Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL) Warszawa
Państwowe Zakłady Lotnicze Wytwórnia Płatowców nr 1 (PZL WP-1)
Centralne Studium Samolotów PZL (CSS)
Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego nr 4 Warszawa-Okęcie (WSK nr 4 Warszawa-Okęcie)
Ośrodek Konstrukcji Lotniczych WSK Okęcie
Centrum Naukowo-Produkcyjne Samolotów Lekkich PZL-Warszawa (CNPSL PZL-Warszawa)
PZL Warszawa-Okęcie
EADS PZL Warszawa-Okęcie / Airbus Military EADS PZL Warszawa- Okęcie

Centrum Naukowo-Produkcyjne Samolotów Lekkich PZL-Warszawa. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 18/1978).

15.03.1928 r. powołano Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL) w Warszawie na Mokotowie, przez przeorganizowanie Centralnych Warsztatów Lotniczych w wytwórnię płatowców o charakterze samodzielnego przedsiębiorstwa państwowego. Dyrektorem został inż. Witold Rumbowicz (1.12.1927-8.02.1935 r.). Kierownikiem Biura Technicznego (konstrukcyjnego) został inż. Stefan Malinowski. W 1928 r. została zakupiona licencja na francuski metalowy górnopłat myśliwski Wibault 7 (nazywany potem Wibault 70). Wkrótce rozpoczęto jego produkcję, którą prowadzono w latach 1929-1930. Samolot ten miał nowoczesną metalową konstrukcje ze żłobkowanym pokryciem i nowym rozwiązaniem nitowania żeber. Stał się on szkołą metalowej konstrukcji dla biura konstrukcyjnego i działów produkcyjnych PZL w szczególności, tak że zapadła decyzja przestawienia zakładu na produkcję samolotów metalowych. W 1928 r. został zbudowany ślizgowiec, którego konstruktorem był inż. Jerzy Dąbrowski .

Po likwidacji w 1930 r. Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów S.A. ”Samolot” i przejęciu jej mienia przez PZL na Mokotowie, dokonano przeróbki samolotu Bartel BM-4a na BM-4f przez zmianę silnika na inny typ oraz przeróbki Bartel BM-5 na BM-5d. Przekształcenie warsztatów w wytwórnię płatowców pociągnęło za sobą utworzenie prototypowego biura konstrukcyjnego i ustalenie nowych zadań dla wytwórni. Głównym zadaniem wytwórni była budowa samolotów całkowicie metalowych.

Zdecydowano się na budowę prototypów samolotów: myśliwskiego, łącznikowego, bombowego, pasażerskiego i szkolno-sportowego. Powstały zespoły konstrukcyjne opracowujące samoloty: myśliwski PZL P-1 pod kierunkiem inż. Zygmunta Puławskiego, łącznikowy PZL Ł-2 pod kierunkiem inżynierów Jerzego Dąbrowskiego i Franciszka Kotta, bombowy czterosilnikowy PZL-3 pod kierunkiem inż. Władysława Zalewskiego, pasażerski trójsilnikowy PZL-4 pod kierunkiem inżynierów Zygmunta Brunera i Stanisława Praussa oraz szkolno-sportowy PZL-5 pod kierunkiem inż. Stefana Malinowskiego i Władysława Kozłowskiego.

Samolot myśliwski PZL P-1, oblatany we wrześniu 1929 r., miał oryginalny mewi płat, zwany za granicą płatem polskim. Konstrukcja Puławskiego wzbudziła zainteresowanie w całym świecie i rozsławiła wytwórnię PZL. Puławski chciał w swych samolotach stosować silniki rzędowe o układzie V, ze względu na ich mniejszy przekrój czołowy, a w związku z tym lepszą widoczność z kabiny i lepsze kształty aerodynamiczne kadłuba. Wyrazem tej koncepcji był PZL P-1 oraz jego rozwiniecie PZL P-8 (z 1931 r.). Jednak Departament Lotnictwa MSWojsk. przewidywał produkcję silników dużej mocy jedynie w układzie gwiazdowym na licencji firmy Bristol. W tej sytuacji Puławski był zmuszony dostosować swój samolot do silnika gwiazdowego. Tak powstał w 1930 r. samolot PZL P-6 i jego ulepszone wersje PZL P-7 i PZL P-11. Pierwszym samolotem Puławskiego, który wszedł do produkcji seryjnej, był PZL P-7 produkowany w latach 1932-1933. Następnie Puławski zaprojektował dalszą jego odmianę, PZL P-11, wyposażoną w silnik o większej mocy. Prototyp tego samolotu został oblatany we wrześniu 1931 r. Równocześnie Puławski zaprojektował amfibię sportową dla własnego użytku, oznaczoną PZL-H. Została ona oblatana w lutym 1931 r., a 31.03.1931 r., wskutek błędu pilotażu, rozbiła się, grzebiąc w swych szczątkach konstruktora.

