Zbierański Czesław Michał

Czesław Michał Zbierański. (Źródło: archiwum).
Czesław Michał Zbierański urodził się 6.12.1885 r. w Warszawie. Był synem Stanisława i Emilii ze Strubińskich. Tamże uczęszczał do szkoły powszechnej, a następnie państwowej szkoły realnej (gimnazjum). W gimnazjum należał do Kółka Orląt walczącego o język polski, za co w 1900 r. wydalony został z tzw. wilczym biletem. Dalszą naukę kontynuował w prywatnej Szkole Realnej im. Floriana Łagowskiego, w której uzyskał świadectwo dojrzałości. Po maturze udał się do Krakowa, skąd wyjechał potem do Parany (Brazylia). Angażując się jako palacz, powrócił do kraju statkiem brytyjskim i zamieszkał w Warszawie.

Od 1904 r. należał do Organizacji PPS Frakcja Rewolucyjna, rozwijając i utrzymując kontakty z rewolucjonistami Warszawy, Dąbrowy Górniczej i Krakowa. 23.06.1905 r. przy próbie odbicia Okrzei, został przez władze carskie aresztowany i więziony w X pawilonie Cytadeli Warszawskiej, a następnie deportowany na Syberię, do Wiatki, do której nie dojechał uwolniony przez wybuch rewolucji w Moskwie. Po powrocie do kraju przebywał przez pewien czas w Warszawie, potem podjął studia na Politechnice Lwowskiej, które z przerwami ukończył z dyplomem inżyniera mechanika. Ożenił się z. Heleną Janicką (zmarła w 1938 r.), z którą miał dwie córki i syna. Swoje zainteresowania skierował na automobilizm i aeronautykę. W 1908 r. zbudował dwuosobowy samochód napędzany, który sprzedał, aby mieć pieniądze na budowę samolotu.

Działając w Stowarzyszeniu Techników w Warszawie, należał do grona współzałożycieli Koła Awiatorów. Podjęło ono inicjatywę zbudowania polskiego samolotu. Za poparciem tegoż koła wyjechał na jesieni 1909 r. do Francji, aby w Paryżu zapoznać się z rozwojem techniki lotniczej. Po powrocie do Warszawy przystąpił do opracowania projektu drewnianego samolotu dwupłatowego. W przeciwieństwie do ówczesnych konstrukcji usytuowania silnika, jego koncepcja przewidywała zastosowanie silnika ze śmigłem pchającym osadzonym na wale silnika, co było oryginalnym w kraju ujęciem projektu. Kiedy Koło Awiatorów zatwierdziło projekt samolotu Zbierańskiego, wyjechał ponownie do Francji celem zakupu materiałów. Tam zetknął się z samolotem Voisin o konstrukcji z rur stalowych i zdecydował się na budowę kadłuba płatowca z tychże rur. Wspólnikiem, najbliższym współpracownikiem oraz przyjacielem Zbierańskiego w przedsięwzięciu, został inż. Stanisław Cywiński. Był współkonstruktorem samolotu: dostosował pierwotny do konstrukcji stalowej, opracował szczegóły konstrukcyjne płatowca oraz zakupił silnik.

Budowę samolotu rozpoczęto na wiosnę 1910 r. w szopie na terenie fabryki lamp E. Krzemińskiego przy ul. Solec 103 w Warszawie. Potem przeniesiono budowę do hangaru Warszawskiego Towarzystwa Lotniczego Awiata na Polu Mokotowskim, gdzie ukończono samolot. Pierwsza próba wzlotu samolotu dokonana przez Cywińskiego w maju 1911 r. spowodowała jego uszkodzenie. Po remoncie samolot oblatał 25.09.1911 r. znany pilot Michał Scipio del Campo. Samolot wykonał poprawny lot. W 1912 r. na skutek likwidacji Awiaty samolot kupił fikcyjnie od Zbierańskiego rosyjski porucznik Krachowiecki, ratując maszynę przed eksmisją. Potem Cywiński wymontował silnik, a Zbierański, po spłacie Cywińskiemu jego udziału, ofiarował płatowiec Związkowi Awiatycznemu Studentów Politechniki Lwowskiej. W tymże roku samolot przewieziono koleją do Krakowa, gdzie był wystawiony i przechowywany w Oleandrach, tam spalił się w budynkach powystawowych na początku wojny 1914 r.

