UTVA-75, 1976

Samolot szkolno-sportowy. Jugosławia.
Samolot szkolno- treningowy UTVA-75 w barwach lotnictwa wojskowego Słowenii. (Źródło: via "Wikimedia Commons").

Projekt samolotu, oznaczony jako M-10, został opracowany w latach 1973- 1975 przez wspólny polsko- jugosłowiański zespół konstrukcyjny, pracujący równocześnie w Belgradzie i w Warszawie. Pracownicy zespołu pochodzili z biur konstrukcyjnych zakładów UTVA Pancevo, Politechniki Belgradzkiej, WSK-Okęcie i Instytutu Lotnictwa. Ze strony polskiej zespołem kierował dr inż. Ryszard Orłowski z Instytutu Lot­nictwa, z jugosłowiańskiej- prof. Stanojević z Poli­techniki Belgradzkiej. Pod koniec 1975 r. zapadła w Polsce decyzja o przer­waniu współpracy.

Ostatecznie projekt M-10 zrealizowany został samo­dzielnie w Jugosławii jako UTVA-75, z silnikiem Ly­coming 10-360-BIF o mocy 134 kW (182 KM). Prowadzącym został inż. Dragoslav Dimić, a cały program był realizowa­ny we współpracy miedzy zakładami UTVA, fabryką Prva Petoletka Trstenik (podwozia, amortyzatory), Technicznym Instytutem Lotnictwa (przemianowa­nym później na Wojskowy Instytut Techniczny) i Wydziałem Mechanicznym Politechniki w Belgradzie.

Budowę dwóch prototypów UTVA-75 rozpoczęto w 1975 r., pierwszy z nich został oblatany 19.05.1976 r., drugi- 18 .12.1976 r. Samolot został, po próbach pierwszych 6 egz. serii informacyjnej, został przyjęty od 1980 r. do wyposażenia aeroklubów oraz lotnictwa wojskowego Jugosławii jako maszyna szkolno- treningowa i do holowania szybowców. Wersja wojskowa, oznaczona UTVA-75V-53, była wyposa­żona w dwa węzły podskrzydłowe o nośności po 100 kg do podwieszania uzbrojenia ćwiczebnego i w awionikę do lotów IFR. Do 1999  r. wyprodukowa­no 139 egz. wersji seryjnej, oznaczonej UTVA-75A21 i jej pochodnych.

W 1981 r. powstał projekt 4- miejscowej wersji UTVA-78 z obniżonym kadłubem o ulepszonych kształtach aerodynamicznych i płatem o profilu nadkrytycznym GA-W. Zbudowano tylko prototyp, który został rozbity podczas prób, a kadłub wyko­rzystano później do budowy wersji UTVA-75A41.

W 1987 r. zaprojektowano wersję czteromiejscową UTVA-75A41 (UTVA-75A) ze zmienioną i obniżoną osłoną kabiny, któ­rej prototyp został oblatany 15.08.1987 r. Podjęto produkcję serii informacyjnej liczącej 10 egz. i poczyniono przy­gotowania do produkcji zamówionej serii li­czącej 150 egz., zdołano jednak wyprodu­kować tylko 2 egz., z których pierwszy uległ zniszczeniu w 1999 r. podczas nalotu lotnic­twa NATO na fabrykę w Pancevie, a drugi wyeksportowano do USA.

W latach 1986- 1987 zaprojektowano pod kie­runkiem D. Dimica wersję rolniczą UTVA-75A11 (UTVA-75AG11) ze zbiornikiem chemikaliów o pojemności 870 dm3 w zmodyfikowanej przedniej części kadłuba, napędzaną silnikiem Lycoming 10-540- LIA5D o mocy 224 kW (305 KM). Masa startowa tego samolotu wynosiła 1700 kg przy masie chemikaliów 600 kg. Możliwe było stosowanie podwieszanych dodatko­wych zbiorników paliwa. Jedyny prototyp tej wersji oblatano 3.03.1989 r. W 1999 r. uległ on zniszczeniu podczas nalotu. Rozwinięciem UTVA- 75AG11 był projekt samolotu UTVA-95 z 1996 r., o pojemności zbiornika chemikaliów zwiększonej do 2000 dm3, napędzanego silnikiem turbośmigłowym.

Jako rozwinięcie podstawowej wersji UTVA- 75A21 powstała też UTVA-75R (z ulepszeniami). Prototyp został zniszczony podczas nalotu w 1999 r.

Kolejnym rozwinięciem typu UTVA-75 stal się 2 lub 4- miejscowy samolot UTVA-96 o masie startowej 1210 kg, z ulepszoną kabiną i bogatszą awioniką, przezna­czony m.in. do treningu IFR. Przygotowano ze­stawy modyfikacyjne do przeróbek wcześniej­szych UTVA-75A21 na UTVA-96.

W Polsce.

Projekt samolotu M-10, został opracowany w latach 1973- 1975 przez wspólny polsko- jugosłowiański zespół konstrukcyjny. W 1973 r. mgr. inż. Andrzej Kardymowicz uczestniczył, jako specjalista w dziedzinie wytrzymałości konstrukcji, w pracach  nad projektem samolotów  sportowych o oznaczeniu M-10 i M-11.

Dane techniczne UTVA-75A21 (wg [2]):
Rozpiętość- 9,73 m, długość- 7,11 m, wysokość- 3,15 m, powierzchnia nośna- 14,63 m2.
Masa własna- 685 kg, masa całkowita- 960 kg.
Prędkość max- 215 km/h, prędkość przelotowa- 185 km/h, wznoszenie- 4,5 m/s, zasięg- 800 km.

Galeria

  • Samolot UTVA-75 w barwach lotnictwa Chorwacji. (Źródło: UTVA via Skrzydlata Polska nr 7/2006).

Źródło:

[1] ”Problemy rozwoju samolotu PZL-106 Kruk”. Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 4/2007.
[2] Makowski T. "Polsko- jugosłowiańskie konstrukcie lotnicze". Skrzydlata Polska nr 6/2006.
blog comments powered by Disqus