Śląskie Warsztaty Szybowcowe
SWS

Produkcja szybowców WWS-1 ”Salamandra” w Śląskich Warsztatach Szybowcowych przy ul. Górskiej 12 w Bielsku. (Źródło: Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 9/1987).

Atrakcyjne położenie Bielska (na południu przemysłowe­go Śląska) skłoniło absolwenta Politechniki Lwowskiej inż. Tadeusza Chlipalskiego (pilota szybowcowego i samoloto­wego wyszkolonego na początku lat 1930- tych) do założenia ośrodka latania szybowcowego. Aby stworzenie ośrodka miało sens, należało równocześnie organizować warsztaty naprawy lub budowy szybowców i przygotować odpowiednie miejsce do szkolenia. Oba cele zostały w krótkim czasie osiągnięte.

Pierwszy szybowiec CWJ-bis "Skaut", zaprojektowany przez inżynierów Wacława Czerwińskiego i Władysława Jaworskiego ze Lwowa, został wykonany w latach 1933- 1934 w warsztatach mechanicznych Państwowej Szkoły Przemysłowej w Bielsku, w której inż. T. Chlipalski był częściowo zatrudniony. Był on również organiza­torem Koła Szybowcowego przy tej szkole. Inż. T. Chlipalski, najpierw sam zapoznał się z technologią budowy i montażu szybowców z pomocą inż. W. Czerwińskiego i jego pracowników w warsztatach lwowskich. Szybowiec budowali pracow­nicy warsztatów szkolnych pod kierunkiem stolarza Stani­sława Twardowskiego.

Po udanym wykonaniu szybowca "Skaut" i jego oblataniu inż. T. Chlipalski sprawą warsztatu zainteresował grupę oby­wateli Bielska, z którymi zorganizował i zarejestrował spół­kę z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą Śląskie Warsztaty Szybowcowe.

Na siedzibę warsztatów wybrano barak drewniany znajdujący się na posesji przy ul. Górskiej 12, za murowanym budynkiem fabrycznym od strony ulicy. Z powierzchni warsztatów wydzielono magazyn z pomieszczeniem biurowym, ustawio­no stół ślusarski z kilkoma imadłami, prasę ślusarską, no­życe dźwigniowe do blach, wiertarkę stołową, obok stoisko do spawania acetylenowo- tlenowego i jedną tokarkę do obróbki metalu (ze szkoły przemysłowej) oraz piłę tarczową do cięcia drewna. Wzdłuż były ustawione stoły do klejenia zespołów drewnianych i montowania skrzydeł, kadłuba i usterzeń.

Nad sąsiednią stolarnią na pierwszym piętrze znajdowała się tapicernia i lakiernia. W razie potrzeby z maszyn do obróbki drewna korzystano w stolarni. Trzecie pomieszczenie Śląskich Warsztatów Szybowcowych mieściło się w tej samej posesji w sąsiednim budynku firmy farma­ceutycznej Promonta, w którym na pierwszym piętrze była wydzielona powierzchnia na magazyn lżejszych i droższych materiałów, jak tkanin pokryciowych, taśm, części normal­nych itp.

Otwarcie warsztatów nastąpiło 15.041935 r. Kierownikiem technicznym był inż. T. Chlipalski, któ­ry w 1938 r. przeszedł do pracy w Lwowskich Warsztatach Lotniczych, a na jego następcę został przyjęty w 1937 r. inż. Adam Ścibor-Rylski dojeżdżający z Politechniki Warszawskiej. Ok. 1938 r. warsztaty powiększyły się o jeszcze jedno pomieszczenie, o budynek po stolarni firmy Lancki o dużej powierzchni przy ul. Kamienickiej 9 (bocznej od ul. Gór­skiej). Budynek ten wykorzystywano do montażu gotowych szybowców oraz do składowania w stojakach przed transportem do zamawiają­cego.