Przedwojenna wytwórnia PZL przy ulicy Puławskiej

Przedwojenna wytwórnia PZL przy ulicy Puławskiej- montaż dźwigarów skrzydłowych. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 11/1963).


Zespół pod kierunkiem Dąbrowskiego i Kotta, opracowujący samolot łącznikowy, zaprojektował samolot PZL Ł-2. Prototyp oblatano pod koniec 1929 r., a następnie wyprodukowano 30 egz. Ponieważ lotnictwo wojskowe przyjęło na uzbrojenie samolot Lublin R-XIII- produkcję PZL Ł-2 wstrzymano. Proponowana lotnictwu morskiemu pływakowa wersja PZL-9 nie została zrealizowana, podobnie jak projekt dolnopłata pływakowego PZL-15 z 1931 r. W celu wykorzystania zmontowanych już płatów do dalszych egzemplarzy Ł-2 inż. S. Prauss zaprojektował samolot pasażerski PZL-16, którego prototyp został rozbity. Po wypadku zaprzestano prac nad tym typem.

Gdy projekt inż. Z. Brunera zwyciężył w konkursie na polski samolot pasażerski, PZL przyjęło ten projekt do realizacji. Do pomocy w pracach konstrukcyjnych zostali wysiani do Paryża inż. Stanisław Prauss i dr inż. Franciszek Misztal. Spośród opracowanych w związku z konkursem Ministerstwa Komunikacji trzech projektów: samolotu jednosilnikowego T-200, dwusilnikowego T-400 i trójsilnikowego T-600, do realizacji wybrano projekt T-600. Otrzymał on oznaczenie PZL-4. Rysunki wykonawcze tego samolotu wykonał zespół pod kierunkiem inż. Stanisława Praussa. Oblot tego samolotu odbył się w styczniu 1932 r. Samolot nie został zastosowany w polskiej komunikacji lotniczej. Inż. Władysław Zalewski opracował projekt czterosilnikowego samolotu bombowego PZL-3, który nie został zrealizowany.

Władysław Kozłowski wraz z kierownikiem biura technicznego inż. S. Malinowskim zaprojektował samolot szkolno-sportowy PZL-5. Prototyp oblatano w 1930 r., a następnie wyprodukowano serię 10 egz.. W 1932 r. została opracowana ulepszona wersja tego samolotu, oznaczona PZL-5 bis, przeznaczona do konkursu na samolot szkolny dla lotnictwa wojskowego. Zbudowano prototyp, lecz konkurs wygrał samolot RWD-8. Opracowany był projekt wodnej wersji samolotu PZL-5 na pływakach oznaczony PZL-8, lecz nie został zrealizowany. W PZL zbudowany był również prototyp wyczynowego szybowca SG-28 (1932 r.) konstrukcji inż. Szczepana Grzeszczyka.

W 1932 r. inż. J. Dąbrowski i dr inż. F. Misztal zaprojektowali górnopłat sportowy PZL-14, przeznaczony do udziału w międzynarodowych zawodach; zrezygnowali jednak z tego projektu, opracowując dolnopłat PZL-19. Zbudowano 3 egz. PZL-19, które uczestniczyły w zawodach Challenge 1932. W wyniku ewolucji tego samolotu powstał pod kierunkiem Dąbrowskiego i Misztala samolot sportowy PZL-26, którego pięć egz. brało udział w Challenge 1934. W 1933 r. został zbudowany prototyp bezogonowca PZL-22, projektu prof. G. Mokrzyckiego, jednak do prób w locie tego samolotu nie doszło.

