymi oznaczeniami.

Dla lotnictwa francuskiego zostały opracowane następujące wersje:
- ”Mirage F1C”- jednomiejscowy myśliwiec przechwytujący. W latach 1973-1977 zbudowano 83 samoloty tej wersji,
- ”Mirage F1C-200”- jednomiejscowy myśliwiec przechwytujący. Samolot został dostosowany do pobierania paliwa w locie. Łącznie w latach 1977-1983 dostarczono 79 samolotów. Dwa dodatkowe samoloty, rozpoczęte jako F1C-200, ukończono jako ”Mirage F1CR”, dwa inne samoloty F1C przebudowano na wersję F1C-200,
- ”Mirage F1B”- dwumiejscowy samolot szkolno-bojowy. Pierwszy F1B został oblatany 26.05.1976 r. Dla Francji zbudowano 20 egz, dostarczając je w okresie od października 1980 r. do marca 1983 r.,
- ”Mirage F1CR”- jednomiejscowy samolot rozpoznawczy i i myśliwsko-bombowy. W 1981 r. dwa samoloty F1C-200 zostały przebudowane na prototypy wersji rozpoznawczej. Pierwszy z nich został oblatany 20.11.1981 r. Łącznie, poza dwoma prototypami używanymi wyłącznie do prób, w okresie od grudnia 1982 r. do czerwca 1987 r. dostarczono 62 egz. F1CR,
- ”Mirage F1E”- wersja opracowana na przetarg na wielozadaniowy samolot myśliwski dla NATO. Prototyp zbudowano na ryzyko firmy. Napęd samolotu stanowił silnik SNECMA M53 ”Super Atar” o ciągu 54,9 kN bez i 83,4 kN z dopalaniem. W układzie nawigacyjnym zastosowano precyzyjny układ bezwładnościowy SAGEM/Kearfott SKN2603. F1E został oblatany 22.12.1974 r. i od roku następnego był intensywnie reklamowany. Jednak w czerwcu 1975 r. ogłoszono decyzję, że nowym myśliwcem wielozadaniowym dla Belgii, Danii, Holandii i Norwegii będzie General Dynamics F-16A/B ”Fighting Falcon”. Samolot został skasowany.

Dla Armee de l'Air dostarczono 246 ”Mirage F1”, obok czterech prototypów, z których jeden stanowił własność firmy, czyli równo 250 maszyn należało do Francji. Samoloty te służyły przede wszystkim w trzech skrzydłach (pułkach) myśliwskich (5., 12. i 30.) i jednym rozpoznawczym (33.), najczęściej z trzema dywizjonami w skrzydle. Zaczęto też przezbrojenie czwartej jednostki myśliwskiej, 10. Skrzydła, ale zaniechano tego, a jednostkę rozwiązano. W późniejszym okresie, gdy Dassault-Breguet ”Mirage 2000C” zaczął wypierać F1 ze skrzydeł myśliwskich (5. i 12.), podjęto przebudowę samolotu na wersję myśliwsko-bombową ”Mirage F1CT” i przezbrojono 13. Skrzydło. Po raz pierwszy ”Mirage F1C/F1CR” wzięły udział w operacjach bojowych w czasie długotrwałego konfliktu w Czadzie. W dwóch osobnych epizodach, w latach 1983-1984 i 1986-1988 ”Mirage F1CR” prowadziły rozpoznanie wojsk wspieranej przez Libię rebelii, zaś ”Mirage F1C” eskortowały samoloty SEPECAT ”Jaguar” w ich misjach uderzeniowych. Ponownie maszyny obu wersji wzięły udział w operacji Desert Storm, w styczniu-lutym 1991 r. Rozpoznawcze ”Mirage F1CR” w konflikcie tym wykonywały też misje uderzeniowe, a także podświetlały cele dla bomb kierowanych laserowo, zrzucanych z samolotów ”Jaguar”. Ponownie ”Mirage F1” Armee de l'Air weszły do walki w Bośni, w czasie NATO-wskich operacji prowadzonych w tym kraju wiatach 1993-1996, Po raz ostatni ”Mirage F1CR” zastosowano bojowo w toku operacji Allied Force przeciwko nowej Jugosławii na wiosnę 1999 r.

