Śląskie Warsztaty Szybowcowe
SWS
Atrakcyjne położenie Bielska (na południu przemysłowego Śląska) skłoniło absolwenta Politechniki Lwowskiej inż. Tadeusza Chlipalskiego (pilota szybowcowego i samolotowego wyszkolonego na początku lat 1930- tych) do założenia ośrodka latania szybowcowego. Aby stworzenie ośrodka miało sens, należało równocześnie organizować warsztaty naprawy lub budowy szybowców i przygotować odpowiednie miejsce do szkolenia. Oba cele zostały w krótkim czasie osiągnięte.
Pierwszy szybowiec CWJ-bis "Skaut", zaprojektowany przez inżynierów Wacława Czerwińskiego i Władysława Jaworskiego ze Lwowa, został wykonany w latach 1933- 1934 w warsztatach mechanicznych Państwowej Szkoły Przemysłowej w Bielsku, w której inż. T. Chlipalski był częściowo zatrudniony. Był on również organizatorem Koła Szybowcowego przy tej szkole. Inż. T. Chlipalski, najpierw sam zapoznał się z technologią budowy i montażu szybowców z pomocą inż. W. Czerwińskiego i jego pracowników w warsztatach lwowskich. Szybowiec budowali pracownicy warsztatów szkolnych pod kierunkiem stolarza Stanisława Twardowskiego.
Po udanym wykonaniu szybowca "Skaut" i jego oblataniu inż. T. Chlipalski sprawą warsztatu zainteresował grupę obywateli Bielska, z którymi zorganizował i zarejestrował spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą Śląskie Warsztaty Szybowcowe.
Na siedzibę warsztatów wybrano barak drewniany znajdujący się na posesji przy ul. Górskiej 12, za murowanym budynkiem fabrycznym od strony ulicy. Z powierzchni warsztatów wydzielono magazyn z pomieszczeniem biurowym, ustawiono stół ślusarski z kilkoma imadłami, prasę ślusarską, nożyce dźwigniowe do blach, wiertarkę stołową, obok stoisko do spawania acetylenowo- tlenowego i jedną tokarkę do obróbki metalu (ze szkoły przemysłowej) oraz piłę tarczową do cięcia drewna. Wzdłuż były ustawione stoły do klejenia zespołów drewnianych i montowania skrzydeł, kadłuba i usterzeń.
Nad sąsiednią stolarnią na pierwszym piętrze znajdowała się tapicernia i lakiernia. W razie potrzeby z maszyn do obróbki drewna korzystano w stolarni. Trzecie pomieszczenie Śląskich Warsztatów Szybowcowych mieściło się w tej samej posesji w sąsiednim budynku firmy farmaceutycznej Promonta, w którym na pierwszym piętrze była wydzielona powierzchnia na magazyn lżejszych i droższych materiałów, jak tkanin pokryciowych, taśm, części normalnych itp.
Otwarcie warsztatów nastąpiło 15.041935 r. Kierownikiem technicznym był inż. T. Chlipalski, który w 1938 r. przeszedł do pracy w Lwowskich Warsztatach Lotniczych, a na jego następcę został przyjęty w 1937 r. inż. Adam Ścibor-Rylski dojeżdżający z Politechniki Warszawskiej. Ok. 1938 r. warsztaty powiększyły się o jeszcze jedno pomieszczenie, o budynek po stolarni firmy Lancki o dużej powierzchni przy ul. Kamienickiej 9 (bocznej od ul. Górskiej). Budynek ten wykorzystywano do montażu gotowych szybowców oraz do składowania w stojakach przed transportem do zamawiającego.
W ŚWS wykonywano szybowce przeważnie konstrukcji inż. W. Czerwińskiego, jak szkolny CW-8, szkolny CW-8 ter, przejściowy WWS-1 "Salamandra" i szkolny WWS-2 "Żaba", a także (na podstawie porozumienia z inż. Wędrychowskim, dyrektorem Warsztatów Szybowcowych w Warszawie) treningowo- wyczynowy Komar inż. Antoniego Kocjana. Śląskie Warsztaty Szybowcowe wyprodukowały 74 szybowce, w tym 8 egz. CW-8, 2 egz. CW-8 ter, 3 egz. Komar i 61 egz. "Salamandra". W chwili wybuchu wojny w produkcji było 30 egz., w tym 25 typu "Żaba" z 30 zamówionych przez Ministerstwo Komunikacji i 5 egz. "Salamandra". Tuż przed wojną ukończono serię "Salamander", z których 3 miały być odesłane do Rumunii, stały już zapakowane.
Wg [2]- warsztaty produkowały 30- 40 szybowców rocznie i łącznie zbudowały ok. 170 szybowców.
W 1939 r. ukończono budowę samolotu słabosilnikowego RS-III, którego konstruktorem był Adam Ścibor-Rylski. Ze względu na wybuch wojny próby techniczne ani oblot płatowca już nie odbyły się.
Oprócz całych szybowców w ŚWS wykonywano części zamienne do szybowców, jak np. skrzynki kadłubowe, zastrzały skrzydłowe itp. oraz remontowano szybowce z Goleszowa i Żaru, a nawet samolot De Havilland DH-60 "Moth" (skrzydło) z Katowic. Remontowano m.in. szybowce szkolne Wrona, Czajka, Sroka, Sokół konstrukcji inż. A. Kocjana. W jesieni 1939 r. w Śląskich Warsztatach Szybowcowych miały być zmodernizowane dwa prototypowe szybowce SG-7, czemu przeszkodził wybuch wojny we wrześniu 1939 r.
W ŚWS wykonano również dwa wozy do transportu szybowców rozmontowanych. Była to konstrukcja ramowo- sklejkowa, na dwóch resorowanych kołach z oponami, drzwiami przednimi i tylnymi oraz wysięgnikiem do holowania za samochodem.
Warsztaty zostały zamknięcie w drugim dniu wybuchu drugiej wojny światowej, tj. 2.09.1939 r. Warsztaty nie były we wrześniu 1939 r. zniszczone ani ewakuowane. Niemcy wkroczyli do Bielska w pierwszych dniach września- przejmując sprzęt pozostawiony w warsztatach. Warsztaty objął Nationalsozialistische Fliegerkorps (NSFK) i wykorzystał cały sprzęt do szkolenia na szybowiskach Goleszów i Żar. (Wg [4]- warsztaty nie były wykorzystywane podczas wojny do celów lotniczych). W 1944 r. warsztaty przy ul. Górskiej 12 spaliły się.
Konstrukcje:
CW-8, 1935, szybowiec szkolny.
Komar, ok. 1937, szybowiec treningowo-wyczynowy.
WWS-1 ”Salamandra”, ok. 1937, szybowiec treningowy.
WWS-2 "Żaba", 1938, szybowiec szkolny.
RS-III (SR-3), 1939, amatorski samolot sportowy.
Galeria
Źródło:
[1] Krzyżan M. ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[3] Skarbiński A. "Śląskie Warsztaty Szybowcowe pół wieku temu". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 9/1987.
[4] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.