W lipcu 1934 r. brytyjskie Ministerstwo Lotnictwa (ML) zwróciło się do firm Vickers, Fairey, Handley Page i Armstrong Whitworth z wymaganiami taktyczno-technicznymi B.3/34 na jednopłatowy, dwusilnikowy, nocny bombowiec ciężki, mogący także pełnić rolę samolotu transportowego. Okazało się jednak, że cena oferowana przez ML za opracowane od podstaw prototypy nie odpowiadała żadnej z firm. W tej sytuacji ministerstwo skorzystało z faktu, iż Vickers i Armstrong Whitworth pracują już nad interesującymi projektami samolotów i w sierpniu zaproponowało ich odpowiednią modyfikację. Wytwórnia Vickers opracowała powiększoną wersją swojego projektu do WTT B.9/32 (późniejszy Vickers ”Wellington”). Natomiast wytwórnia lotnicza W. G. Armstrong Whitworth Aircraft Co. pracowała w tym czasie nad projektami: A.W.23- samolot transportowy do WTT C.26/31 oraz, na zamówienie rządu czeskiego, nad samolotem bombowym A.W.30. Ten drugi projekt zainteresował ML. Szef projektantów wytwórni John Lloyd zaproponował projekt A.W.38, będący połączeniem części obu projektów: kadłuba A.W.30 i płatów A.W.23. 14.09.1934 r. ML zamówiło 2 prototypy, żądając bardzo szybkiego postępu prac, a także maksymalnego technologicznego uproszczenia konstrukcji, pozwalającego na skrócenie procesu produkcji.

Projekt wykorzystywał nowatorskie na owe czasy rozwiązania konstrukcyjne: kesonową strukturę płatów oraz skorupową kadłuba. Był też pierwszym brytyjskim bombowcem ciężkim ze składanym podwoziem. Dla uproszczenia produkcji zredukowano do minimum części składowe płatowca oraz do maksimum je standaryzowano. Na jednostki napędowe wybrano silniki typu Armstrong Siddeley ”Tiger IX”. Prace nad prototypami A.W.38 przebiegały bardzo szybko. Już w grudniu 1934 r. gotowa była makieta samolotu. 23.08.1935 r., na długo przed pierwszym lotem prototypu zawarto kontrakt na dostawę 80 egz. nowego samolotu. Prototyp A.W.38 został oblatany 17.03.1936 r. Samolot, choć miał osiągi wyższe od ówczesnych bombowców ciężkich RAF, to nie spełniał postawionych wymagań. Jednak ze względu na duże potrzeby RAF, w maju 1936 r. ML zamówiło kolejnych 240 egz. Samolotowi nadano nazwę ”Whitley”.

Drugi prototyp został oblatany 11.02.1937 r. Otrzymał silniki Armstrong Siddeley ”Tiger XI”, zgodnie z nowymi WTT, B.21/35. W dniu 30.08.1937 r. uległ rozbiciu na lotnisku ośrodka badawczego w Farnborough. Pierwszy seryjny ”Whitley” Mk I został oblatany 23.12.1936 r. Pierwsze samoloty trafiły do 10 dywizjonu bombowców RAF. W końcu czerwca 1937 r. dywizjon ten był w pełni przezbrojony i wszedł w skład utworzonej 4 Grupy Bombowej. Stała się ona później formacją uzbrojoną wyłącznie w ”Whitleye” i przez jej dywizjony przewinęły się wszystkie wersje tego samolotu. W 1937 r. ”Whitleye” otrzymał 58 i 78 dywizjon bombowy. Samoloty wersji Mk I dostarczane były w okresie 03.1937 do 01.1938 r.

Szybko stało się oczywiste, że nowy samolot wymaga ulepszeń, zwłaszcza w zakresie prędkości maksymalnej i zasięgu. Zastosowano więc nowe silniki, o większej mocy, wyposażonych w dwustopniowe sprężarki. Prototypem, pierwszy na świecie samolot wojskowy z silnikami o takich sprężarkach, został oblatany 8.12.1937 r. W ten sposób powstał ”Whitley” Mk II, który zaczął służbę w dywizjonach RAF (7, 51 i 58) od stycznia 1938 r. Samoloty wersji Mk II dostarczane były w okresie od 01. do 06.1938. Cztery samoloty tej wersji były pierwszymi wykorzystanymi do szkolenia brytyjskich spadochroniarzy w powstałym w Ringway, w 1940 r., ośrodku, późniejszej szkole spadochronowej.

