Borzęcki "Stratus", 1961
(Śniegolot)

Amatorski motoszybowiec (samolot) ultralekki. Polska.
Samolot amatorski ”Stratus” na polu startowym. (Źródło: ”Józef Borzęcki. Prekursor lotnictwa amatorskiego w powojennej Polsce”).

Motoszybowiec ”Stratus” został skonstruowany przez Józefa Borzęckiego we Wrocławiu. Prace projektowe rozpoczął w 1952 r. od wykonania pierwszego wstępnego projektu motoszybowca. Przygotowywał również zestawy wzorów aerodynamicznych potrzebnych do obliczeń. Po wykonaniu projektu rozpoczął wykonywanie części motoszybowca oraz prowadził poszukiwania odpowiedniego silnika do niego. Początkowo konstruktor planował wykonanie skrzydeł o zmiennym profilu na całej rozpiętości, samoczynnej zmianie zwichrzenia aerodynamicznego i geometrycznego. Płat miał być czysty aerodynamicznie, nie mieć żadnych wystających elementów ani załamań czy szpar. Miał być bez lotek i klap. Płat miał być wykonany z bambusa. Niestety J. Borzęcki musiał zrezygnować z tego pomysłu. Okazał się, że skrzydło było niesamowicie skomplikowane, pracochłonne i trudne do wykonania. Ostatecznie skrzydła zostały wzięte z rozbitego szybowca IS-C ”Żuraw”.

Budowa motoszybowca był prowadzona w skrajnie trudnych warunkach, wszędzie tam gdzie był skrawek wolnej przestrzeni: w piwnicy, na strychu, w pokoju, na szafie i pod stołem, w garażu, a nawet w szczerym polu. W 1959 r. wszystkie podstawowe zespoły motoszybowca były ukończone. Rozpoczął się montaż. Wiosną 1961 r. motoszybowiec był całkowicie gotowy. W tym samym roku J. Borzęcki przystąpił do pierwszych prób, wykonując krótkie, przyziemne skoki. Start motoszybowca był wspomagany za pomocą lin gumowych, jego silnik był za słaby do startu samodzielnego. W czasie kolejnej próby startu, w okresie Świąt Wielkanocnych 1962 r., doszło do poważnego uszkodzenia skrzydła. Konfrontacja zamierzeń z rzeczywistością wypadła słabo. Wciąż powstawały nieprzewidziane trudności. W miejsce pokonanych pojawiały się nowe, większe, liczniejsze. Niepowodzenia złamały upór konstruktora. Nie chciał już naprawiać motoszybowca, w końcu postanowił go zniszczyć. Na szczęście planu tego nie wykonał. Powrócił do pracy przy motoszybowcu. Po naprawie i modyfikacji układu sterowania (zastosował tzw. sterowanie sprzężone, tzn. tylko przy pomocy drążka sterowego, który wychyla stery kierunku oraz zapewnia sterowanie podłużne i poprzeczne), ponownie przystąpił do prób. Wykonał kilkanaście skoków jako szybowiec (w czasie tych prób silnik był wymontowany) na wysokości 1-2 m. Start odbywał się na holu za samochodem. Próby te trwały kilka miesięcy i wykazały poprawne właściwości lotne. Po zabudowaniu silnika znów przystąpił do prób, tym razem z napędem. Start był nadal wspomagany przez samochód. Pierwszy lot, bardzo udany, został wykonany w 1963 r. Przez następnych kilka miesięcy często wykonywał loty próbne, które pomału przemieniły się w latanie dla przyjemności.

W lipcu 1966 r. konstruktor zaprosił do wykonania lotu próbnego pilota samolotowego i redaktora gazety Słowo Polskie- redaktora Andrzeja Macko. Wykonał on kilka lotów próbnych wydając bardzo pochlebną o nim opinię. Artykuły red. A. Macko zamieszczone w Kulisach i Słowie Polskim o motoszybowcu Józefa Borzęckiego wywołały ogólnopolską dyskusję na temat lotnictwa amatorskiego w Polsce. Budowa i pilotaż własnego samolotu były wówczas w Polsce surowo zabronione. Jednak w grudniu 1967 r. Józef Borzęcki otrzymał wyróżnienie Błękitne Skrzydła przyznane przez Redakcję Skrzydlatej Polski za pomyślną realizację motoszybowca ”Stratus”.