W ŚWS wykonywano szybowce przeważnie konstrukcji inż. W. Czerwińskiego, jak szkolny CW-8, szkolny CW-8 ter, przejściowy WWS-1 "Salamandra" i szkolny WWS-2 "Żaba", a także (na podstawie porozumienia z inż. Wędrychowskim, dyrektorem Warsztatów Szybowcowych w Warszawie) treningowo- wyczynowy Komar inż. Antoniego Kocjana. Śląskie Warsztaty Szybowcowe wyprodu­kowały 74 szybowce, w tym 8 egz. CW-8, 2 egz. CW-8 ter, 3 egz. Komar i 61 egz. "Salamandra". W chwili wybuchu wojny w produkcji było 30 egz., w tym 25 typu "Żaba" z 30 zamówionych przez Mini­sterstwo Komunikacji i 5 egz. "Salamandra". Tuż przed wojną ukończono serię "Salaman­der", z których 3 miały być odesłane do Rumunii, stały już zapakowane.

Wg [2]- warsztaty produkowały 30- 40 szybowców rocznie i łącznie zbudowały ok. 170 szybowców.

W 1939 r. ukończono budowę samolotu słabosilnikowego RS-III, którego konstruktorem był Adam Ścibor-Rylski. Ze względu na wybuch wojny próby techniczne ani oblot płatowca już nie odbyły się.

Oprócz całych szybowców w ŚWS wykonywano części zamienne do szybowców, jak np. skrzynki kadłubowe, za­strzały skrzydłowe itp. oraz remontowano szybowce z Go­leszowa i Żaru, a nawet samolot De Havilland DH-60 "Moth" (skrzydło) z Kato­wic. Remontowano m.in. szybowce szkolne Wrona, Czajka, Sroka, Sokół konstrukcji inż. A. Kocjana. W jesieni 1939 r. w Śląskich Warsztatach Szybowcowych miały być zmodernizowane dwa prototypowe szybowce SG-7, czemu przeszkodził wybuch wojny we wrześniu 1939 r.

W ŚWS wykonano również dwa wozy do transportu szy­bowców rozmontowanych. Była to konstrukcja ramowo- sklejkowa, na dwóch resorowanych kołach z oponami, drzwiami przednimi i tylnymi oraz wysięgnikiem do holo­wania za samochodem.

Warsztaty zostały zamknięcie w drugim dniu wybuchu drugiej wojny świato­wej, tj. 2.09.1939 r. Warsztaty nie były we wrześniu 1939 r. zniszczone ani ewakuowane. Niemcy wkroczyli do Bielska w pierwszych dniach września- przejmując sprzęt pozostawiony w warszta­tach. Warsztaty objął Nationalsozialistische Fliegerkorps (NSFK) i wykorzystał cały sprzęt do szkolenia na szybowiskach Gole­szów i Żar. (Wg [4]- warsztaty nie były wykorzystywane podczas wojny do celów lotniczych). W 1944 r. warsztaty przy ul. Górskiej 12 spa­liły się.

Konstrukcje:
CW-8, 1935, szybowiec szkolny.
Komar, ok. 1937, szybowiec treningowo-wyczynowy.
WWS-1 ”Salamandra”, ok. 1937, szybowiec treningowy.
WWS-2 "Żaba", 1938, szybowiec szkolny.
RS-III (SR-3), 1939, amatorski samolot sportowy.

Galeria

  • Inż. T. Chlipalski i inż. W. Czerwiński i na szybowisku Goleszów- Chełm w 1937 r. (Źródło: Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 9/1987).
  • Gotowe szybowce WWS-1 ”Salamandra” w Śląskich Warsztatach Szybowcowych przy ul. Kamienickiej 9 w Bielsku. (Źródło: Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 9/1987).
  • Jeden z dwóch szybowcowych wozów transportowych wykonanych w Śląskich Warsztatach  Szybowcowych. (Źródło: Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 9/1987).
  • Śląskie Warsztaty Szybowcowe przy ulicy Górskiej 12 w Bielsku. Na pierwszym planie część załogi warsztatów przy szybowcach WWS-1 ”Salamandra”. (Źródło: via www.beskidia.pl).
  • Szybowiec WWS-1 ”Salamandra” przy Śląskich Warsztatach Szybowcowych przy ulicy Górskiej 12 w Bielsku- na zapleczu fabryki chemicznej Promonta. (Źródło: via www.beskidia.pl).
  • Szybowiec WWS-1 ”Salamandra” przy Śląskich Warsztatach Szybowcowych. (Źródło: via www.beskidia.pl).

Źródło:

[1] Krzyżan M. ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[3] Skarbiński A. "Śląskie Warsztaty Szybowcowe pół wieku temu". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 9/1987.
[4] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.
blog comments powered by Disqus