Do wymagań WTT B.20/36, wydanych w sierpniu 1936 r., opracowana została wersja ”Whitley” Mk III która od Mk II różniła się uzbrojeniem. Zastąpiono ręcznie obracaną wieżyczkę nosową wieżyczką napędzaną hydraulicznie, zastosowano również dodatkową wieżyczkę podkadłubową. Prototyp wystartował po raz pierwszy 14.03.1938 r. Pierwszy seryjny ”Whitley” Mk III wzleciał 7.09.1938 r. i wkrótce potem rozpoczęły one służbę w 51, 77 i 102 dywizjonie bombowym. Samoloty wersji Mk III dostarczane były w okresie od 08.1938 do 02.1939 r.

Od 1936 r. prowadzono prace nad kolejną wersją ”Whitleya” napędzaną silnikami Rolls Royce ”Merlin II”. Prototyp nowej wersji został oblatany 11.02.1938 r. Pomyślny przebieg prób spowodował decyzję o produkcji samolotów ”Whitley” Mk IV wyposażonych w ”Merliny”. Pierwszy samolot seryjny odbył swój pierwszy lot 18.04.1938 r. Silniki ”Merlin” przyniosły znaczną poprawę osiągów samolotu. Siedem ostatnich samolotów tej wersji wyposażono w silniki typu ”Merlin X” o większej mocy. Zostały one oznaczone ”Whitley” Mk IVA. Wzmocniono także poważnie uzbrojenie obronne, instalując w ogonie napędzaną hydraulicznie wieżyczkę z czterema kaemami kal. 7,7 mm. W tym czasie było to uzbrojenie o wprost fantastycznych parametrach ”Whitley” Mk IV stał się pierwszym w świecie samolotem o tak potężnym uzbrojeniu. ”Whitley” Mk IV wszedł do służby w RAF w maju 1939 r., w 10 dywizjonie. Później trafił także do dywizjonu 78 (rezerwowy 4 Grupy). Samoloty wersji Mk IV dostarczane były w okresie od O5. do 08.1939 r.

4.08.1939 r. został oblatany prototyp ulepszonej wersji ”Whitley” Mk V. RAF zaczął otrzymywać nowe samoloty na miesiąc przed wybuchem wojny. Pierwsze egzemplarze otrzymał w sierpniu 1939 r. 78 dywizjon. Samoloty wersji Mk V dostarczane były od 08.1939 r. Wyprodukowano ich 1466, ostatni z nich, wystartował po raz pierwszy 8.06.1943 r. i pozostał w firmie, której służył jako holownik szybowca w układzie latającego skrzydła, AW 52G. Samolot ten wycofano z użytku w grudniu 1948 r. Samoloty głównie tej wersji wykorzystywano jako holowniki szybowców (od 1941 r.). Holowany był zwykle szybowiec Airspeed ”Horsa”.

Wersja ”Whitley” Mk VI pozostała jedynie w stadium projektu. Miała być napędzana silnikami typu Pratt and Whitney R.1830 ”Twin Wasp” G, które zamierzano zastosować w przypadku ewentualnych ograniczeń dostaw ”Merlinów”. Nigdy do nich nie doszło i asekuracja okazała się niepotrzebna. Wykazana w latach 1939-40 przydatność ”Whitleyów” w roli morskiego samolotu patrolowego przyniosła powstanie wersji ”Whitley” GR Mk VII. Oznaczona przez wytwórnię jako typ 217 wersja została zamówiona pod koniec 1940 r. Jej prototyp powstał poprzez adaptację jednego z samolotów wersji Mk V, polegającej na wyposażeniu go w radar wykrywania celów nawodnych (jako pierwszy samolot RAF) oraz zwiększeniu zapasu paliwa. Załoga powiększyła się o operatora radaru, do sześciu osób. Na wersję ”GR Mk VII” przerobiono pewną liczbę starszych maszyn wersji ”Mk V”. Niektórych egzemplarzy wersji ”GR Mk VII” używano jako samoloty treningowe dla operatorów radaru. Samoloty wersji Mk VII dostarczane były od lipca 1941 r., w małych seriach w ramach produkcji Mk V. Ostatni z nich został dostarczony 9.12.1942 r. Pewna ilość egzemplarzy Mk VII została przebudowana na samoloty szkolenia mechaników pokładowych.

