Alenia Aermacchi Embraer AMX, 1984

W latach 1970-tych we Włoszech rozpoczęto prace nad następcą lekkiego samolotu szturmowego Fiat G-91, który w tym czasie był już samolotem przestarzałym. Aeronautica Militare Italiana (AMI) żądało samolotu taniego, ale o dużych możliwościach bojowych i wysokiej odporności na ogień przeciwnika i wysokiej manewrowości samolotu na małych wysokościach. W tym samym czasie również lotnictwo Brazylii poszukiwało lekkiego samolotu bojowego. Informacja o poszukiwaniach następcy Fiat G-91 dotarła do Brazylii, gdzie zadecydowano się zwrócić do Włoch z propozycją współpracy nad konstruowaniem i produkcją nowego samolotu.
W tym czasie, we Włoszech opracowano dwa projekty wstępne nowego samolotu. Pierwszy, opracowany przez firmę Fiat, wchodzącą w skład koncernu Aeritalia (później Alenia), oznaczony G-291, był bezpośrednim rozwinięciem samolotów serii G-91. Drugi, firmy Macchi, wchodzącej w skład koncernu Aermacchi, był oznaczony MB-340 i był samolotem znacznie cięższym. Początkowo właśnie MB-340 był przewidywany do dalszego rozwoju, jednak okazało się, że koszty tego właśnie projektu będą bardzo duże, i mimo że strona brazylijska go wyraźnie preferowała, Włosi zdecydowanie z tego projektu zrezygnowali. Spowodowało to zawieszenie brazylijsko-włoskiej współpracy. We współpracy obydwu włoskich koncernów opracowany został projekt samolotu AMX (Alenia-Macchi-eXperimental). Koncepcję aerodynamiczną płatowca przejęto z projektu G-291, wyposażenie nawiązywało do MB-340. Projekt został zaakceptowany i w czerwcu 1977 r., Włosi zdecydowali się dalej rozwijać ten projekt samodzielnie. Umowę na wspólną produkcję samolotu podpisały koncerny Alenia i Aermacchi w 1978 r.
Po wstrzymaniu współpracy, brazylijczycy usiłowali własnymi siłami opracować lekki samolot szturmowy. Za podstawę przyjęto produkowany samolot szkolno-treningowy AT-26 ”Xavante” (licencyjny Macchi MB-326). Jednak okazało się, że nie jest tak prosto przystosować samolot szkolno-treningowy do roli samolotu szturmowego. AT-26 był samolotem już przestarzały nawet w klasie samolotów szkolnych. W 1980 r. podpisano więc umowę międzyrządową, a w połowie 1981 r., podpisano umowę kooperacyjnej na rozwój projektu i produkcję nowego samolotu. Według niej, 21% udziału w produkcji miał koncern Aermacchi, 49% Alenia i 30% Embraer.
Pierwszy prototyp, wykonany przez Alenię, został oblatany 15.04.1984 r. Potwierdził podstawowe założenia manewrowe samolotu, jednak w czerwca 1984 r. uległ całkowitemu zniszczeniu. Drugi prototyp, zbudowany przez Aermacchi, miał pierwszy lot 19.11.1984 r. i był przeznaczony do badań w locie. Trzeci zbudowany przez Alenię, oblatany na początku 1985 r., służył do badań awioniki i uzbrojenia. Pierwszy brazylijski AMX, był celem kompleksowych badań kwalifikacyjnych lotnictwa brazylijskiego, podobnie jak następny. Brazylijczycy zażądali opracowania dwumiejscowej wersji szkolno-bojowej. Planowali zastąpienie nią przestarzałych AT-26. Włosi zgodzili się na tą propozycję, i choć sami nie potrzebowali samolotu szkolno-treningowego tej klasy, to przewidywano zastosowanie dwumiejscowego AMX jako samolotu do działań nocnych i w trudnych warunkach pogodowych z rozbudowaną aparaturą elektroniczną obsługiwaną przez drugiego członka załogi. Pierwszy prototyp wersji dwumiejscowej, oznaczonej AMX-T, został zbudowany przez Alenię.
