Avro 504, 1913

Samolot rozpoznawczy, myśliwski, bombowy i szkolny. Wielka Brytania.
Samolot szkolny Avro 504 w służbie Royal Flying Corps. (Źródło: archiwum).

Avro 504 był samolotem, który w la­tach I wojny światowej był budowa­ny w największej ilości ze wszystkich ist­niejących typów. Zbudowano ponad 10 000 egz., tylko w czasie wojny zbudowano 8340 egz. Jego produkcja została zakończona w 1932 r.

Samolot powstał w firmie AVRoe and Company Limited (AVRoe and Co Ltd). Jego konstruktorem był słynny an­gielski konstruktor i przemysłowiec Sir Alliot Verdon-Roe, który do prac dwumiejscowym samolotem szkolnym, oznaczonym nr „504”, przystąpił w kwietniu 1913 r. Prototyp oblatano 17.09.1913 r. Pod względem konstrukcyjnym Avro- 504 reprezentował klasyczne rozwiązanie dwupłata zaopatrzonego w stójki międzyskrzydłowe i usztywnienia w postaci linek stalowych, w kadłubie znajdowały się dwa miejsca, jedno ze drugim. Okazał się on bardzo dobry w pilotażu i posiadający dobre charakterystyki lotne. Samolot początkowo używany był do la­tania sportowego i szkolnego. Angielscy piloci wykonali na nim w 1914 r. wiele niezwykłych lotów pokazowych, zdobyli też wiele lotniczych rekordów. Następnie został zamówiony przez brytyjskie lotnictwo.

Gdy jednak wybuchła wojna, przystosowano go rów­nież do zadań wojskowych. Na początku I wojny światowej, Avro 504 zaczął być wykorzystywany jako samolot bojowy: lekki bombowiec, samolot zwiadowczy, a nawet jako myśliwiec, zwłaszcza przeznaczony do zwalczania sterowców (nocne myśliwce uzbrajano w strzelające do góry kabiny maszynowe Lewisa na montażu Fostera). Powstało nawet kilka specjalnych wersji bojowych samolotu, produkowanych w niewielkiej liczbie. Po pojawieniu się jednak lepszych samolotów bojowych, od 1915 r. Avro 504 powrócił do roli samolotu szkolnego.

Samolot budowany był w wielu wersjach:
- Avro 504- pierwsza wersja , napędzana silnikiem rotacyjnym Gnôme N o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504A- wersja zmodyfikowana z mniejszymi lotkami i szerszymi rozpórkami międzyskrzydłowymi. Silnik rotacyjny Gnôme o mocy 60 kW (80 KM). Zbudowano 1485 egz.,
- Avro 504B- wersja dla Royal Naval Air Service. Posiadała powiększony statecznik, silnik rotacyjny Gnôme lub Le Rhône o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504C- jednomiejscowy samolot myśliwski, przeznaczony do zwalczania sterowców. Produkowany na zamówienie Royal Naval Air Service. Posiadał dodatkowy zbiornik paliwa, w miejsce obserwatora.,
- Avro 504D- jednomiejscowy samolot myśliwski, przeznaczony do zwalczania sterowców. Produkowany na zamówienie Royal Flying Corps . Zbudowano 6 egz.,
- Avro 504E- wersja napędzana silnikiem Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM). Zbudowano 10 egz.,
- Avro 504F- wersja napędzana silnikiem Rolls-Royce "Hawk" o mocy 56 kW (75 KM). Zbudowano tylko prototyp,
-  Avro 504G- wersja napędzana silnikiem Gnôme o mocy 60 kW (80 KM),
Avro 504H- wersja napędzana silnikiem Gnôme o mocy 60 kW (80 KM). Wykorzystywany do prób z katapultą,
- Avro 504J
- wersja szkolna, 1916 r. Silnik Le Rhône o mocy 60 kW (80 KM) lub Gnôme o mocy 75 kW (100 KM). Zbudowano 2000 egz.,
- Avro 504K- dwumiejscowy samolot treningowy, 1918 r. Posiadał uniwersalne łoże, przystosowane do montażu różnych silników: Clerget 9 o mocy 97 kW (130 KM), Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM) lub Le Rhône 9J o mocy 82 kW (110 KM). Istniał jednomiejscowy wariant myśliwski, przeznaczony do zwalczania sterowców. Zbudowano ok. 5850 egz., sześć  samolotów zostało zbudowanych w Australii w firmie Australian Aircraft & Engineering,
- Avro 504K Mk.II- wersja powstała w wyniku połączenia kadłuba wersji Avro 504K ze skrzydłami i podwoziem wersji Avro 504N. Napędzana silnikiem rotacyjnym. Budowany na podstawie licencji w Meksyku jako Avro "Anahuac",
- Avro 504L- wodnosamolot. Do napędu stosowano silniki: Bentley BR1 o mocy 110 kW (150 KM), Clerget o mocy 97 kW (130 KM) lub Le Rhône 9 o mocy 82 kW (110 KM),
- Avro 504MB- trzymiejscowy samolot pokładowy. Silnik Gnôme o mocy 75 kW (100 KM),
- Avro 504N "Lynx"- dwumiejscowy samolot treningowy, silnik Armstrong Siddeley "Lynx" o mocy 120 kW (160 KM). Powojenna wersja produkowana dla RAF. W latach 1925- 1932 zbudowano 598 (wg innych źródeł- 555) egz.,
- Avro 504O- wodnosamolot pływakowy, opracowany na bazie wersji Avro 504N. W 1923 r. samolot wykonywał loty za kołem podbiegunowym w ramach Oxford University Arctic Expedition,
- Avro 504P- projekt wersji Avro 504N z miejscami załogi obok siebie,
- Avro 504Q- trzymiejscowy samolot pokładowy, silnik Armstrong Siddeley "Lynx" o mocy 120 kW (160 KM). Zbudowano 1 egz. dla polarnej ekspedycji Oxford University Arctic Expedition,
- Avro 504R "Gosport" – zmodyfikowana wersja szkolna, o lżejszej konstrukcji. W latach 1926- 1927 zbudowano 5 prototypów z różnymi silnikami: Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM), Avro "Alpha" o mocy 75 kW (100 KM), Armstrong Siddeley "Genet Major" o mocy 104 kW (140 KM) lub Armstrong Siddeley "Mongoose" o mocy 110 kW (150 KM). Ostatni z nich został wybrany do napędu samolotów seryjnych. Dla Argentyny dostarczono 10 egz., dalsze- ponad 100 samolotów, zostało zbudowanych na licencji w firmie FMA. Przynajmniej 6 egz. sprzedano do Estonii, pozostały w służbie aż do 1940 r. Nieznaną liczbę samolotów dostarczono do Peru,
- Avro 504S- dwumiejscowy samolot treningowy. Budowany na podstawie licencji w Japonii przez firmę Nakajima .