W okresie kwiecień-maj 1942 r. 15 samolotów wersji ”Mk V” przerobiono na transportowce dla linii lotniczych BOAC, usuwając z samolotów uzbrojenie i przystosowując wnętrze kadłuba do przewożenia ładunku. Używane były do lotów z Wielkiej Brytanii do Afryki Zachodniej, z Gibraltaru na Maltę oraz na trasie Szkocja-Sztokholm. W 1943 r. wróciły do RAF. Kilka samolotów ”Whitley” używanych było do różnych prób i testów. Pod koniec 1938 r. na jednym z samolotów wersji ”Mk II” zainstalowano nowo opracowane silniki Armstrong Siddeley ”Deerhound”. Samolot został oblatany 6.01.1939 r. Niestety 6.03.1940 r. rozbił się, grzebiąc wszystkich obecnych na pokładzie. Jej skutkiem było zarzucenie dalszego rozwoju projektu.

Ogółem wytwórnia Armstrong Whitworth wyprodukowała 2 prototypy, 34 egzemplarze Mk I, 46 Mk II, 80 Mk III, 40 Mk IV, 1466 Mk V oraz 146 Mk VII. Dostawy dla RAF przerwano 6.06.1943 r.

W momencie wypowiedzenia przez Wielką Brytanię wojny Niemcom, 3.09.1939 r., brytyjskie Lotnictwo Bombowe posiadało 196 ”Whitleyów”. W trakcie dziwnej wojny ”Whitleye” zrzucały ulotki, w dniu 1.10.1939 r. trzy ”Whitleye” Mk IV zrzuciły ulotki nad Berlinem jako pierwsze samoloty brytyjskie, które pojawiły się nad stolicą III Rzeszy. Celom propagandowym służyły też loty nad Pragę i Warszawę. Dopiero w nocy 19/20.03.1940 r. samoloty zrzuciły pierwsze bomby na niemieckie terytorium, atakując bazę wodnosamolotów na wyspie Sylt. W nocy 10/11.05.1940 r. ”Whitleye” bombardowały po raz pierwszy kontynentalne terytorium Niemiec. W nocy 11/12.06.1940 r. dokonały pierwszego nalotu na cele we Włoszech. W nocy 25/26..08.1940 r. ”Whitleye” znalazły się w formacji bombowców RAF, które po raz pierwszy zbombardowały Berlin. Zaliczyły następnie prawie wszystkie ważniejsze cele w Niemczech, dokonywały nalotów nad Austrią i Czechami, kilkakrotnie docierały nad Polskę. Ostatnim nalotem z ich udziałem był atak na Ostendę 29.04.1942 r. Po tej dacie wycofano je z użytku w Bomber Command, choć samoloty z jednostek treningowych (OTU) uczestniczyły jeszcze w niektórych z pierwszych nalotów formacji 1000 bombowców.

Pod koniec września 1939 r. wyposażony w ”Whitleye” dywizjon 58. został przeniesiony do Lotnictwu Obrony Wybrzeża (Coastal Command). W 1939 r. i 1940 r. eskortowały konwoje i prowadziły patrole przeciw okrętom podwodnym także dywizjony 10, 51, 77 i 502. W dniu 3.09.1941 r. jeden z samolotów 77 dywizjonu zatopił w Zatoce Biskajskiej U-705. Sukcesy w roli samolotów patrolowych doprowadziły pod koniec 1940 r. do powstania wersji Mk VII. Pierwsze samoloty tej wersji otrzymał w połowie 1941 r. 502 dywizjon i 30.11.1941 r. jeden z nich zatopił w Zatoce Biskajskiej wykryty radarem U-206. Używały je również dywizjony: 53, 58 i 612. Wycofano je całkowicie z Coastal Command w czerwcu 1943 r.