Na potrzeby eksportu powstały dwie nowe wersje przeznaczone do zadań uderzeniowych, w których wprowadzono dokładny układ nawigacyjny, z platformą bezwładnościową, umożliwiający precyzyjne wyprowadzenie samolotu na obiekt ataku:
- ”Mirage F1A”, myśliwsko-bombowa. Powstała na zamówienie Republiki Południowej Afryki. Odmiana przeznaczona dla RPA otrzymała oznaczenie F1AZ. Pierwszy samolot tej wersji oblatano w 1975 r.,
- ”Mirage F1E”, wielozadaniowa. Powstała na zamówienie Libii, pierwszy samolot F1ED oblatano w 1977 r.

Samoloty te zostały wyeksportowane do następujących krajów:
- Ekwador- dostarczono 16 egz. jednomiejscowych ”Mirage F1AJ” ( w latach 1978-1979) oraz 2 egz. dwumiejscowych ”Mirage F1EJ” (w 1979 r.). W 2005 r. większość nadal pozostawała w eksploatacji,
- Grecja- otrzymała 40 egz. jednomiejscowych ”Mirage F1CG” (w latach 1975-1978). W latach 1995-1996 samoloty te zostały zastąpione przez ”Mirage 2000CG”,
- Hiszpania- zakupiła łącznie 91 ”Mirage F1”, z czego 73 nowych bezpośrednio we Francji, 13 kolejnych odkupionych od Kataru i 5 używanych we Francji. 15 pierwszych ”Mirage F1CE” dostarczono w latach 1975-1976 r. Samoloty oznaczono w Hiszpanii C.14A, kolejne 10 F1CE dostarczono w latach 1978-1979 r., następnie 6 dwumiejscowych ”Mirage F1BE” (lata 1980-1981) i kolejnych 20 F1CE (1980-1981 r.). Ostatnie 22 ”Mirage F1EE” dostarczono w latach 1981-1983. Natomiast samoloty katarskie, dotarły do Hiszpanii w 1994 i 1997 r., w 1994 r. otrzymano z Francji cztery ”Mirage F1C-200” i jeden F1B, wycofane z lotnictwa francuskiego. W latach 1997-1998 wszystkie używane F1CE, F1EE i F1C-200 poddano remontowi, zmierzającemu do ich ujednolicenia zgodnie ze standardem późnych F1E. Samoloty wyposażono w radiolokatory Cyrano IVM oraz w hiszpańskie urządzenia ostrzegające przed opromieniowaniem Indra AN/ALR-300. Modernizacji dokonano w zakładach CASA. Łącznie do standardu ”Mirage F1M” przebudowano 49 maszyn myśliwskich. Cztery samoloty dwumiejscowe poddano podobnej przebudowie i oznaczono ”Mirage F1BM”,
-Irak- łącznie otrzymał 98 samolotów jednomiejscowych i 15 dwumiejscowych, razem 113. Ostatnich 15 samolotów (12 jednomiejscowych i 3 dwumiejscowe) już nie dostarczono (w związku z embargiem ONZ po ataku na Kuwejt). Dostarczone wersje jednomiejscowe: ”Mirage F1EQ” (16 egz., w latach 1980-1981), F1EQ-2, (16 egz, 1981-1982), F1EQ-4 (28 egz., 1982-1984), Mirage F1EQ-5 (20 egz., 1983-1985 r.), F1EQ-6 (18 egz., 1988-1990), 12 kolejnych F1EQ-7 już nie dostarczono. Dostarczono również wersję dwumiejscową- ”Mirage F1BQ” (15 egz., w latach 1980-1989), ostatnich 3 F1BQ także nie dostarczono. Samoloty te przez cały czas brały udział w walkach, najpierw z Iranem (przy okazji zatopiły wiele neutralnych tankowców), w czasie którego zestrzelono 35 irańskich samolotów, oraz zniszczono setki celów naziemnych, Utracono przy tym kilkanaście własnych samolotów. W kolejnym konflikcie, operacja Desert Storm, irackie ”Mirage F1” ponosiły już tylko straty. Ok. 24 samolotów tego typu uciekło do Iranu i nigdy nie zostało zwrócone,
