Avro 504, 1913
Avro 504 był samolotem, który w latach I wojny światowej był budowany w największej ilości ze wszystkich istniejących typów. Zbudowano ponad 10 000 egz., tylko w czasie wojny zbudowano 8340 egz. Jego produkcja została zakończona w 1932 r.
Samolot powstał w firmie AVRoe and Company Limited (AVRoe and Co Ltd). Jego konstruktorem był słynny angielski konstruktor i przemysłowiec Sir Alliot Verdon-Roe, który do prac dwumiejscowym samolotem szkolnym, oznaczonym nr „504”, przystąpił w kwietniu 1913 r. Prototyp oblatano 17.09.1913 r. Pod względem konstrukcyjnym Avro- 504 reprezentował klasyczne rozwiązanie dwupłata zaopatrzonego w stójki międzyskrzydłowe i usztywnienia w postaci linek stalowych, w kadłubie znajdowały się dwa miejsca, jedno ze drugim. Okazał się on bardzo dobry w pilotażu i posiadający dobre charakterystyki lotne. Samolot początkowo używany był do latania sportowego i szkolnego. Angielscy piloci wykonali na nim w 1914 r. wiele niezwykłych lotów pokazowych, zdobyli też wiele lotniczych rekordów. Następnie został zamówiony przez brytyjskie lotnictwo.
Gdy jednak wybuchła wojna, przystosowano go również do zadań wojskowych. Na początku I wojny światowej, Avro 504 zaczął być wykorzystywany jako samolot bojowy: lekki bombowiec, samolot zwiadowczy, a nawet jako myśliwiec, zwłaszcza przeznaczony do zwalczania sterowców (nocne myśliwce uzbrajano w strzelające do góry kabiny maszynowe Lewisa na montażu Fostera). Powstało nawet kilka specjalnych wersji bojowych samolotu, produkowanych w niewielkiej liczbie. Po pojawieniu się jednak lepszych samolotów bojowych, od 1915 r. Avro 504 powrócił do roli samolotu szkolnego.
Samolot budowany był w wielu wersjach:
- Avro 504- pierwsza wersja , napędzana silnikiem rotacyjnym Gnôme N o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504A- wersja zmodyfikowana z mniejszymi lotkami i szerszymi rozpórkami międzyskrzydłowymi. Silnik rotacyjny Gnôme o mocy 60 kW (80 KM). Zbudowano 1485 egz.,
- Avro 504B- wersja dla Royal Naval Air Service. Posiadała powiększony statecznik, silnik rotacyjny Gnôme lub Le Rhône o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504C- jednomiejscowy samolot myśliwski, przeznaczony do zwalczania sterowców. Produkowany na zamówienie Royal Naval Air Service. Posiadał dodatkowy zbiornik paliwa, w miejsce obserwatora.,
- Avro 504D- jednomiejscowy samolot myśliwski, przeznaczony do zwalczania sterowców. Produkowany na zamówienie Royal Flying Corps . Zbudowano 6 egz.,
- Avro 504E- wersja napędzana silnikiem Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM). Zbudowano 10 egz.,
- Avro 504F- wersja napędzana silnikiem Rolls-Royce "Hawk" o mocy 56 kW (75 KM). Zbudowano tylko prototyp,
- Avro 504G- wersja napędzana silnikiem Gnôme o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504H- wersja napędzana silnikiem Gnôme o mocy 60 kW (80 KM). Wykorzystywany do prób z katapultą,
- Avro 504J- wersja szkolna, 1916 r. Silnik Le Rhône o mocy 60 kW (80 KM) lub Gnôme o mocy 75 kW (100 KM). Zbudowano 2000 egz.,
- Avro 504K- dwumiejscowy samolot treningowy, 1918 r. Posiadał uniwersalne łoże, przystosowane do montażu różnych silników: Clerget 9 o mocy 97 kW (130 KM), Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM) lub Le Rhône 9J o mocy 82 kW (110 KM). Istniał jednomiejscowy wariant myśliwski, przeznaczony do zwalczania sterowców. Zbudowano ok. 5850 egz., sześć samolotów zostało zbudowanych w Australii w firmie Australian Aircraft & Engineering,
- Avro 504K Mk.II- wersja powstała w wyniku połączenia kadłuba wersji Avro 504K ze skrzydłami i podwoziem wersji Avro 504N. Napędzana silnikiem rotacyjnym. Budowany na podstawie licencji w Meksyku jako Avro "Anahuac",
- Avro 504L- wodnosamolot. Do napędu stosowano silniki: Bentley BR1 o mocy 110 kW (150 KM), Clerget o mocy 97 kW (130 KM) lub Le Rhône 9 o mocy 82 kW (110 KM),
