Balon z Puław (Wielka Rada Balonowa w Puławach), 1784

Balon pionierski na ogrzane powietrze. Polska.
Maria Anna Czartoryska, inicjatorka zabawy stworzenia Wielkiej Rady Balonowej i budowy w Puławach, pod kierunkiem matematyka Simona L’Huillier, niewielkiej Montgolfiery. (Źródło: archiwum).

Wielkie zainteresowanie balonami w Polsce w XVIII wieku nie ograniczało się jedynie do Warszawy (Okraszewski) i Krakowa (Balony Szkoły Głównej Koronnej). Próby z balonami miały miejsce we Lwowie, Pińczowie, Kamieńcu Podolskim (Kasprowicz-Jakubowski) i Czeczeniku (Żelechowski).

Rozgłos, jaki zdobyły w 1784 r. w Polsce balony, jak wszystko zresztą co wówczas było modne we Francji, sprawił, że rozprawiano o nich żywo również na dworach magnackich. Z początkiem 1784 r. młodzi Czartoryscy- Adam, Konstanty i Marianna (inicjatorka)- utworzyli w Puławach Wielką Radę Balonową, w zabawie tej uczestniczyli również Franciszek Sapieha, Stanisław Ciesielski, Aleksandra i Konstancja Narbuttówne, Madelaine Petit- guwernantka, Wincenty Lessel, Józef Orłow­ski, Ignacy Ciepliński, Piotr Borzęcki, Wawrzyniec Schmuk, Marianna Przebendowska, Ludwik d’Auvigny, społeczność Puław (w fazie puszczania balonu w powietrze) oraz Simon Antoine Jean L’Huillier, który objął kie­rownictwo techniczne i opracował projekt balonu, którego wzlot miał dostarczyć rozrywki zgromadzo­nemu w Puławach towarzystwu.

Zbudowano balon typu Montgolfier, sklejony z 12 ścian, wysokości ok. 3,5 m, którego forma na­wiązywałaby do budowy komórki plastra pszczoły. Wykonany był z papieru wyprodukowanego w Jeziornej. Wykroje powłoki, pod okiem Simo­na L’Huillier mierzył ks. Franciszek Sapieha, a wyci­nał je z papieru Adam Czartoryski, Aleksandra Narbuttówna malowała powłokę farbami. Ciesielski, Sapieha, Orłowski, Schmuk i d’Auvigny urządzali i rozpalali ognisko i wypełniali balon ciepłym powie­trzem (kanałem prowadzonym od ogniska).

Balon wypuszczano w powietrze nad brzegiem Wisły, poniżej ogrodów pałacu w Puławach. Widowisko przyciągnęło tłumy mieszkańców Puław i okolicznych wieśniaków. Lu­dwik d’Auvigny przyniósł kota Filusia, który stał się pierwszym polskim aeronautą. Dzięki Franciszkowi Dionizemu Kniaźninowi, który napisał na ten temat poemę w X pieśniach przetrwał dro­biazgowy, półżartobliwy opis tej magnackiej zabawy. Po przeleceniu pewnej odległości balon spadł i spłonął, a kot Filuś rozerwał się na drzewie, stając się pierwszą na ziemiach polskich ofiarą aeronautyki.

Kniaźnin w swym poemacie uwiecznił tragedię pierwszego polskiego kota- aeronauty:
... Próżno z przemocą starła się swoboda,
Nic nie pomogły ni wdzięki, ni wonie.
Dopieroż wicher szturmu swego doda:
Uderzył w Banię, ta skręcona wspłonie.
Rozdarł się Filuś na suchym jesionie...

Galeria

  • Adam Jerzy Czartoryski uczestniczył w kreowaniu Wielkiej Rady Balonowej w Puławach. (Źródło: archiwum).
  • Konstanty Adam Czartoryski, który również uczestniczył w kreowaniu Wielkiej Rady Balonowej w Puławach. (Źródło: archiwum).
  • Franciszek Borgiasz Dionizy Kniaźnin, który swym poemacie półżartobliwie opisał zabawę dworską, w trakcie której powołano Wielką Radę Balonową i zbudowano niewielki balon. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Malak Edward ”Samolot dzieło człowieka”. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo. Wrocław, Warszawa, Kraków 1993.
[2] Banaszczyk E. ”Karuzela pod gwiazdami”. Wydawnictwo Iskry. Warszawa 1960.
[3] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.

blog comments powered by Disqus