Wersje ”Whitleyów”, od Mk II do Mk V, służyły w brytyjskich siłach powietrznodesantowych jako samoloty treningowe (szkoła w Ringway, od połowy czerwca 1940 r.), transportowe i holowniki szybowców. 10.02.1941 r. sześć ”Whitleyów” Mk V dostarczyło na miejsce akcji, startując z Malty, 37 spadochroniarzy SAS, którzy zniszczyli akwedukt w Tragino, we Włoszech. W nocy 27/28.02.1942 r., dwanaście ”Whitleyów” zrzuciło skoczków, którzy przeprowadzili rajd na stację radarową w Bruneval (północna Francja), zdobywając wiele istotnych części niemieckiego radaru typu Wurzburg.

W trakcie służby samoloty ”Whitley” służyły w dywizjonach Lotnictwa Bombowego (7, 10, 51, 58, 76, 77, 78, 97, 102, 103 i 166), Obrony Wybrzeża (502 i 612), Lotnictwa Transportowego (295, 296 i 297) oraz w jednostkach specjalnego przeznaczenia (Mk V w dywizjonach 138 i 161).

W Polsce.

Polacy latali na samolotach Armstrong Whitworth ”Whitley”, m.in. w niżej jednostkach RAF:
- N°77 Coastal Command Sqdn- dywizjon lotnictwa obrony wybrzeża,
- N°7 Air Gunners School Stormy Down- szkolenie strzelców pokładowych,
- N°10 Bomber & Gunners School w Dumfries,
- N°10 Maintenance Unit Test Flight- oblatywanie maszyn,
- N°38 Maintennance Unit I/C Test Flight, Llandow- oblatywanie maszyn,
- Parachute Traing School, Ringway- w ośrodku tym Polacy latali jako piloci ”Whitleyów”, a żołnierze Polskiej Brygady Spadochronowej przechodzili szkolenie spadochronowe,
- N°4, N°8 i N°11 Ferry Pilots Pool- transport i rozprowadzanie maszyn lotem na obszarze Wysp Brytyjskich,
- N°138 Special Duties Sqdn. (Dywizjon Specjalnego Przeznaczenia). Na samolocie ”Whitley” podjęto w nocy z 15/16.02.1941 r. pierwszy w historii lot do kraju. Maszyna z załogą angielską i trzema polskimi skoczkami na pokładzie nie doleciała jednak do wyznaczonego miejsca w rejonie Włoszczowej i zrzut skoczków nastąpił koło Skoczowa na terenach przyłączonych do III Rzeszy.

Konstrukcja:
Średniopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej. Załoga- 5 osób, w wersji Mk VII- 6 osób.
Skrzydło trójdzielne, trapezowe, zbudowane na pojedynczym kesonie tworzonym przez dwa dźwigary belkowe, wzmocnione na centropłacie, ożebrowanie kratownicowe i pokrycie z pofałdowanej wzdłużnie blachy duralowej. Krawędź natarcia i keson pokryte cienką blachą duralową, krawędź spływu pokryta płótnem.
Kadłub skorupowy o przekroju prostokątnym, pokryty blachą duralową, podzielony na trzy sekcje. Całość kryto arkuszami alcladu- platerowanej aluminium blachy duralowej.
Usterzenie składające się z wolnonośnego statecznika poziomego i dwóch pionowych podpartych zastrzałami. Konstrukcja statecznika poziomego kesonowa. Konstrukcja pionowych kratownicowa z pokryciem duralowym i płóciennym.
Podwozie klasyczne chowane w klocie.

Uzbrojenie:
- prototypy, Mk I i Mk II- dwie obracane wieżyczki Armstrong Whitworth, nosowa i ogonowa, z pojedynczymi karabinami maszynowymi Lewis kal. 7,7 mm. Udźwig bomb- 1514 kg.
- Mk III- 4 ruchome karabiny maszynowe: 1 w wieżyczce nosowej Nash and Thompson FN 16 i 1 w wieżyczce ogonowej Armstrong Whitworth oraz 2 typu Browning kal. 7,7 mm w wieżyczce pod kadłubem FN 17.
- Mk IV, Mk V- 5 ruchomych karabinów maszynowych: 1 w wieżyczce nosowej Nash and Thompson FN 16 i 4 typu Browning kal. 7,7 mm w wieżyczce ogonowej FN 4. Udźwig bomb: Mk IV- 1514 kg, Mk V- 3150 kg..
- Mk VII- 5 ruchomych karabinów maszynowych: 1 w wieżyczce nosowej Nash and Thompson FN 16 i 4 typu Browning kal. 7,7 mm w wieżyczce ogonowej FN 4. Udźwig bomb lub bomb głębinowych- 2720 kg.

