UTVA-75, 1976
Projekt samolotu, oznaczony jako M-10, został opracowany w latach 1973- 1975 przez wspólny polsko- jugosłowiański zespół konstrukcyjny, pracujący równocześnie w Belgradzie i w Warszawie. Pracownicy zespołu pochodzili z biur konstrukcyjnych zakładów UTVA Pancevo, Politechniki Belgradzkiej, WSK-Okęcie i Instytutu Lotnictwa. Ze strony polskiej zespołem kierował dr inż. Ryszard Orłowski z Instytutu Lotnictwa, z jugosłowiańskiej- prof. Stanojević z Politechniki Belgradzkiej. Pod koniec 1975 r. zapadła w Polsce decyzja o przerwaniu współpracy.
Ostatecznie projekt M-10 zrealizowany został samodzielnie w Jugosławii jako UTVA-75, z silnikiem Lycoming 10-360-BIF o mocy 134 kW (182 KM). Prowadzącym został inż. Dragoslav Dimić, a cały program był realizowany we współpracy miedzy zakładami UTVA, fabryką Prva Petoletka Trstenik (podwozia, amortyzatory), Technicznym Instytutem Lotnictwa (przemianowanym później na Wojskowy Instytut Techniczny) i Wydziałem Mechanicznym Politechniki w Belgradzie.
Budowę dwóch prototypów UTVA-75 rozpoczęto w 1975 r., pierwszy z nich został oblatany 19.05.1976 r., drugi- 18 .12.1976 r. Samolot został, po próbach pierwszych 6 egz. serii informacyjnej, został przyjęty od 1980 r. do wyposażenia aeroklubów oraz lotnictwa wojskowego Jugosławii jako maszyna szkolno- treningowa i do holowania szybowców. Wersja wojskowa, oznaczona UTVA-75V-53, była wyposażona w dwa węzły podskrzydłowe o nośności po 100 kg do podwieszania uzbrojenia ćwiczebnego i w awionikę do lotów IFR. Do 1999 r. wyprodukowano 139 egz. wersji seryjnej, oznaczonej UTVA-75A21 i jej pochodnych.
W 1981 r. powstał projekt 4- miejscowej wersji UTVA-78 z obniżonym kadłubem o ulepszonych kształtach aerodynamicznych i płatem o profilu nadkrytycznym GA-W. Zbudowano tylko prototyp, który został rozbity podczas prób, a kadłub wykorzystano później do budowy wersji UTVA-75A41.
W 1987 r. zaprojektowano wersję czteromiejscową UTVA-75A41 (UTVA-75A) ze zmienioną i obniżoną osłoną kabiny, której prototyp został oblatany 15.08.1987 r. Podjęto produkcję serii informacyjnej liczącej 10 egz. i poczyniono przygotowania do produkcji zamówionej serii liczącej 150 egz., zdołano jednak wyprodukować tylko 2 egz., z których pierwszy uległ zniszczeniu w 1999 r. podczas nalotu lotnictwa NATO na fabrykę w Pancevie, a drugi wyeksportowano do USA.
W latach 1986- 1987 zaprojektowano pod kierunkiem D. Dimica wersję rolniczą UTVA-75A11 (UTVA-75AG11) ze zbiornikiem chemikaliów o pojemności 870 dm3 w zmodyfikowanej przedniej części kadłuba, napędzaną silnikiem Lycoming 10-540- LIA5D o mocy 224 kW (305 KM). Masa startowa tego samolotu wynosiła 1700 kg przy masie chemikaliów 600 kg. Możliwe było stosowanie podwieszanych dodatkowych zbiorników paliwa. Jedyny prototyp tej wersji oblatano 3.03.1989 r. W 1999 r. uległ on zniszczeniu podczas nalotu. Rozwinięciem UTVA- 75AG11 był projekt samolotu UTVA-95 z 1996 r., o pojemności zbiornika chemikaliów zwiększonej do 2000 dm3, napędzanego silnikiem turbośmigłowym.
Jako rozwinięcie podstawowej wersji UTVA- 75A21 powstała też UTVA-75R (z ulepszeniami). Prototyp został zniszczony podczas nalotu w 1999 r.
Kolejnym rozwinięciem typu UTVA-75 stal się 2 lub 4- miejscowy samolot UTVA-96 o masie startowej 1210 kg, z ulepszoną kabiną i bogatszą awioniką, przeznaczony m.in. do treningu IFR. Przygotowano zestawy modyfikacyjne do przeróbek wcześniejszych UTVA-75A21 na UTVA-96.
W Polsce.
Projekt samolotu M-10, został opracowany w latach 1973- 1975 przez wspólny polsko- jugosłowiański zespół konstrukcyjny. W 1973 r. mgr. inż. Andrzej Kardymowicz uczestniczył, jako specjalista w dziedzinie wytrzymałości konstrukcji, w pracach nad projektem samolotów sportowych o oznaczeniu M-10 i M-11.
Dane techniczne UTVA-75A21 (wg [2]):
Rozpiętość- 9,73 m, długość- 7,11 m, wysokość- 3,15 m, powierzchnia nośna- 14,63 m2.
Masa własna- 685 kg, masa całkowita- 960 kg.
Prędkość max- 215 km/h, prędkość przelotowa- 185 km/h, wznoszenie- 4,5 m/s, zasięg- 800 km.
Galeria
Źródło:
[1] ”Problemy rozwoju samolotu PZL-106 Kruk”. Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 4/2007.[2] Makowski T. "Polsko- jugosłowiańskie konstrukcie lotnicze". Skrzydlata Polska nr 6/2006.