Inż. S. Prauss w 1930 r. opracował projekt samolotu pasażerskiego PZL-13, z którego realizacji Ministerstwo Komunikacji zrezygnowało w 1931 r. Projekt z 1931 r. dwusilnikowego dwukadłubowego wodnosamolotu torpedowego PZL-18 również nie został zrealizowany. W latach 1932-1933 inż. S. Prauss zaprojektował samolot rozpoznawczo-bombowy PZL-23 ”Karaś”, będący rozwinięciem projektu PZL-13, którego prototyp oblatano w lecie 1934 r. W 1934 r. został zbudowany według projektu inż. Zbysława Ciołkosza prototyp samolotu pasażerskiego PZL-27, który jednak nie został wykorzystany do komunikacji lotniczej.

Po śmierci Z. Puławskiego prace nad jego samolotami myśliwskimi kontynuował inż. Wsiewołod Jakimiuk. Pod jego kierunkiem powstały kolejne wersje samolotu PZL P-11. Były one produkowane w latach 1933-1935 dla Rumunii oraz dla polskiego lotnictwa. Gdy P-11 znalazły się w eskadrach, polskie lotnictwo stało się pierwszym w świecie lotnictwem wojskowym całkowicie wyposażonym w metalowe samoloty myśliwskie. Rumunia nabyła następnie licencję na PZL P-11f, którego produkcję uruchomiono w zakładach IAR. Zainteresowanie myśliwcem Puławskiego ze strony Francji spowodowało, że W. Jakimiuk opracował płatowiec o wzmocnionej konstrukcji, dostosowany do francuskiego silnika o mocy 1000 KM. Prototyp nowego płatowca, nazwanego PZL P-24, oblatano w marcu 1933 r. Rozwijał on prędkość 414 km/h i był najszybszym ówczesnym myśliwcem z silnikiem gwiazdowym.

W drugiej połowie 1934 r. wytwórnia płatowców PZL przeniosła się z Mokotowa na Okęcie-Paluch, przyjmując rozszerzoną nazwę: Państwowe Zakłady Lotnicze, Wytwórnia Płatowców (później dodano nr 1) Okęcie-Paluch (PZL WP-1). Nowa wytwórnia została zbudowana na południowym skraju lotniska Okęcie. Była to największa i najnowocześniejsza wytwórnia płatowców w Polsce. Zatrudniała ona w 1938 r. 3610 pracowników. Zajmowała powierzchnię 18 ha. Na tym terenie mieściły się budynki warsztatów produkcji seryjnej, hangar startowy, studium (biuro konstrukcyjne i warsztat prototypowy), kraksownia (wydział remontowy), dyrekcja, administracja, kotłownia, stolarnia, budynek socjalny (ze stołówką i ambulatorium), szkoła zawodowa, garaże i wartownia. Dyrektorem naczelnym został inż. Kazimierz Kazimierczak (l1.03.1935-6.09.1939).

Przenosiny do nowego zakładu odbyły się stopniowo w drugiej połowie 1934 r. w trakcie produkcji samolotów PZL P-11c. Na Paluchu uruchomiono produkcję samolotu rozpoznawczo-bombowego PZL-23 ”Karaś”, która była prowadzona w latach 1936-1938 dla polskiego lotnictwa wojskowego. W 1936 r. powstała ulepszona wersja myśliwca PZL P-24, na którą pierwsze zagraniczne zamówienie złożyła Turcja, która zakupiła gotowe samoloty P-24C oraz licencję na ten samolot. W 1937 r. Rumunia zakupiła 5 samolotowi P-24E wraz z licencją. W latach 1937-1938 zamówienia na P-24 złożyły Bułgaria i Grecja. W latach 1938-1939 Bułgaria zakupiła samoloty rozpoznawczo-bombowe PZL-43, będące eksportową wersją ”Karasia”.

Pierwszym prototypem zbudowanym na Okęciu był samolot bombowy projektu inż. Z. Ciołkosza, PZL-30, oblatany w marcu 1936 r. Samolot nie był udany. Wytwórnia PZL przestawiła się na konstrukcje całkowicie metalowe, toteż prototyp przekazano do świeżo przejętej przez państwo Lubelskiej Wytwórni Samolotów, gdzie otrzymał oznaczenie LWS-4 ”Żubr”. Pod koniec 1936 r. był gotowy pierwszy prototyp bombowca PZL-37 ”Łoś”. Była to bardzo nowoczesna i bardzo udana konstrukcja. Pierwsza seria w wersji PZL-37A została zbudowana w 1938 r. Do wybuchu wojny w 1939 r. produkowano samoloty w wersji ulepszonej PZL-37B. Na wiosnę 1939 r. uruchomiono też produkcję tej wersji w nowo wybudowanych zakładach PZL Wytwórnia Płatowców nr 2 w Mielcu. W latach 1938-1939 J. Dąbrowski zaprojektował dalsze rozwiniecie ”Łosia”- bombowiec PZL-49 ”Miś”. Rozpoczęto budowę prototypu, przerwaną wybuchem wojny.