Samolot Avro 504 produkowany był również na licencji w Belgii, Danii, Kanadzie. Wersja Avro 504N produkowany był na licencji w Japonii pod oznaczeniem Yokosuka K2Y1 i K2Y2 oraz Watanabe Navy Type 3-2. Kopia wersji Avro 504K produkowana była w ZSRR pod oznaczeniem Polikarpow U-1 (ponad 700 egz.) oraz MU-1 (wodnosamolot, 73 egz.).

Podczas I wojny światowej, Avro 504 był pierwszym zestrzelonym samolotem Ententy- 22.08.1914 r. Trzy samoloty tego typu były również pierwszymi samolotami bombardującymi Niemcy- 21.11.1914 r. trzy samoloty Avro-504 startując z lotniska Belfort położonego przy granicy szwajcarsko-francuskiej dokonały nalotu na odległe hangary i zakłady wytwórcze sterowców w Friedrichshafen nad Jeziorem Bodeńskim, uzyskując szereg trafień i niszcząc co najmniej jeden sterowiec. 24.08.1915 r. pięć brytyjskich maszyn bombowych Royal Navy Air Service typu Avro-504 zaatakowało skutecznie bombami dwa niemieckie okręty podwodne, znajdujące się w bazie Hoboken k. Antwerpii.

Po wojnie duża ilość samolotów dostosowana została do celów szkoleniowych, przewozu poczty itp.

Avro 504 był podstawowym brytyjskim samolotem szkolnym. W lotnictwie brytyjskim jako samoloty szkolne zostały następnie zastąpione przez Avro 621 "Tutor". Kilka sztuk Avro 504N służyło jeszcze podczas II wojny światowej.

Samoloty Avro 504 używane też były w kilkunastu innych krajach:
- Afryka Południowa,
- Argentyna,
- Australia,
- Belgia,
- Boliwia,
- Brazylia,
- Chile,
- Chiny,
- Dania,
- Estonia,
- Finlandia,
- Grecja,
- Gwatemala,
- Hiszpania,
- Holandia,
- Indie Brytyjskie,
- Iran,
- Irlandia,
- Japonia,
- Kanada,
- Łotwa,
- Malaje Brytyjskie,
- Meksyk,
- Mongolia,
- Norwegia,
- Nowa Zelandia,
- Peru,
- Portugalia,
- Rosja / ZSRR- w latach 1914- 1915 w zakładach Towarzystwo Akcyjne Żeglugi Powietrznej W. A. Lebiediew podjęto wysiłki w kierunku wdrożenia w zakładach pro­dukcji samolotu Avro 504. Dowództwo lotnictwa rosyjskiego nie zgodziło się na przekazanie zakładom Lebiediewa deficytowego silnika Rhône. Tak więc zbudowany wiosną 1915 r. „Rosyjski Avro” nigdy nie doczekał się prób w lo­cie. Wielkoseryjna produkcja kopii szkolnego Avro 504 ruszyła dopiero po prze­wrocie październikowym. Podjęto ją w byłej wytwórni lotniczej Lebiediewa. Pod nazwą U-1 samolot ten przez wiele lat stanowił podstawę lotnictwa szkolnego Związku Radzieckiego,
- Syjam (Tajlandia),
- Szwajcaria,
- Szwecja,
- Turcja,
- Urugwaj,
- USA.