Motoszybowiec ”Stratus” używany był również jako śniegolot- pojazd śniegowy przeznaczony do jazdy po płaskim terenie lub łagodnym zboczu. Śniegolot to właściwie motoszybowiec, do którego nie montowano płata. Na koła podwozia montowano płozy śniegowe. Do napędu śniegolotu zastosowano silnik 2 RB o mocy 18 kW (24 KM). Teoretyczna prędkość jazdy (przy dobrych warunkach śniegowych) wynosiła 130 km/h, masa pojazdu- 60 kg. Przeprowadzone próby jazdy dały emocje, jakich nie doznaje się na innych urządzeniach sportowych.

W całym okresie (1961 - 1966) ”Stratus” był eksploatowany potajemnie i nielegalnie! Od końca lat 1960-tych ”Stratus” został poddany daleko idącej modernizacji i został przemianowany na ”Altostratus”.

Konstrukcja:
Jednomiejscowy średniopłat o konstrukcji mieszanej.
Skrzydła drewniane, pokryte płótnem.
Kadłub metalowy, skorupowy, pokrycie z blachy duraluminiowej. Kadłub zakończony długą i cienką belką wykonaną z duralu.
Usterzenie motylkowe (Rudlickiego) o konstrukcji drewnianej, pokryte płótnem. Składane do transportu.
Podwozie płozowe później kołowe (klasyczne), stałe.

Silnik- od czeskiej piły motorowej Pilawa o mocy 5,15 kW (7 KM), zamocowany za kabiną pilota, śmigło pchające. Start był wspomagany za pomocą lin gumowych, później za pomocą holu za samochodem.
Do napędu śniegolotu zastosowano silnik 2 RB o mocy 18 kW (24 KM).

Dane techniczne ”Stratus” (wg [5]):
Rozpiętość- 9,3 m, długość- 5,4 m, powierzchnia nośna- 8,2 m2.
Masa własna- 110 kg, masa całkowita- 180 kg.
Prędkość dopuszczalna- 140 km/h, prędkość max- ok. 100 km/h, prędkość ekonomiczna- 78 km/h, prędkość minimalna- 48 km/h.

Galeria

  • ”Stratus” na polu startowym. (Źródło: via Barbara Borzęcka).
  • ”Stratus” w locie. (Źródło: via Barbara Borzęcka).
  • Motoszybowiec przewożony na przycepce ransportowej. (Źródło: via Barbara Borzęcka).
  • Motoszybowiec ”Stratus” używany jako śniegolot. (Źródło: via Barbara Borzęcka).
  • ”Stratus”, rysunek w trzech rzutach. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 19/1967).

Źródło:

[1] Wojciechowski J. ”Ultralekkie szybowce i samoloty”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[2] Borzęcki J. ”Na własnych skrzydłach”. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1980.
[3] ”Polskie konstrukcje amatorskie”.
[4] Mroczek A. A. Artykuł prasowy z WTK. Czerwiec 1968.
[5] Macko A. ”STRATUS motoszybowiec amatorski”. Skrzydlata Polska. Maj 1967 r.
[6] ”Józef Borzęcki. Biograficzny szkic. Jego życie, Jego konstrukcje, osiągnięcia, książka i ostatni lot”.
[7] ”Józef Borzęcki. Prekursor lotnictwa amatorskiego w powojennej Polsce”.
[8] ”Śniegolot STRATUS”. Horyzonty Techniki nr 10/1971.
[9] Pod redakcją A. Glassa i T. Murawskiego "Polskie Szybowce 1945-2011. Problemy rozwoju". Wydawnictwo SCG. Bielsko-Biała 2012.

blog comments powered by Disqus