Inż. S. Prauss zaprojektował, jako dalsze rozwiniecie PZL-23, samolot rozpoznawczo-bombowy PZL-46 ”Sum”. Jako studium zastosowania podwójnego usterzenia pionowego, w które miał być wyposażony ”Sum”, w 1936 r. przerobiono jeden samolot PZL-23 w prototyp doświadczalny- PZL-42. W 1938 r. oblatano prototyp PZL-46. W lecie 1939 r. w PZL WP-1 uruchomiona została produkcja seryjna ”Sumów”, zamówionych przez polskie lotnictwo wojskowe oraz na eksport do Bułgarii.

Rozpoczęte w 1934 r. prace nad samolotem pościgowym PZL-38 ”Wilk” konstrukcji F. Misztala przyhamowało opóźnienie w rozwoju silnika PZL ”Foka”, przeznaczonego do tego samolotu. Prototypy ”Foki” zamontowano na PZL-38 dopiero w zimie 1938/1939 r. Pierwszy prototyp PZL-38 wyposażono w silniki amerykańskie Ranger. Samolot nie osiągnął jednak przewidywanej prędkości i nie zakwalifikowano go do zaplanowanej już seryjnej produkcji. Natomiast w 1938 r. rozpoczęto projektowanie poprawionej odmiany ”Wilka”, nazwanej PZL-48 ”Lampart”, wyposażonej w silniki Gnôme-Rhône. Rozpoczętą budowę prototypu przerwał wybuch wojny.

W 1935 r. powstały projekty wstępne samolotów myśliwskich inż. K. Korsaka (PZL-45) oraz inżynierów W. Jakimiuka i Z. Ciołkosza, które nie weszły wówczas do realizacji.

W 1935 r. PZL otrzymało zamówienie na dwusilnikowy samolot pasażerski PZL-44 ”Wicher”. Opracował go zespół pod kierunkiem inż. W. Jakimiuka. Prototyp ”Wichra” oblatano w marcu 1938 r. Z produkcji tego samolotu zrezygnowano. Angażowanie na półtora roku do budowy samolotu pasażerskiego zespołu ludzi wyspecjalizowanych w projektowaniu samolotów myśliwskich było niezbyt szczęśliwym posunięciem. Decyzja ta opóźniła zaprojektowanie myśliwskiego samolotu ”Jastrząb” o blisko 2 lata.

Następcą samolotów myśliwskich PZL P-11 miał być PZL-38 ”Wilk”, którego realizacja natrafiła na trudności. Wówczas przystąpiono do prac nad samolotem PZL-50 ”Jastrząb” konstrukcji inż. W. Jakimiuka. Prototyp oblatano na początku 1939 r. Z powodu trudności w uzyskaniu prawidłowej stateczności samolotu oraz pełnej mocy silnika i żądanej prędkości maksymalnej na wiosnę w PZL WP-1 wstrzymano produkcję seryjną. Produkcja została podjęta dopiero w sierpniu 1939 r. po osiągnięciu przez poprawiony prototyp prędkości około 450 km/h. W 1938 r. podjęto decyzję budowy drugiego samolotu myśliwskiego, lżejszego od ”Jastrzębia”. Był to PZL-45 ”Sokół”, konstrukcji inż. K. Korsaka. W 1939 r. prototyp był w budowie. Miał być gotowy na jesieni 1939 r.

Na wiosnę Inspektor Obrony Powietrznej Państwa i Dowództwo Lotnictwa podjęły decyzję nie rozwijania lotnictwa bombowego, w wyniku czego polecono zakończyć produkcję ”Łosi”, co spowodowało, iż PZL WP-1 urlopowała część personelu w czerwcu i lipcu. Reszta pracowników przeszła na pracę na jednej zmianie i pracowała niepełny tydzień. Kłopoty z prototypem ”Jastrzębia” przyczyniły się do obniżenia zamówień na ten typ z 500 do 200 egz. i do przyhamowania produkcji tego samolotu. Wydarzenia te zmniejszyły tempo produkcji w przededniu wojny.