- Jordania- w 1981 r. dostarczono 17 ”Mirage F1CJ” i 2 ”Mirage F1BJ”. Wszystkie samoloty wycofano ze służby w 2001 r.,
- Katar- w 1983 r. dostarczono 2 ”Mirage F1DDA”, a w 1984 r. 12 F1EDA, w 1992 r. dostarczono jeszcze jeden dwumiejscowy F1DDA. Samoloty te używano do 1993 r., po czym 13 z nich sprzedano Hiszpanii,
- Kuwejt- w 1974 r. zamówił 18 ”Mirage F1CK” i 2 F1BK. Samoloty te dostarczono w 1977 r. (z wyjątkiem jednego F1CK, utraconego we Francji w czasie szkolenia). W 1984 r. dostarczono 17 F1CK-2 oraz 4 dwumiejscowe F1BK. Do czasu wojny z Irakiem w sierpniu 1990 r. stracono 7 samolotów, a kolejne w toku wojny. 15 maszyn zdołało jednak wystartować, Samoloty te wylądowały w Arabii Saudyjskiej, skąd (z napisem FREE KUWAIT) wzięły udział w operacji Pustynna Burza. Wszystkie 15 wyremontowano we Francji w 1991 r., ale już w 1993 r. wycofano je ze służby,
- Libia- w 1978 r. dostarczono 16 samolotów ”Mirage F1AD”, a następnie 6 F1BD (1978-1979) oraz 16 F1ED (1978-1979). W 2005 r. nadal znajdowały się w służbie,
- Maroko- łącznie dostarczono 50 ”Mirage F1” (wszystkie jednomiejscowe), w tym 30 ”Mirage F1CH” (1978-1979 r.), a następnie 14 F1EH (1979-1982 r.) oraz 6 F1EH-200. Samoloty brały aktywny udział w walce z rebeliantami na Saharze Zachodniej (Front Polisario). W walkach utracono trzy samoloty. W 2005 r. pozostałe samoloty były nadal eksploatowane przez lotnictwo Maroka,
- Republika Południowej Afryki- zamówiła 48 samolotów ”Mirage F1”, w tym 16 ”Mirage F1CZ” (1974-1975) oraz 32 F1AZ (1975-1976). Samoloty te wielokrotnie uczestniczyły w walkach w Angoli, zestrzeliwując też dwa angolańskie MiGi-21MF. Kilkanaście maszyn stracono w wypadkach i w walce. ”Mirage F1CZ” zostały wycofane z lotnictwa RPA w 1992 r. W kolejnych latach podjęto próby modernizacji pozostałych ”Mirage F1AZ”, przede wszystkim poprzez wymianę przestarzałych silników na rosyjskie silniki Klimow RD-33 (taki sam jaki napędzał Mikojan MiG-29). W 1994 r. wykonano nawet prototyp ”Super Mirage F1AZ”, ale program z powodu trudności finansowych RPA zarzucono i w 1996 r. i wycofano z eksploatacji także F1AZ. Sprawa wróciła w 2001 r., bowiem sprzęt SAAF coraz bardziej się starzał. Jeden F1AZ rozkonserwowano i ponownie zamontowano na nim silnik. Samolot oblatano w lipcu 2002 r., ale i tym razem, pomimo pomyślnych wyników prób, program przerwano.

Prototypy samolotu ”Mirage F1” powstały w wytwórni doświadczalnej Dassault pod Paryżem i były montowane w Istres, samoloty seryjne produkowano w Bordeaux. Ostatnie samoloty ”Mirage F1” dla Armee de l'Air (w wersji ”Mirage F1CR”) zostały dostarczone w czerwcu 1987 r. Produkcję eksportową kontynuowano do 1991 r., a wytwórnię opuściło 731 samolotów tego typu (łącznie z 4 pierwszymi prototypami i pojedynczym ”Mirage F1E” z silnikiem M53).