Produkcja samolotu została podzielona zgodnie z umową z 1981 r. Alenia otrzymała do produkcji środkową część kadłuba, usterzenie i powierzchnie sterowe skrzydeł, Aermacchi- przednią i tylną część kadłuba oraz osłonę kabiny. Embraer- skrzydła, belki podwieszeń zewnętrznych i wloty powietrza do silników. Montaż końcowy odbywa się w zakładach zarówno włoskich jak i w brazylijskim. Produkcja seryjnych samolotów została rozpoczęta w 1988 r. Pierwszy seryjny AMX, pod tym oznaczeniem wprowadzono samolot do służby w lotnictwie włoskim, został dostarczony 17.043.1989 r. Lotnictwo Brazylii przydzieliło nowemu samolotowi oznaczenie typu: A-1. Pierwszy seryjny A-1 został przekazany 17.09.1991 r. Był to samolot w wersji dwumiejscowej. W 1995 r., zamówienia na samolot opiewały na 186 AMX i 52 AMX-T dla lotnictwa włoskiego oraz 79 A-1 i 14 AMX-T dla lotnictwa brazylijskiego. . Finalizowane były umowy na dostarczenie samolotów do Chile i Peru (razem ok. 60 egz.). Zainteresowanie nowym samolotem wyrażały też Egipt, Grecja, Iran, Libia, Portugalia i RPA.
W 2008 r. Brazylijskie Siły Powietrzne podjęły decyzję o modernizacji awioniki samolotów AMX, wykorzystywanych jako lekkie samoloty uderzeniowe oraz maszyny szkolenia zaawansowanego. Modernizacji dokonają firmy Embraer oraz Elbit Systems (Izrael). Założenia modernizacji mówiły o wyposażeniu maszyn w dostarczone przez Elbit oraz firmę Aeroelectronica nowe komputery misji, systemy zarządzania uzbrojeniem, wyświetlacze wielofunkcyjne, a także systemy walki radioelektronicznej pochodzące z oferty Elisra Electronic Systems. Przewidywano stworzenie 2 samolotów testowych. W przypadku pozytywnej oceny zmodernizowanych maszyn dokonano by modernizacji pozostających w służbie samolotów AMX. Samoloty miałyby otrzymać nową awionikę do 2014 r.
W Polsce.
Polscy piloci wykonywali na samolotach Alenia Aermacchi Embraer AMX loty zapoznawcze podczas wspólnych polsko-włoskich ćwiczeń.
25.09.2007 r. koło miejscowości Jasień w Wielkopolsce rozbił się samolot AMX-T (nr boczny MM55048) włoskich sił powietrznych uczestniczący w ćwiczeniach "Italian Dancer 07" na lotnisku 33 Bazy Lotniczej w Powidzu. Mieszana włosko-polska załoga (por. pil. Grzegorz Gołas) bezpiecznie opuściła samolot, którego silnik uległawarii po zderzeniu ze stadem ptaków.
Konstrukcja:
Jedno- lub dwumiejscowy wolnonośny górnopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydło całkowicie metalowe, o konstrukcji półskorupowej, kacie skosu 27,5° i obrysie trapezowym, trójdźwigarowe, o ujemnym wzniosie. Pokrycie integralne trawione chemicznie. Na całej krawędzi natarcia znajdują się czterosegmentowe klapy noskowe, Krawędź spływu ma klapy Fowlera, składające się z 4 segmentów i lotki. Na górnej powierzchni skrzydła, przed klapą, znajduje się dwuczęściowy przerywacz. Klapy i lotki wykonano jako konstrukcje przekładkowe z wypełniaczem ulowym. Między kesonami w skrzydle usytuowano integralne zbiorniki paliwa. Skrzydło zakończone jest prowadnicą przeznaczoną do zawieszania pocisku kierowanego powietrze- powietrze.
Kadłub duralowy, półskorupowy, całkowicie metalowy o przekroju owalnym. W przedniej stożkowej jego części, wykonanej z tworzywa przewodzącego fale radiowe, umieszczono antenę radaru. Dalej w dolnej części znajduje się wnęka podwozia przedniego, wyżej- przedział uzbrojenia i wyposażenie elektroniczne. Kabina zakryta, ciśnieniowa i klimatyzowana, wyposażona w fotel katapultowany Martin Baker Mk 10L typu zero- zero.
Usterzenie całkowicie metalowe, typu klasycznego. Statecznik pionowy o obrysie trapezowym, dwudźwigarowy, o kącie skosu krawędzi natarcia 20°, wykonany z kompozytu węglowo-epoksydowego. Ster kierunku o konstrukcji przekładkowej również wykonany z kompozytu. Statecznik poziomy trójdźwigarowy metalowy, o dużym skosie krawędzi natarcia. Ster wysosości dwuczęściowy z kompozytu.
Podwozie trójkołowe, z kołem przednim, chowane w locie.