- Avro 504MB- trzymiejscowy samolot pokładowy. Silnik Gnôme o mocy 75 kW (100 KM),
- Avro 504N "Lynx"- dwumiejscowy samolot treningowy, silnik Armstrong Siddeley "Lynx" o mocy 120 kW (160 KM). Powojenna wersja produkowana dla RAF. W latach 1925- 1932 zbudowano 598 (wg innych źródeł- 555) egz.,
- Avro 504O- wodnosamolot pływakowy, opracowany na bazie wersji Avro 504N. W 1923 r. samolot wykonywał loty za kołem podbiegunowym w ramach Oxford University Arctic Expedition,
- Avro 504P- projekt wersji Avro 504N z miejscami załogi obok siebie,
- Avro 504Q- trzymiejscowy samolot pokładowy, silnik Armstrong Siddeley "Lynx" o mocy 120 kW (160 KM). Zbudowano 1 egz. dla polarnej ekspedycji Oxford University Arctic Expedition,
- Avro 504R "Gosport" – zmodyfikowana wersja szkolna, o lżejszej konstrukcji. W latach 1926- 1927 zbudowano 5 prototypów z różnymi silnikami: Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM), Avro "Alpha" o mocy 75 kW (100 KM), Armstrong Siddeley "Genet Major" o mocy 104 kW (140 KM) lub Armstrong Siddeley "Mongoose" o mocy 110 kW (150 KM). Ostatni z nich został wybrany do napędu samolotów seryjnych. Dla Argentyny dostarczono 10 egz., dalsze- ponad 100 samolotów, zostało zbudowanych na licencji w firmie FMA. Przynajmniej 6 egz. sprzedano do Estonii, pozostały w służbie aż do 1940 r. Nieznaną liczbę samolotów dostarczono do Peru,
- Avro 504S- dwumiejscowy samolot treningowy. Budowany na podstawie licencji w Japonii przez firmę Nakajima .
Samolot Avro 504 produkowany był również na licencji w Belgii, Danii, Kanadzie. Wersja Avro 504N produkowany był na licencji w Japonii pod oznaczeniem Yokosuka K2Y1 i K2Y2 oraz Watanabe Navy Type 3-2. Kopia wersji Avro 504K produkowana była w ZSRR pod oznaczeniem Polikarpow U-1 (ponad 700 egz.) oraz MU-1 (wodnosamolot, 73 egz.).
Podczas I wojny światowej, Avro 504 był pierwszym zestrzelonym samolotem Ententy- 22.08.1914 r. Trzy samoloty tego typu były również pierwszymi samolotami bombardującymi Niemcy- 21.11.1914 r. trzy samoloty Avro-504 startując z lotniska Belfort położonego przy granicy szwajcarsko-francuskiej dokonały nalotu na odległe hangary i zakłady wytwórcze sterowców w Friedrichshafen nad Jeziorem Bodeńskim, uzyskując szereg trafień i niszcząc co najmniej jeden sterowiec. 24.08.1915 r. pięć brytyjskich maszyn bombowych Royal Navy Air Service typu Avro-504 zaatakowało skutecznie bombami dwa niemieckie okręty podwodne, znajdujące się w bazie Hoboken k. Antwerpii.
Po wojnie duża ilość samolotów dostosowana została do celów szkoleniowych, przewozu poczty itp.
Avro 504 był podstawowym brytyjskim samolotem szkolnym. W lotnictwie brytyjskim jako samoloty szkolne zostały następnie zastąpione przez Avro 621 "Tutor". Kilka sztuk Avro 504N służyło jeszcze podczas II wojny światowej.
Samoloty Avro 504 używane też były w kilkunastu innych krajach:
- Afryka Południowa,
- Argentyna,
- Australia,
- Belgia,
- Boliwia,
- Brazylia,
- Chile,
- Chiny,
- Dania,
- Estonia,
- Finlandia,
- Grecja,
- Gwatemala,
- Hiszpania,
- Holandia,
- Indie Brytyjskie,
- Iran,
- Irlandia,
- Japonia,
- Kanada,
- Łotwa,
- Malaje Brytyjskie,
- Meksyk,
- Mongolia,
- Norwegia,
- Nowa Zelandia,
- Peru,
- Portugalia,
- Rosja / ZSRR- w latach 1914- 1915 w zakładach Towarzystwo Akcyjne Żeglugi Powietrznej W. A. Lebiediew podjęto wysiłki w kierunku wdrożenia w zakładach produkcji samolotu Avro 504. Dowództwo lotnictwa rosyjskiego nie zgodziło się na przekazanie zakładom Lebiediewa deficytowego silnika Rhône. Tak więc zbudowany wiosną 1915 r. „Rosyjski Avro” nigdy nie doczekał się prób w locie. Wielkoseryjna produkcja kopii szkolnego Avro 504 ruszyła dopiero po przewrocie październikowym. Podjęto ją w byłej wytwórni lotniczej Lebiediewa. Pod nazwą U-1 samolot ten przez wiele lat stanowił podstawę lotnictwa szkolnego Związku Radzieckiego,
- Syjam (Tajlandia),
- Szwajcaria,
- Szwecja,
- Turcja,
- Urugwaj,
- USA.