Aby zaspokoić zapotrzebowanie na samoloty myśliwskie, Dowództwo Lotnictwa zamówiło w PWS serię samolotów PZL P-11g ”Kobuz”, będących odmiana samolotów PZL P-11c. W lecie 1939 r. powstał w PZL WP-1 prototyp ”Kobuza” przez przeróbkę seryjnego P-11c, do którego zamontowano silnik ”Merkury VIII”. W związku z uzyskaniem w lecie 1939 r. kredytu francuskiego i możliwością otrzymania silników Gnôme-Rhône Dowództwo Lotnictwa rozważało możliwość zamówienia w PZL WP-1 serii samolotów myśliwskich PZL P-24H. Wznowienie produkcji ”Jastrzębi” oraz uruchamianie produkcji ”Sumów” pozwoliło na przełomie lipca i sierpnia na zwiększenie zatrudnienia w zakładzie i tempa pracy.

W lecie 1939 r. biuro konstrukcyjne opracowało j kilka wstępnych projektów samolotów myśliwskich (m. in.: projekt inż. K. Korsaka- z dwoma silnikami w kadłubie, a śmigłami na skrzydłach, projekt inż. Jakimiuka- samolotu PZL-56 ”Kania”, będący wersją rozwojową ”Jastrzębia”), z których do realizacji został wybrany projekt inż. Dąbrowskiego- samolotu z silnikiem rzędowym, PZL-55 (wcześniej oznaczany w literaturze jako PZL-62). Inż. S. Prauss opracował projekt wstępny odmiany rozwojowej ”Suma” oznaczonej PZL ”Łosoś”, a dr F. Misztal i inż. T. Tarczyński- samolot PZL-54 ”Ryś”, będący dalszym rozwinięciem ”Lamparta”. Realizacja tych projektów, która miała zająć ok. dwóch lat, została przerwana przez wybuch II wojny światowej. Na początku lat 1940-stych, gdy z rozwinięciem produkcji myśliwców w Warszawie miała być do PZL WP-2 w Mielcu przeniesiona produkcja ”Sumów”, a po zakończeniu produkcji ”Łosi” miał być tam przekazany do produkcji bombowiec ”Miś”.

PZL Wytwórnia Płatowców nr 1 po bombardowaniu we wrześniu 1939 r.

PZL Wytwórnia Płatowców nr 1 po bombardowaniu we wrześniu 1939 r. (Źródło: ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 3).


Od pierwszego dnia wojny 1.09.1939 r. wytwórnia była bombardowana przez lotnictwo niemieckie. Działalności produkcyjnej już nie prowadzono. 2 września zadecydowano ewakuować częściowo montaż do warsztatów samochodowych na Czerniakowie, w pobliżu ul. Fabrycznej i ul. Górnośląskiej. Przewieziono tam części do serii informacyjnej "Jastrzębi" (w tym dwa płatowce niemal kompletnie zmontowane, bez skrzydeł) oraz części do samolo­tów "Łoś" i "Sum". 5 września przez KZL (Kierownictwo Zaopa­trzenia Lotnictwa) została zarządzana ewakuacja z Warszawy Państwowych Zakładów Lotniczych. Celem ewakuacji było między innymi stworzenie w pobliżu granicy rumuńskiej warsz­tatów montujących angielskie i francuskie samoloty, które miały być wysłane drogą morską do Rumunii, a stamtąd do Polski. W piątek 8.09.1939 r. oddziały niemieckie dotarły do Warszawy, wykonując natarcie na Okęcie i Ochotę. Niemcy zajęli zakład w zasadzie nie znisz­czony i wyposażony w obrabiarki. Jedynie samoloty, znajdujące się przed hangarem i w hangarze były zniszczone. Warsztaty na Czerniakowie pozostawione wraz z całym sprzętem lotniczym znalazły się również w rękach Niemców. W zimie 1939/1940 r., Niemcy wywieźli na samochodzie ciężarowym zdemontowanego "Jastrzębia", lecz czy do Niemiec, czy na złom- trudno ustalić.