Wyposażenie- w wersji Mk VII: radar wykrywania celów nawodnych typu ASV Mk II.

Napęd- 2 silniki:
- pierwszy prototyp i Mk I- w układzie podwójnej gwiazdy Armstrong Siddeley ”Tiger IX” o mocy 585 kW (795 KM) każdy,
- drugi prototyp- w układzie podwójnej gwiazdy Armstrong Siddeley ”Tiger XI” o mocy 688 kW (935 KM) każdy,
- Mk II- w układzie podwójnej gwiazdy Armstrong Siddeley ”Tiger VIII” o mocy 677 kW (920 KM) każdy. Doświadczalnie na jednym samolocie wersji ”Mk II” zainstalowano silniki w układzie potrójnej gwiazdy Armstrong Siddeley ”Deerhound” o mocy 820 kW (1115 KM) każdy,
- Mk IV- rzędowe w układzie V, Rolls Royce ”Merlin IV” o mocy startowej 757 kW (1030 KM) i 728 kW (990 KM) na wysokości 3675 m każdy oraz ”Merlin X” o mocy startowej 791 kW (1075 KM) i 831 kW (1130 KM) na wysokości 1600 m każdy.

Dane techniczne ”Whitley” Mk I (wg [2]):
Rozpiętość- 25,2 m, długość- 21,10 m , wysokość- 4,5 m, powierzchnia nośna- 102,42 m².
Masa własna- 6423 kg, masa całkowita- 9747 kg, masa całkowita max-10575 kg.
Prędkość max- 309 km/h, prędkość przelotowa- 300 km/h, czas wznoszenia na wysokość 4500 m- 27' 24", pułap- 5856 m, zasięg- 2012 km.

Dane techniczne ”Whitley” Mk II i Mk III (wg [2]):
Rozpiętość- 25,2 m, długość- 21,10 m , wysokość- 4,5 m, powierzchnia nośna- 102,42 m².
Masa własna- 6963 kg, masa całkowita- 10346 kg.
Prędkość max- 344 km/h, prędkość przelotowa- 283 km/h, prędkość lądowania- 95 km/h, czas wznoszenia na wysokość 4500 m- 23' 30", pułap- 6900 m, zasięg- 2104 km.

Dane techniczne ”Whitley” Mk IV (wg [2]):
Rozpiętość- 25,2 m, długość- 21,10 m , wysokość- 4,5 m, powierzchnia nośna- 102,42 m².
Masa własna- 7884 kg, masa całkowita- 11655 kg.
Prędkość max- 392 km/h, prędkość przelotowa- 344 km/h, czas wznoszenia na wysokość 4500 m- 16', zasięg- 2000 km, zasięg max- 2880 km.

Dane techniczne ”Whitley” Mk V (wg [2]):
Rozpiętość- 25,2 m, długość- 21,75 m , wysokość- 4,5 m, powierzchnia nośna- 105,72 m².
Masa własna- 8707 kg, masa startowa -12690 kg, masa całkowita- 15075 kg.
Prędkość max- 364 km/h, prędkość przelotowa- 336 km/h, prędkość ekonomiczna- 296 km/h, wznoszenie- 240 m/min., czas wznoszenia na wysokość 4500 m- 16', pułap praktyczny- 5280 m, pułap max- 7200 m, zasięg- 2400 km, zasięg max- 3840 km.

Dane techniczne ”Whitley” GR Mk VII (wg [2]):
Rozpiętość- 26,62 m, długość- 21,5 m , wysokość- 4,58 m, powierzchnia nośna- 105,86 m².
Masa własna- 8822 kg, masa startowa -15277 kg.
Prędkość max- 344 km/h, prędkość przelotowa- 312 km/h, czas wznoszenia na wysokość 4200 m- 22', pułap max- 6100 m, zasięg max- 3680 km.