W okresie I wojny światowej Zbierański służył w Legionach i działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Przez 4 miesiące przebywał w Rosji, skąd przez kraje bałtyckie przedostał się do Francji, gdzie w stopniu porucznika wstąpił do formującego się tam lotnictwa Armii Polskiej gen. Józefa Hallera. Pracując w sztabie armii miał kontakty z zakładami lotniczymi produkującymi płatowce i silniki, oraz z konstruktorami i pilotami oblatującymi zamawiane dla armii polskiej samoloty. Dwukrotnie był delegowany do kraju w sprawach lotniczych. W 1919 r. przybył z armią gen. Hallera do Polski, skąd byt jeszcze potem jako wojskowy dwukrotnie delegowany do Francji w sprawach zakupu sprzętu lotniczego. Z wojska polskiego wyszedł w stopniu majora.

Na początku lat 1920-tych założył Towarzystwo Lotnicze i usiłował uruchomić cywilną szkołę pilotów w Młocinach koło Warszawy. Wobec niepowodzenia przedsięwzięcia, wybudował w Warszawie warsztaty samochodowe, w których założył później fabrykę samochodową Towarzystwo Budowy Samochodów AS. Wyprodukowała ona około 100 samochodów. Zbudował również własnej konstrukcji śmigłowy ślizgacz wodny z silnikiem Austro-Daimler o mocy 73,5 kW (100 KM). W latach następnych utworzył spółkę fabryczna w Miedzeszynie k. Warszawy, produkującą motocykle i drezyny kolejowe. Jednak w wyniku kryzysu, w 1929 r. fabryka uległa likwidacji. Zbierański wyjechał próbować szczęścia do Francji, potem do Jugosławii. Po roku wrócił do kraju. W 1930 r. rozpoczął pracę w administracji państwowej. Otrzymał stanowisko starosty w Łunińcu, a potem w Prużanic, gdzie zastał go wybuch wojny.

We wrześniu 1939 r. przedostał się z Krakowa, przez Węgry i Jugosławię do Francji, gdzie zorganizował i prowadził Biuro Przemysłu Wojennego, w którym zarejestrował ponad 3000 polskich inżynierów i techników. Stamtąd wyjechał w 1940 r. do Kanady. Pracował przy produkcji dział przeciwlotniczych, następnie sprawował nadzór techniczny w Federal Aircraft Company w Montrealu przy produkcji samolotów Avro 652 "Anson" Mk.V. Pod koniec II wojny światowej wyjechał do USA, gdzie przez 13 lat aż do emerytury pracował poza lotnictwem.

Mieszkając w Nowym Jorku, utrzymywał kontakty z krajem, m.in. ze swą córką w Warszawie. Pisywał też do redakcji Skrzydlatej Polski. Irytowały go docierające doń z kraju i z zagranicy różne publikacje zniekształcające niektóre fakty z zarania lotnictwa polskiego, a przede wszystkim jego autorstwa odnośnie samolotu, który zaprojektował i zbudował razem z Cywińskim. Napisał i rozesłał w tej sprawie wiele polemizujących listów do kraju i za granicę. W 1958 r. wydal w Nowym Jorku książkę O narodzinach lotnictwa polskiego.

Mieszkając w Nowym Jorku, był aktywnym działaczem Polonii. Pełnił funkcje prezesa Stowarzyszenia Inżynierów Polskich Stanu New York i prezesa Stowarzyszenia Lotników Polskich Skrzydło New York. Żywo interesował się również rozwojem lotnictwa polskiego w kraju, pragnął pozostawić w nim jeszcze jakiś trwały ślad po sobie. Powziął myśl ufundowania dla lotnictwa w Polsce Biblioteki Lotniczej, której zbiory kompletował przez 20 lat. Zamiar zrealizował w 1962 r. przesyłając do kraju swa fundację księgozbiór lotniczy, liczący 5200 książek i broszur oraz 620 roczników czasopism lotniczych w językach polskim, rosyjskim, francuskim, angielskim i niemieckim. Specjalnie powołany komitet z płk pil. Stanisławom Skalskim na czele przejął księgozbiór komisyjnie i umieścił go w Bibliotece Naukowej Instytutu Lotnictwa w Warszawie.

Czesław M. Zbierański był odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżami Komandorskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, 4-krotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Złotym Krzyżem LOPP.

Zmarł 31.05.1982 r. w Nowym Jorku, w wieku 97 lat. Pochowany został 3.06.1982 r. na cmentarzu polonijnym Matki Boskiej Częstochowskiej w Nowym Jorku.

Konstrukcje:
Cywiński-Zbierański samolot, 1911, samolot pionierski.
Zbierański ślizgowiec, ok. 1925, ślizgowiec śmigłowy.

Galeria

  • Czesław Zbierański za sterami swego samolotu. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Glass Andrzej "Polskie konstrukcje lotnicze do 1939". Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[2] Konieczny Jerzy R., Malinowski Tadeusz "Mała encyklopedia lotników polskich. Tomik II". Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1988.
[3] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
blog comments powered by Disqus