Podczas okupacji Niemcy uruchomili PZL WP-1 pod nazwą Brandenburgische Werke- Warschau, jako zakład remontowy samolotów oraz FRB (Frontreperaturbetrieb) warsztat remontu silników Daimler-Benz. Przeprowadzono remonty samolotów myśliwskich, bombowych i transportowych, do 200 egz. miesięcznie. W lipcu 1944 r. całe wyposażenie wytwórni Niemcy wywieźli, a po Powstaniu, wytwórnię wysa­dzili w powietrze i zniszczyli do tego stopnia, że nie nadawała się do odbudowy po wojnie.

Po zakończeniu II wojny światowej w Warszawie utworzono Centralne Studium Samolotów (CSS) Państwowych Zakładów Lotniczych, które miało spełniać role centralnego zakładu prototypowego dla wytwórni płatowcowych. Zostało utworzone przez prof. Franciszka Misztala w dniu 1.06.1946 r. Studium Płatowców CSS tworzyli studenci Wydziału Lotniczego Szkoły Inżynierskiej im. Wawelberga i Rotwanda. Program prac CSS obejmował samoloty szkolne, akrobacyjne, łącznikowe i pasażerskie. Oprócz pracowni płatowcowej istniały tam również Studium Silników oraz Studium Osprzętu.

Na warszawskim Okęciu z przedwojennych zakładów praktycznie nic nie pozostało. W tej sytuacji za siedzibę CSS wybrano pozostałości po dawnej PZL Wytwórni Silników nr 2. Pierwszymi projektami były samoloty: szkolny CSS-10 i akrobacyjny CSS-11. Odbudowa zniszczonych doszczętnie pomieszczeń dawnej wytwórni silników lotniczych na Okęciu opóźniała się. Pierwsze prace biura konstrukcyjnego odbywały się w prywatnym mieszkaniu prof. Misztala, następnie na placu budowy w prowizorycznie udostępnionych pomieszczeniach bez podłóg i schodów. Budowa warsztatu CSS opóźniła się na tyle, że prototypy samolotu CSS-10A i CSS-10C zostały przekazane do wykonania w wytwórni PZL Mielec. W kwietniu 1947 r. na czele wydziału płatowcowego CSS stanął prof. Leszek Dulęba. Prototyp CSS-11 został zbudował w 1948 r. w warsztacie CSS. W tym samym roku powstała w CSS koncepcja przystosowania samolotów Lisunow Li-2 do napędu silnikami poniemieckimi o mocy 882 kW (1200 KM). Projekt nie został jednak zrealizowany.

W 1948 r. CSS otrzymał zadanie opracowania dokumentacji licen­cyjnej sowieckiego samolotu szkolno- łącznikowego Polikarpow Po-2, zaprojektowanego w 1928 r. Samolot trafił do produkcji seryjnej pod oznaczeniem CSS-13. Dużym zadaniem wykonanym przez zespół konstruktorów CSS było opracowanie w 1950 r. prototypu dwusilnikowego metalowego samolotu komunikacyjnego CSS-12, który nie wszedł jednak do produkcji. Wykonano opracowanie dokumentacji seryjnej szybowca IS-2 ”Mucha ter”, jego produkcję podjęła Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego nr 6 w Łodzi, na którą przemianowano Lotnicze Warsztaty Doświadczalne w Łodzi.

Studium Płatowców w okresie od października 1947 r. do marca 1948 r. opracowało urządzenie opylające do samolotu transportowego Lisunow Li-2T na zamówienie Kierow­nictwa Akcji Opylania Lasów Ministerstwa Leśnictwa. Opracowano także i wypróbowano urządzenie opylające do samolotu CSS-13 montowane pod jego skrzydłami, lecz nie weszło ono do produkcji. Zaproponowano też Kierow­nictwu Akcji Opylania zaprojektowanie dwusilnikowego samolotu przeznaczonego specjalnie do opylania.

Dla odciążenia pracowni płatowcowej CSS powołano w marcu 1948 r. we Wrocławiu Wydzielona Grupa Konstrukcyjna CSS.