W Polsce.

W latach 1914- 1915 Witold Jarkowski- dyrektor rosyjskiej firmy Towarzystwo Akcyjne Żeglugi Powietrznej W. A. Lebiediew, podjął wysiłki w kierunku wdrożenia w zakładach pro­dukcji samolotu Avro 504.

W grudniu 1918 r. wpłynęła oferta firmy Avro na dostawę samolotów Avro 504K dla lotnictwa polskiego. Nie została jednak przyjęta.

W lotnictwie polskim znalazł się jeden samolot Avro 504K zdobyty we wrześniu 1920 r. na wojskach bolszewickich na Wołyniu. W październiku 1920 r. był ewakuowany do CWL, gdzie zakwalifikowano go do kasacji. Samolot jednak przechowano i wyremontowano wiosną 1923 r. Oblot nastąpił w dniu 28.05.1923 r. Samolot został przydzielony wraz z samolotami Breguet XIV i Martinsyde F-4 do Sekcji Doświadczalnej WCBL. Zimą 1923 / 1924 r. samolot Avro 504K został uszkodzony przy lądowaniu na lotnisku Mokotowskim.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Skrzydła drewniane, pokryte płótnem. Zaopatrzone w stójki międzyskrzydłowe i usztywnienia w postaci linek stalowych. Oba płaty były identyczne co do obrysu i rozpię­tości. Skrzydło górne posiadało jedynie znaczny wznios. Sterowanie poprzeczne samolotu realizowano drogą zwichrzenia geometrycznego płatów górnego i dolnego, wskutek czego płaty wykonane były jako bardzo elastyczne. Później konstruktorzy odeszli od tego rozwiązania i wprowadzili na płatach standardowe lotki.
Kadłub o konstrukcji drewnianej, pokryty płótnem. Silnik zakryty opływo­wym, aluminiowym kołpakiem. Kabiny odkryte.
Podwozie klasyczne stałe. Skła­dało się z dwóch kół, płozy ogonowej i cha­rakterystycznej płozy przedniej, mającej chronić konstrukcję od następstw lądowa­nia z opóźnionym ściągnięciem drążka.
Usterzenie ogonowe składało się z pro­stokątnego statecznika i steru poziomego oraz płytowego usterzenia pionowego (kie­runkowego).

Uzbrojenie- 1 kara­bin maszynowy Lewis lub Vickers 7,62 mm i 4 bomby po 9 kg,
- Avro 504K- wersja nieuzbrojona.

Silnik- gwiazdowy, rotacyjny Le Rhône:
- Avro 504, Avro 504A, Avro 504G, Avro 504H- Gnôme N o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504B- Gnôme lub Le Rhône o mocy 60 kW (80 KM),
- Avro 504E- Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM),
- Avro 504F- Rolls-Royce "Hawk" o mocy 56 kW (75 KM),
- Avro 504J- Le Rhône o mocy 60 kW (80 KM) lub Gnôme o mocy 75 kW (100 KM),
- Avro 504K- Clerget 9 o mocy 97 kW (130 KM), Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM) lub Le Rhône 9J o mocy 82 kW (110 KM),
- Avro 504L- Bentley BR1 o mocy 110 kW (150 KM), Clerget o mocy 97 kW (130 KM) lub Le Rhône 9 o mocy 82 kW (110 KM),
- Avro 504MB- Gnôme o mocy 75 kW (100 KM),
- Avro 504N "Lynx", Avro 504Q-  Armstrong Siddeley "Lynx" o mocy 120 kW (160 KM),
- Avro 504R "Gosport"- Gnôme "Monosoupape" o mocy 75 kW (100 KM), Avro "Alpha" o mocy 75 kW (100 KM), Armstrong Siddeley "Genet Major" o mocy 104 kW (140 KM) lub Armstrong Siddeley "Mongoose" o mocy 110 kW (150 KM).

Dane techniczne Avro 504K (wg [1]):
Rozpiętość- 10,97 m, długość- 8,99 m, wysokość- 3,04 m, powierzchnia nośna- 30,70 m2.
Masa własna- 617 kg, masa użyteczna- 358 kg, masa całkowita- 975 kg.
Prędkość max- 129 km/h, czas wznoszenia na 2000 m- 14', pułap- 4000 m, zasięg- 275 km, czas lotu- 2 h 30'.

Galeria

  • Samolot Avro 504K przydzielony do Sekcji Doświadczalnej WCBL. (Źródło: Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924”).
  • Avro 504K, rysunek w trzech rzutach. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 24/1963).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924”. Wyd. Bellona; Wyd. Lampart. Warszawa 1997.
[2] Bączkowski W. ”Samoloty bombowe I wojny światowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[3] Olejko A. ”Lotnictwo morskie w działaniach wojennych w latach 1914-1918”. Lotnictwo nr 5/2007.
[4] (R. W.) "Samolot wojskowy Avro 504". Skrzydlata Polska nr 24/1963.
[5] Januszewski S. ”Witold Jarkowski. Inżynier aeronauta- pionier lotnictwa”. Politechnika Wrocławska. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2006.
blog comments powered by Disqus