W Polsce.
W latach 1914- 1915 Witold Jarkowski- dyrektor rosyjskiej firmy Towarzystwo Akcyjne Żeglugi Powietrznej W. A. Lebiediew, podjął wysiłki w kierunku wdrożenia w zakładach produkcji samolotu Avro 504.
W grudniu 1918 r. wpłynęła oferta firmy Avro na dostawę samolotów Avro 504K dla lotnictwa polskiego. Nie została jednak przyjęta.
W lotnictwie polskim znalazł się jeden samolot Avro 504K zdobyty we wrześniu 1920 r. na wojskach bolszewickich na Wołyniu. W październiku 1920 r. był ewakuowany do CWL, gdzie zakwalifikowano go do kasacji. Samolot jednak przechowano i wyremontowano wiosną 1923 r. Oblot nastąpił w dniu 28.05.1923 r. Samolot został przydzielony wraz z samolotami Breguet XIV i Martinsyde F-4 do Sekcji Doświadczalnej WCBL. Zimą 1923 / 1924 r. samolot Avro 504K został uszkodzony przy lądowaniu na lotnisku Mokotowskim.
Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Skrzydła drewniane, pokryte płótnem. Zaopatrzone w stójki międzyskrzydłowe i usztywnienia w postaci linek stalowych. Oba płaty były identyczne co do obrysu i rozpiętości. Skrzydło górne posiadało jedynie znaczny wznios. Sterowanie poprzeczne samolotu realizowano drogą zwichrzenia geometrycznego płatów górnego i dolnego, wskutek czego płaty wykonane były jako bardzo elastyczne. Później konstruktorzy odeszli od tego rozwiązania i wprowadzili na płatach standardowe lotki.
Kadłub o konstrukcji drewnianej, pokryty płótnem. Silnik zakryty opływowym, aluminiowym kołpakiem. Kabiny odkryte.
Podwozie klasyczne stałe. Składało się z dwóch kół, płozy ogonowej i charakterystycznej płozy przedniej, mającej chronić konstrukcję od następstw lądowania z opóźnionym ściągnięciem drążka.
Usterzenie ogonowe składało się z prostokątnego statecznika i steru poziomego oraz płytowego usterzenia pionowego (kierunkowego).
Uzbrojenie- 1 karabin maszynowy Lewis lub Vickers 7,62 mm i 4 bomby po 9 kg,
- Avro 504K- wersja nieuzbrojona.
Silnik- gwiazdowy, rotacyjny Le Rhône:
- Avro 504, Avro 504A, Avro 504G, Avro 504H- Gnôme N o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504B- Gnôme lub Le Rhône o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504E- Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM),
- Avro 504F- Rolls-Royce "Hawk" o mocy 56 kW (75 KM),
- Avro 504J- Le Rhône o mocy 60 kW (80 KM) lub Gnôme o mocy 75 kW (100 KM),
- Avro 504K- Clerget 9 o mocy 97 kW (130 KM), Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM) lub Le Rhône 9J o mocy 82 kW (110 KM),
- Avro 504L- Bentley BR1 o mocy 110 kW (150 KM), Clerget o mocy 97 kW (130 KM) lub Le Rhône 9 o mocy 82 kW (110 KM),
- Avro 504MB- Gnôme o mocy 75 kW (100 KM),
- Avro 504N "Lynx", Avro 504Q- Armstrong Siddeley "Lynx" o mocy 120 kW (160 KM),
- Avro 504R "Gosport"- Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM), Avro "Alpha" o mocy 75 kW (100 KM), Armstrong Siddeley "Genet Major" o mocy 104 kW (140 KM) lub Armstrong Siddeley "Mongoose" o mocy 110 kW (150 KM).
Dane techniczne Avro 504K (wg [1]):
Rozpiętość- 10,97 m, długość- 8,99 m, wysokość- 3,04 m, powierzchnia nośna- 30,70 m2.
Masa własna- 617 kg, masa użyteczna- 358 kg, masa całkowita- 975 kg.
Prędkość max- 129 km/h, czas wznoszenia na 2000 m- 14', pułap- 4000 m, zasięg- 275 km, czas lotu- 2 h 30'.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924”. Wyd. Bellona; Wyd. Lampart. Warszawa 1997.[2] Bączkowski W. ”Samoloty bombowe I wojny światowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[3] Olejko A. ”Lotnictwo morskie w działaniach wojennych w latach 1914-1918”. Lotnictwo nr 5/2007.
[4] (R. W.) "Samolot wojskowy Avro 504". Skrzydlata Polska nr 24/1963.
[5] Januszewski S. ”Witold Jarkowski. Inżynier aeronauta- pionier lotnictwa”. Politechnika Wrocławska. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2006.