W Polsce.

W latach 1990-tych piloci Polskich Sił Powietrznych wykonywali na samolotach Dassault-Breguet ”Mirage F1” loty zapoznawcze.

Konstrukcja:
Jedno- lub dwumiejscowy górnopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydło trapezowe o skosie krawędzi natarcia 47° 30' i skosie krawędzi spływu (ok. 20°). Konstrukcję oparto o dwa główne i cztery pomocnicze dźwigary oraz kilka żeber. Na końcu płata mocuje się belkę dla kpr powietrze-powietrze bliskiego zasięgu. Pokrycie z całych arkuszy blachy duraluminiowej.
Kadłub zmieniał przekrój poprzeczny od owalnej w części środkowej do kołowej w części tylnej. Konstrukcja półskorupowa, duraluminiowa. Niektóre elementy siłowe z wysokogatunkowej stali. Pokrycie z duraluminium, a w rejonie dopalania ze stali. Kabina zakryta, wyposażona w fotel katapultowany.
Usterzenie klasyczne, z pojedynczym, skośnym statecznikiem pionowym o dużej powierzchni i jednoczęściowym sterem kierunku. Usterzenie poziome płytowe, o obrysie trapezowym. Konstrukcja statecznika pionowego i znacznej części płyt usterzenia poziomego półskorupowa z duraluminium. Tylną część płyt usterzenia poziomego wykonano z duraluminiowego wypełniacza ulowego.
Podwozie trójpodporowe z przednimi kołami, chowane w locie.

Uzbrojenie- 2 stałe działka DEFA 553 kal. 30 mm umieszczone po bokach dolnej części kadłuba. Uzbrojenie podwieszane na 7 węzłach (1 pod kadłubem, 4 pod skrzydłami i 2 na końcach skrzydeł). Masa uzbrojenia- 4000 kg. Zestawy przenoszonego uzbrojenia:
- ”Mirage F1C” i ”Mirage F1C-200”- kierowane pociski rakietowe powietrze-powietrze Matra R530, Matra Super 530, Matra ”Magic 1”, Matra ”Magic 2”, AIM-9B ”Sidewinder”, 2-4 podskrzydłowe zasobniki F4 na 18 niekierowane pociski rakietowe kal. 68 mm typu SNEB, do 14 bomb 250 kg,
- ”Mirage F1CR”- bomby klasyczne, bomby BAP-100 do niszczenia pasów startowych i umocnień betonowych, przeciwpancerne bomby BAT-120, 4 bomby kasetowe Belouga. Po podwieszeniu pod kadłubem zasobnika Altis-2 z laserowym układem wskazywania celów, przenosi 2 bomby kierowane laserowo Matra BLG o masie po 400 kg każda lub dwa pociski rakietowe powietrze-ziemia Aérospatiale AS30 ”Laser”,
- ”Mirage F1A” i - ”Mirage F1E”- przenosiły również inne typy uzbrojenia, np.: produkowane w RPA kierowane pociski rakietowe powietrze-powietrze V3B Kutri i V3C Darter, przeciwradiolokacyjne pociski rakietowe ARMAT, przeciwokrętowe pociski rakietowe Aérospatiale ”Exocet”, radzieckie pociski kierowane laserowo Ch-29Ł, bomb klasyczne produkcji francuskiej, amerykańskiej, izraelskiej i radzieckiej.

