Blanchard- Potocki balon, 1789
W dniu 14.05.1790 r. w Warszawie Jan Nepomucen Potocki wykonał lot na balonie wraz z aeronautą francuskim Jeanem Pierre Blanchardem.
Antoni Magier odnotował to w swoich wspomnieniach, pisząc, że wróciwszy do kraju (z Grecji i Egiptu), zastał w Warszawie w r. 1790 Blancharda; obecny pierwszemu u nas wzniesieniu się jego napowietrznemu, umyślił wystawić znacznym kosztem balon kitajkowy, urządzony sposobem Montgolfiera, z ogromnym w środku budowli piecem blaszanym. Był to śliczny i obszerny aparat fizyczny, opatrzony po bokach dwoma gabinetami do czynienia doświadczeń w czasie takowej podróży. Potocki sprowadził z fabryk zagranicznych, jak utrzymywano z przesadą, 13 000 łokci kitajki różnego koloru gładkiego i mieniącego, wyjąwszy biały i czarny. Osiemnastu czeladników krawieckich wziętych z gospód użyto przez kilka miesięcy do szycia tak obszernego balonu, że zaledwie mieścił się w trzech salach na roścież otwartych w pałacu tegoż pana nr 744 przy ul. Rymarskiej. Opowiadał mi o tym Antoni Littman, majster krawiecki jeszcze żyjący, który był w liczbie owych osiemnastu czeladzi. Jak został ukończony, użył go Potocki do wzniesienia się w górę do pewnej wysokości z ogrodu przy pałacu dawniej Mniszkowskim, przy ul. Rymarskiej, wziąwszy z sobą do tej napowietrznej podróży ulubionego swego pięknej postawy Turka. Dokonał swego zamysłu i spuścił się bez szkody pod wsią Gorcami. Każdy bowiem z imienia Potocki, jak sam król wyrzekł, zaszczytnie się odróżniał z szczególną jaką dla siebie zaletą”.
Balon, o którego budowie w Warszawie A. Magier mówił, wykonany został ze środków Potockiego, ale niewątpliwie wg projektu i pod kierunkiem J. P. Blancharda. Pierwsza podróż powietrzna Polaka rozpoczęła się w ogrodzie pałacu Szczęsnego Potockiego przy ul. Senatorskiej 470 (naprzeciw kościoła Reformatorów), a balon lądował na Woli. Kolejny wspólny lot zaplanowano na 18 maja, ale nie udał się on.
Opis wzlotu z Blanchardem Potocki opracował po francusku i wydrukował go w kilku czy kilkunastu egzemplarzach, z których do dzisiaj żadnego nie odnaleziono. Inne opisy zamieścił Joachim Christoph Friedrich Schulz w Reise Eines Lieflanders Von Riga Nach Warschau wydanej w Berlinie w 1802 r., w 1956 r. przełożonej na język polski i wydanej w Warszawie pt. Podróże Inflantczyka z Pragi do Warszawy i po Polsce w latach 1791-1793. Przede wszystkim zaś to sam J. P. Blanchard pozostawił opis lotu z 14.05.1790 r. i powstałego w Warszawie balonu (w wydanej w 1790 r. w Berlinie broszurze pt. Analyse de la nouvelle machinę aerostatique que j’ai invente et execute a Varsovie pendant 1’annee 1789 et 1790).
Źródło:
[1] Banaszczyk E. ”Karuzela pod gwiazdami”. Wydawnictwo Iskry. Warszawa 1960.[2] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.