Wyposażenie- system nawigacyjny tworzą inercyjna platforma nawigacyjna Litton Italia i system radiowej nawigacji taktycznej TACAN, radiostacje UHF i VHF, radiowe urządzenie identyfikujące swój- obcy, centrala danych aerodynamicznych, urządzenie znakujące VOR, system lądowania wg przyrządów ILS, komputer pokładowy, radiolokacyjne urządzenie ostrzegające o opromieniowaniu, dalmierz laserowy lub dalmierz radiolokacyjny. Radiolokator w samolotach włoskich dopplerowski Elta EL-/M-2001B. Radiolokator w samolotach brazylijskich Technasa ISMA SCP-01. Wyposażony jest także w wskaźnik przezierny na przedniej szybie (Head-Up Display), wielozadaniowy wskaźnik do obserwacji dolnej półsfery typu FLIR z wykorzystaniem promieniowania podczerwonego. Istnieje możliwość zamontowania w podwieszanych zasobnikach palety rozpoznawczej z kamerami fotograficznymi dla świata dziennego i podczerwieni. Dla dwumiejscowych samolotów szturmowych lotnictwa włoskiego przewidziane jest instalowanie systemu TIALD, nowego radiolokatora P-2801 Griffo-ASV.
Instalacje: elektryczna, hydrauliczna, instalacja do tankowania w locie.
Uzbrojenie- w wersji włoskiej- stałe sześciolufowe działko M61A-1 kal. 20 mm. W wersji brazylijskiej- 2 działka DEFA-554 kal. 30 mm. Uzbrojenie zewnętrzne przenoszone jest na siedmiu węzłach podwieszeń: jeden podkadłubowy, cztery podskrzydłowe i dwa na końcach skrzydeł, o łącznym udźwigu 3800 kg. Mogą być przenoszone bomby Mk.82, Mk.83, Mk.84, Beluga, dwa samonaprowadzające pociski rakietowe z głowicą reagującą na podczerwień typu AIM-9L ”Sidewinder” (Włochy) lub MAA-1 ”Piranha” (Brazylia). W dwumiejscowych samolotach lotnictwa włoskiego przewiduje się zabudowę izraelskiego systemu PHER służącego do naprowadzania bomb kierowanych oraz rozszerzenie zestawu kierowanych pocisków rakietowych klasy powietrze-woda o typy AM-39 ”Exocet”, BAe ”Sea Eagle”, Kormoran i AGM-84B ”Harpoon”.
Silnik- turboodrzutowy Rolls-Royce RB-168-807 ”Spey” o ciągu 49,1 kN, budowany we Włoszech na licencji przez firmy Fiat, Piaggio i Alfa Romeo, w Brazylii montowany byłs z zespołów dostarczanych przez Rolls-Royce. Istnieje możliwość zabudowy i innych silników: General Electric GE F-404 i Rolls-Royce RB-168-807 ”Spey II”. Pomocnicza jednostka napędowa Fiat FA-150 zabudowana po lewej stronie środkowej części kadłuba.
Dane techniczne AMX (wg [1]):
Rozpiętość- 8,87 m rozpiętość z pociskami rakietowymi- 9,97 m, długość- 13,23 m wysokość- 4,55 m, powierzchnia nośna- 21,0 m2.
Masa własna- 6700 kg, masa użyteczna- 5800 kg masa startowa max- 12500 kg.
Prędkość max- 934 km/h, prędkość przelotowa- 913 km/h, wznoszenie- 64 m/s, pułap max- 13 000 m.
Dane techniczne AMX (wg [4]):
Rozpiętość- 8,87 m rozpiętość z pociskami rakietowymi- 10,0 m, długość- 13,57 m wysokość- 4,57 m, powierzchnia nośna- 21,0 m2.
Masa własna- 6700 kg, masa użyteczna- 5800 kg masa startowa w konfiguracji gładkiej- 9600 kg, masa startowa max- 12 500 kg.
Prędkość max- 0,86 Ma, prędkość przelotowa- 913 km/h wznoszenie- 3840 m/min., pułap max- 13 000 m, promień działania z uzbrojeniem o masie 2720 kg- 370- 520 km, zasięg max- 3150 km.
Galeria
Źródło:
[1] Cebulek P. ”AMX”. Nowa Technika Wojskowa nr 1/1995.[2] (MG) ”Modernizacja brazylijskich AMX-ów”. Nowa Technika Wojskowa nr 12/2008.
[3] Gołąbek A. "Awaria włoskiego AMXa", Lotnictwo z Szachownicą nr 5/2007.
[4] Grzegorzewski J. "AMX". Skrzydlata Polska nr 6/1990.