Bronisławski Bolesław
Bolesław Bronisławski był doktorem nauk technicznych, inżynierem elektrykiem. W tej dziedzinie opatentował kilka wynalazków, z realizacji których czerpał zyski. Na przełomie XIX I XX w. mieszkał w Bordeaux, później w Paryżu, a od 1910 r. w Liège w Belgii, gdzie był wykładowcą na politechnice. Jego brat- Bronisław, był także inżynierem elektrykiem, autorem kilku patentów i współpracownikiem Bolesława.
Bolesław Bronisławski opracował i opatentował w latach 1910- 1911 nowy system sterowania poprzecznego samolotu, mający zastąpić sterowanie za pomocą skręcania końców skrzydeł czy lotkami.
Pierwszy patent na samolot zgłosił w Belgii 27.06.1910 r. i uzyskał nań patent Nr 227, 129. Przedstawiono w nim system sterowania lotem samolotu drogą przemieszczenia płata nośnego. Bronisławski nie zrealizował swego pomysłu.
Porzucił go na rzecz rozwiązania prostszego, o mniejszym stopniu komplikacji. W dniu 1.10.1910 r. zgłosił we Francji wniosek o objęcie ochroną wynalazczą systemu stabilizatorów dla aeroplanów, sterowców i innych. Udzielono mu patentu Nr 421. 027. W 1911 r. opatentował to rozwiązanie we Włoszech (patent Nr 120.226), a w 1912 r. otrzymał patent brytyjski (Nr 21.248). W drugim patencie przedstawił system sterowania poprzecznego i podłużnego samolotu w postaci prostokątnych płaszczyzn- elewonów usytuowanych na końcówkach płatów i powierzchni sterowych na osiach umożliwiających ich obrót w różnych płaszczyznach.
W jednej wersji zdwojone elewony umieścił na wysięgnikach, na krańcach osi pionowych. W położeniu neutralnym, obrócone do tyłu w płaszczyźnie lotu, nie wywoływały żadnych sił aerodynamicznych samolot leciał poziomo. Siły te pojawiały się z chwilą różnicowego obrotu elewonów. Zmiana kierunku lotu następowała w efekcie różnicy stopnia wysunięcia jednego z elewonów zamontowanych na przedniej osi samolotu (w zależności od tego czy bardziej wysuwano płaszczyznę lewą, czy prawą samolot kierował się w prawo lub w lewo). Można też było operować elewonami różnicowo, co polepszało sterowność samolotu. Aby zmienić wysokość lotu, pilot działał równocześnie na płaszczyzny sterujące usytuowane w przedzie samolotu jednakowo je wysuwając (wznoszenie) bądź wsuwając (opadanie) względem elewonów pracujących na końcu osi podłużnej samolotu. Przy czym i tutaj równoczesne różnicowe operowanie, elewonami polepszało efekt ich pracy. Sterowanie lotem w płaszczyźnie podłużnej (stateczność poprzeczna) następowało w efekcie równoczesnego oddziaływania na elewony umieszczone z prawej lub lewej strony osi podłużnej samolotu, najlepiej też różnicowo. Aby zrealizować lot wznoszący lub opadający w zakręcie, należało operować różnicowo elewonami usytuowanymi na przeciwnych krańcach osi podłużnej samolotu.
W innej wersji elewony umieszczone są w końcówkach płata nośnego i usterzenia poziomego. Ich działanie jest analogiczne do opisanego wyżej, a kierowanie nimi może odbywać się za pomocą jednej dźwigni i odpowiednich połączeń. Wychylając drążek sterowy do przodu lub do tyłu steruje się lotem w płaszczyźnie poprzecznej, w prawo lub w lewo w płaszczyźnie podłużnej bądź równocześnie w obu naraz. Proponowany w tym patencie system sterowania miał w intencji wynalazcy zastąpić lotki, sterowanie za pomocą skręcania końcówek skrzydeł, sterowanie przez obrót płata wokół jego osi podłużnej czy przez zmiany kąta skosu skrzydeł — jednym słowem te i inne funkcjonujące wówczas rozwiązania usterzenia i systemów sterowania.
W epoce poszukiwania optymalnych układów sterowania propozycje Bronisławskiego wzbudziły zainteresowanie. Prasa francuska, a jej śladem angielska, niemiecka, austriacka, amerykańska, wiele miejsca poświęciły omówieniu konstrukcji i zasad działania stabilizatorów Bronisławskiego. Tym bardziej że wynalazca nie ograniczył się do projektu, podjął eksperymenty, a współpraca z firmą Henri Farmana zdawała się pozostawać dobrym prognostykiem na przyszłość.
W połowie 1911 r. układ pięciu równoległych płaszczyzn zamontowanych na zewnętrznych obrotowych stojakach międzyskrzydłowych, zmieniających w trakcie obrotu wokół osi pionowej także swe kąty natarcia, co czyniło układ bardziej wydajnym, wdrożono na jednym z samolotów typu Farman III. Samolot otrzymał oznaczenie Bronisławski I. Wkrótce układ pięciu płaszczyzn zmniejszono do dwóch, rezygnując równocześnie z charakterystycznego dla Farmana steru wysokości usytuowanego na wysięgniku przed kadłubem. Samolot, określany jest mianem Bronisławski II. W rywalizacji różnych typów płaszczyzn sterowych ostatecznie zwyciężyła lotka.
Bolesław był również autorem zgłoszonego w Niemczech 26.05.1908 patentu (w kl. 4b) na szklany klosz lampy lub reflektora.
Konstrukcje:
Bronisławski samolot, 1910, projekt samolotu pionierskiego.
Bronisławski I, 1911, samolot pionierski.
Bronisławski II, 1911, samolot pionierski.
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Januszewski S. "Stabilizatory Bronisławskiego". Lotnictwo Aviation International nr 1/1991.
[4] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.