Wyposażenie:
- ”Mirage F1C” i ”Mirage F1C-200”- radar Thomson-CSF (obecnie Thales) Cyrano IV, w układzie nawigacyjnym stosowano urządzenie TACAN ARN-52 z przystawką ILS oraz transponder/interrogator IFF NR-AI-4A, radiostacja UKF, urządzenie ostrzegające przed opromieniowaniem radiolokacyjnym Thomson-CSF BF. Na podskrzydłowych zaczepach czasem podwieszano zasobnik zakłóceń aktywnych Barax i wyrzutnik flar/dipoli Phimat ,
- ”Mirage F1CR”- radar Thomson-CSF (obecnie Thales) Cyrano IV-2 (nazwany też Cyrano IVMR). W układzie nawigacyjnym wprowadzono platformę bezwładnościową SAGEM Uliss 47 oraz cyfrowy komputer misji firmy Dassault Electronigue. Pod nosową częścią kadłuba umieszczono owiewkę mieszczącą pionowy aparat fotograficzny Thomson TRT (poprzednio Omera, a obecnie Thales Optronique) 40 o ogniskowej 75 mm lub TRT 30 o ogniskowej 150 mm. Liniowy skaner podczerwieni SAT SCM2400 Super Cyclope w miejscu prawego działka. Na centralnym zaczepie podkadłubowym można podwieszać różne typy zasobników rozpoznawczych, np.: Thomson CSF Raphael i radiolokatorem obserwacji bocznej, zasobnik rozpoznania radioelektronicznego Thomson CSF ASTAC, zasobnik Dassault HARLD posiada kamerę Thomson TRT 38 o ogniskowej 1700 mm, zasobnik Dassault COR-2 z czterema aparatami ustawionymi pod różnym kątem Thomson TRT 35, z obiektywami o ogniskowych od 44 do 600 mm, jedną kamerą panoramiczną Thomson TRT 70 i ze skanerem podczerwieni Super Cyclope, zasobnik Thomson CSF TMV 018 Syrel z kamerą wideo i z układem transmisji obrazu w czasie rzeczywistym.
- ”Mirage F1A”- układ celowniczy wyposażony w radiodalmierz Aida 2 i dalmierz laserowy TAV 38, dopplerowski miernik prędkości rzeczywistej i kąta znoszenia Decca RDN 72, platforma bezwładnościowa Sagem SFIM,
- ”Mirage F1E”- radar Thomson-CSF (obecnie Thales) Cyrano IV-2 później radar Cyrano IV-3 (czasami radiolokator typu Agave), platforma bezwładnościowa Sagem ULISS 47,
Wyposażenie służące do samoobrony (w wersjach F1A i F1E) różniło się ono nieco na poszczególnych wersjach, stosowano m. in.: odbiornik ostrzegający przed opromieniowaniem radiolokacyjnym Thomson-CSF BF, system, Thomson-CSF SHERLOC (TMV 011), podwieszany zasobnik Phimat (z wyrzutnikiem flar i dipoli), zasobnik zakłóceń aktywnych Remona, wyrzutnik flar Lacroix, wyrzutnik far i dipoli MBA Éclair, produkowane w RPA wyrzutniki flar i dipoli CFD 200.

Silnik- odrzutowy, jednoprzepływowy SNECMA ”Atar” 9K50 o ciągu 49,0 kN bez dopalania i 70,6 kN z dopalaniem,
- ”Mirage F1E” z silnikiem M53- turbinowy silnik odrzutowy, dwuprzepływowy SNECMA M53 ”Super Atar” o ciągu 54,9 kN bez i 83,4 kN z dopalaniem.

Dane techniczne F1C (wg [1]):
Rozpiętość- 8,4 m, długość- 15,23 m, wysokość- 4,5 m, powierzchnia nośna- 25,0 m2.
Masa własna- 7400 kg, masa startowa- 10980-14900 kg, masa startowa max- 16200 kg.
Prędkość max (h=0 m)- 1470 km/h, prędkość max (h= 11000 m)- 2338 km/h, prędkość lądowania- 230 km/h, wznoszenie- 213 m/s, pułap- 20000 m, zasięg przebazowania- 3300 km, promień działania- km, czas lotu- h.

Źródło:

[1] Fiszer M. Gruszczyński J. ”Dassault Aviation Mirage F1”. Lotnictwo nr 1 i 2/2005.
blog comments powered by Disqus