W dniu 1.01.1949 r. (wg innych źródeł- w 1951 r.- informacja błędna) zmieniono nazwę z CSS na Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego nr 4 Okęcie (WSK nr 4 Okęcie). Członkowie zespołu konstrukcyjnego CSS wzmocnili siły fachowe innych zakładów. Nieliczni pozostali na miejscu wykonywali różne zadania, jak współpraca przy uruchamianiu produkcji CSS-13,  LWD ”Junak 2" oraz w bardzo skromnych rozmiarach projektowali opracowanie samolotu szkolnego z silnikiem gwiazdowym 280 KM, konstrukcji inż. Narkiewicza z wydziału silnikowego CSS.

Z biegiem czasu zbudowano w tym miejscu zakład nowy zakład lotniczy. Jego pierwszym zadaniem było uruchomienie produkcji samolotów szkolnych LWD ”Junak” oraz CSS-13- licencyjnej wersji samolotu Polikarpow Po-2. Ten ostatni, stanowiący w porównaniu z dokonaniami przedwojennej PZL WP-1 cofnięcie się niemal do epoki kamiennej, pozwolił jednak na zorganizowanie nowoczesnego zakładu lotniczego i zebranie rozproszonej przedwojennej kadry technicznej i robotników, jak też wyszkolenie nowych specjalistów przemysłu lotniczego. W latach 1950- 1951 WSK Warszawa produkowały szybowce IS-A ”Salamandra 49”. Własne biuro konstrukcyjne zmodyfikowało konstrukcję ”Junaka”, produkując zmodyfikowane wersje ”Junak 2” i ”Junak 3”, na bazie CSS-13 wdrożono do produkcji pierwszy powojenny samolot sanitarny CSS S-13. W 1950 r. w Lotniczych Warsztatach Doświadczalnych powstał nie zrealizowany projekt wstępny samolotu szkolno-treningowego LWD ”Bies”. Koncepcja ”Biesa” ożyła w 1951 r., w zespole konstrukcyjnym Centralnego Studium Samolotów, ale do opracowania projektu płatowca nie doszło, ponieważ w międzyczasie rozwiązano CSS. Następne lata poświęcone były seryjnej produkcji licencyjnej samolotów Jakowlew Jak-12M/Jak-12A.

W WSK-Okęcie zespół konstrukcyjny prowadzony przez mgr inż. S. Lassotę z dawnego CSS, z inżynierami Januszem Drozdowskim i Ryszardem Orłowskim, obok prac związanych z obsługą produkcji samolotów Jak-12, rozpoczął pracę nad własnymi rozwiązaniami, z których realną postać uzyskały samoloty: gospodarczy PZL-101 ”Gawron”, w którym wykorzystano w znacznej mierze elementy samolotu Jak-12, produkowany seryjnie oraz sportowo-turystyczny PZL-102 ”Kos” wyprodukowany w małej serii. W 1957 r. zespół konstrukcyjny mgr inż. S. Lassoty został włączony w ramy organizacyjne Ośrodka Konstrukcji Lotniczych WSK Okęcie. Prowadził on w dalszym ciągu prace nad małym samolotem PZL-102. Niezależnie od tych prac głównych zespół do chwili likwidacji opracował szereg projektów wstępnych: metalowego szybowca standard PZL-103, dwóch metalowych szybow­ców opracowanych przez mgr inż. Ryszarda Orłowskiego i mgr inż. Zdzisława Lewalskiego, jednoosobowego metalowego szybowca treningowego ze skrzydłem kesonowym niedzielonym, dwóch lekkich dwusilnikowych samolotów dyspozycyjno -wielozadaniowych: jednokadłubowego projektu mgr inż. S. Lassoty i dwubelkowego projektu mgr inż. Ryszarda Orłowskiego, dwa projekty szkicowe motoszybowców jed­nosilnikowych opracowane przez mgr inż. Janusza Droz­dowskiego oraz samolotów gospodarczych.

Przedwojenna wytwórnia PZL przy ulicy Puławskiej

Montaż samolotu PZL-102 "Kos" w zakładach WSK Okęcie. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 11/1963).


Biuro konstrukcyjne WSK Okęcie przez pewien okres czasu było połączone z Instytutem Lotnictwa. Biuro to, kierowane przez mgr inż. Tadeusza Sołtyka, opracowało projekt samolotu TS-8 ”Bies” produkowanego następnie w WSK-Mielec. W październiku 1957 r. utworzony został Ośrodek Konstrukcji Lotniczych WSK Okęcie, który jak przewidywano miał się stać głównym zapleczem konstrukcyjnym przemysłu lotniczego. