Wytwórnia Balonów i Spadochronów (WBS)
Centralne Zakłady Aeronautyczne
Centralne Zakłady Aerostatyczne
Wojskowe Warsztaty Aeronautyczne (WWA)
Wojskowa Wytwórnia Balonów (WWB)
Wojskowe Warsztaty Balonowe

Wytwórnia Balonów i Spadochronów, logo. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 42/1978).

Wiosną 1920 r. utworzono w Poznaniu Centralne Zakłady Aeronautyczne, powierzając im remonty i budowę balonów wojskowych. Powstały na bazie istniejących od sierpnia 1919 r. Centralnych Składów Aeronautycznych. Jesienią 1921 r. zakłady zostały przeniesione do Legionowa koło Warszawy. W połowie 1921 r. utworzono centralę techniczną aeronautyczną, będącą faktycznie biurem projektowym. Do 1924 r. nie uruchomiono produkcji powłok balonowych. Dostarczano jedynie materiał pomocniczy, m.in. powrozy i sieci. Remontowano także powłoki balonów Caquot M i Caquot R zakupione we Francji.

W pierwszych latach funkcjonowania przedsiębiorstwo kilkakrotnie zmieniało nazwę, m.in. z Centralnych Zakładów Aeronautycznych (jesień 1920 r.-styczeń 1922 r.) na Centralne Zakłady Aerostatyczne (styczeń 1922 r.-styczeń 1923 r.), ponownie na Centralne Zakłady Aeronautyczne (styczeń-czerwiec 1923), następnie na Centralne Zakłady Balonowe (czerwiec 1923 r.-lipiec 1924 r.).

W 1924 r. zakłady uległy gruntownej reorganizacji. Po raz kolejny zmieniono nazwę, tym razem na Centralny Zakład Balonowy. Rozpoczęto licencyjną produkcję balonów zaporowych N-NN oraz obserwacyjnych Caquot R2, natomiast w 1925 r. balonów wolnych E-2. Pod koniec 1925 r. biuro techniczne CZB dokonało obliczeń sieci dla balonów kulistych pojemności 1000-2000 m3 używanych w zawodach o puchar Gordona Bennetta. Dzięki temu wykonano w latach 1928-1929 pierwsze dwa o pojemności 1200 m3- ”Wilno” i ”Gdynia”.W następnych latach zbudowano jeszcze siedem balonów pojemności 1200 m3, cztery o pojemności 450 m3, dwa- 600 m3, dwa- 900 m3 oraz trzy- 1600 m3.

W 1929 r. Centralny Zakład Balonowy uległ likwidacji. W jego miejsce powołano Wojskową Wytwórnię Balonową. W tym samym roku podjęto produkcję spadochronów na licencji amerykańskiej firmy Irvin Air Chute Co. Podstawę produkcji stanowiły spadochrony typu ćwiczebnego, używane łącznie z zapasowym. Ponadto produkowano tzw. spadochrony normalne- ratownicze odmianach: siedzeniowy, plecowy i piersiowy dla załóg balonów, sterowców i pilotów samolotowych oraz spadochrony specjalne: towarowe i spadochrony do zrzucania bomb oświetleniowych, które były własnej polskiej konstrukcji. Produkowano również sprzęt pomocniczy dla wojska jak: hangary, namioty, łodzie, kombinezony dla pilotów oraz inny osprzęt wojskowy.

W 1932 r. ponownie nastąpiła zmiana nazwy na Wojskowe Warsztaty Balonowe. W połowie lat 1930-tych roczna produkcja warsztatów wynosiła przeciętnie 25-30 balonów zaporowych, 8 obserwacyjnych, 2 kuliste i ok. 500 spadochronów. Część wyrobów nie wprowadzono do produkcji seryjnej, lecz wykonano je w niewielkiej liczbie, np. jumpingi, tzn. balony-skoczki. Były to najmniejsze balony zdolne do uniesienia człowieka. W maju 1935 r. Warsztaty zwiedził słynny szwajcarski profesor August Piccard (1884-1962), który 27.05.1931 r. wykonał lot do stratosfery (15 781 m). Uczony rozważał możliwość zamówienia powłoki nowego stratostatu, na którym zamierzał osiągnąć wysokość 30 km. Zamówienia jednak nie zrealizował, ale od tego czasu w Polsce zintensyfikowano prace nad projektem polskiego stratostatu. Jeszcze w 1935 r. powstał projekt balonu stratosferycznego WBS-LOPP.

W 1935 (wg [4]- 1936) r. nazwę warsztatów zmieniono na: Wytwórnia Balonów i Spadochronów. WBiS nadal produkowała balony wojskowe i sportowe oraz spadochrony.Dodatkowo w 1935 r. został zbudowany Balon archeo- aerofoto Biskupin, przeznaczony do wykonywania zdjęć nad wykopaliskami w Biskupinie, a w 1938 r. Balon reklamowy Franaszek. W 1938 r. zgłoszono do konkursu na balon zaporowy projekty: P-N, P-R oraz ZB-3. Ostatecznie do produkcji oddano balony ZS-1 i ZS-2, które otrzymały powłokę P-N i usterzenie ZB-3. W latach 1936-1937 prowadzono próby ze zmotoryzowanym balonem obserwacyjnym- motobalonem.W 1938 r. ukończono budowę największego ówcześnie na świecie balonu stratosferycznego Gwiazda Polski. Jego wykonanie było jednym z największych osiągnięć polskiego przemysłu lotniczego. Niestety, wybuch wodoru w trakcie napełniania stratostatu w Dolinie Chochołowskiej w nocy z 13/14.10.1938 r. zniweczył start. Przygotowania do drugiego startu, wyznaczonego na wrzesień 1939 r., przerwał wybuch II wojny światowej. W 1939 r. zbudowany został również przeciwlotniczy zestaw latawcowy konstrukcji inż. Michała Bohatyrewa.

