Śniadecki Jan

Jan Śniadecki na obrazie Jana Rustema. (Źródło: via ”Wikimedia Commons”).

Jan Śniadecki, matematyk, astronom i filozof; prof. Akademii Krakowskiej i Uniwersytetu Wileńskiego (rektor). Jeden z najwybitniejszych uczonych okresu oświecenia. Był uczonym, pisarzem i działaczem o wszech­stronnych zainteresowaniach naukowych i społecz­nych. Ogłaszał dzieła i rozprawy z zakresu matematy­ki i astronomii, krytyki literackiej, biografie uczo­nych, prace z zakresu pedagogiki, geografii, historii i inne. Popularyzator nauki, m.in. kształtował polską terminologię matematyczną (wprowadził np. termin całka), rzecznik empiryzmu.

Urodził się 29.08.1756 r. w Żninie. Syn Jędrzeja i Franciszki z d. Giszczyńska i brat Jędrzeja Śniadeckiego.

Wykształcenie średnie zdobywał w Gimnazjum w Trzemesznie. Kształcił się w Akademii Lubrańskiego. W latach 1772- 1775 student Akademii Kra­kowskiej, bezpośrednio po promocji (magister filozofii) podjął wykłady algebry na Wydziale Atrium (1776 r.), w 1777 r. został nauczycielem statyki, hydrostatyki, logiki i ekonomii politycznej w refor­mowanych Szkołach Nowo­dworskich, w 1778 r. wyjechał na studia do Lipska (wg innych źródeł- Paryża) i Getyngi. Po powrocie został profe­sorem matematyki i astronomii Szkoły Głównej Koronnej w Krakowie (1781- 1803). W latach 1781- 1787 piastował stanowisko sekretarza Szkoły Głównej Koronnej i Kolegium Fizycznego (1782- 1787). Organizator i dyrektor Obserwatorium Astronomicznego i Stacji Klimatologicznej w Krakowie (1792- 1803). W latach 1806- 1825 profesor, a w latach 1807- 1815 rektor uniwersytetu w Wilnie, a także dyrektor obserwatorium astronomicznego.

Działacz Komisji Edu­kacji Narodowej, od 1801 r. członek warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, od 1808 r. członek Pe­tersburskiej Akademii Nauk. W 1812 r. został członkiem utworzonej przez cesarza Napoleona I Bonaparte Komisji Rządu Tymczasowego Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Jan Śniadecki, razem z profesorami: Janem Jaśkiewiczem, Janem Szasterem i Franciszkiem Scheidtem zbudowali w 1784 r. (rok po braciach Montgolfier) kilka balonów na ogrzane powietrze.

Opublikował Geografię, czyli opisanie matematyczne i fizyczne Ziemi (1804). Jako jeden z pierwszych uczonych polskich przeciwstawił się filozofii spekulatywnej, oderwanej od empirycznych podstaw. Filozofię rozumiał jako psychologiczne badanie struktury umysłu. Twórca polskiej terminologii matematycznej i astronomicznej. Odkrył (niezależnie od H.W. Olbersa) planetoidę Pallas. Pionier rachunku prawdopodobieństwa w Polsce. Zwolennik uniezależnienia moralności i nauki od religii. Przeciwnik romantyzmu, zwolennik klasycyzmu (O pismach klasycznych i romantycznych, w Dzienniku Wileńskim 1819 r.).

Zmarł 9 lub 21.11.1830 r. w Jaszunach koło Wilna.

Konstrukcje:
Balony Szkoły Głównej Koronnej, 1784, balony na ogrzane powietrze.

Źródło:

[1] ”Elektroniczna encyklopedia i słownik ortograficzny PWN”. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2002.
[2] Banaszczyk E. ”Karuzela pod gwiazdami”. Wydawnictwo Iskry. Warszawa 1960.
[3] Elsztein P. ”Modelarstwo lotnicze w Polsce”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[4] Januszewski S. "Pierwsze eksperymenty balonowe w Polsce XVIII wieku". Skrzydlata Polska nr 35/1978.
[5] Wikipedia.
[6] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
blog comments powered by Disqus