Całkowita produkcja wytwórni w okresie międzywojennym wyniosła około: 200 balonów zaporowych N-NN ([4]- dodatkowo 50 egz. ZS-1 i ZS-2), 50 (wg [4]- 60) balonów obserwacyjnych, 25 sportowych balonów wolnych o pojemności 2200, 1600, 1200, 750 i 450 m3 (wg [4]- 40 balonów kulistych różnej pojemności), 3 balony jumpingowe i 1 balon stratosferyczny Gwiazda Polski.

Po wybuchu II wojny światowej przystąpiono do ewakuacji wytwórni. Pierwszy transport wyruszył z Legionowa w dniu 6.09.1939 r. w kierunku Zamościa, gdzie planowano uruchomienie wytwórni. Jednak 9 września transport został skierowany do Zaleszczyk, przy granicy z Rumunią. W dniu 17 września majątek wytwórni został ewakuowany do Rumunii i przejęty przez władze rumuńskie. Podejmowane próby jego odzyskania nie przyniosły żadnego efektu.

Po zakończeniu II wojny światowej zakład został reaktywowany pod nazwą Warsztaty Remontowe Spadochronów, która została zmieniona później na Zakłady Sprzętu Technicznego i Turystycznego Aviotex.

Konstrukcje:
Caquot R2 (CZB-R1, CZB-R2), 1924 (1925), balon obserwacyjny na uwięzi.
Zodiac E2 (EM2), 1925, balon wolny szkolno-treningowy
ZB-1 (E3), 1925, balon wolny szkolno-treningowy i zawodniczy.
DCA N-NN, 1925 (1926), balon zaporowy na uwięzi.
CZB-Zodiak 1200, 1925, projekt sterowca szkolnego.
WBS-BD (WWB-BD), koniec lat 1920-stych, balon obserwacyjny na uwięzi.
JP-2GB ”Gordon Bennett”, ok. 1932, zawodniczy balon wolny .
WBS ”Jumping”, 1934, balon wolny, skakanka.
WWB-BON, 1934-1935, projekt balonu obserwacyjnego na uwięzi.
JP-1 (WBS 450), 1935, balon wolny szkolno-treningowy.
WBS-balon aerofoto, 1935, balon aerofotograficzny na uwięzi.
WBS-Piccard, 1935, projekt balonu stratosferycznego.
WBS-LOPP (”Stella Polonia”), 1935, projekt balonu stratosferycznego.
Caquot CD, 1935, balon obserwacyjny na uwięzi.
WBS-balony sondy, ok. 1935, balony sondy meteorologiczne.
WBS balon archeo- aerofoto Biskupin, 1935, bezzałogowy balon kulisty na uwięzi przeznaczony do wykonywania zdjęć powietrznych.
WBS-900, 1936, balon wolny szkolno-treningowy.
WBS-1600, 1936, balon wolny szkolno-treningowy i zawodniczy.
WBS-600, 1938, balon wolny szkolny.
WBS Motobalon, 1938, zmotoryzowany balon obserwacyjny.
WBS ”Gwiazda Polski”, 1938, balon stratosferyczny.
P-N, 1938, balon zaporowy.
P-R, 1938, projekt balonu zaporowego.
ZB-3, 1938, balon zaporowy.
WBS balon reklamowy Franaszek, 1938, balon reklamowy.
WBS ZS-1 (WBS wz. 39), 1939, balon zaporowy.
WBS ZS-2, 1939, balon zaporowy.
Bohatyrew przeciwlotniczy zestaw latawcowy, 1939, przeciwlotniczy zestaw latawcowy, zapora latawcowa.
Caquot BM, 1940-1941, balon obserwacyjny na uwięzi.

Źródło:

[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924”. Wyd. Bellona; Wyd. Lampart. Warszawa 1997.
[2] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[3] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 2. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2007.
[4] Kozak Z., Moszumański Z., Szczepański J. ”Wytwórnia Balonów i Spadochronów”. Seria ”Zarys Historii Wojennej Pułków Polskich w Kampanii Wrześniowej”. Oficyna Wydawnicza Ajaks. Pruszków 2008.
[5] Morgała A. "Balony specjalnego przeznaczenia". Lotnictwo z Szachownicą nr 35.
[6] "85 lat produkcji spadochronów w Polsce (cz. 1)". Spadochroniarz. Magazyn Spadochroniarzy Polskich nr 69 (1/2013).
[7] "85 lat produkcji spadochronów w Polsce (cz. 2)". Spadochroniarz. Magazyn Spadochroniarzy Polskich nr 70 (2/2013).
blog comments powered by Disqus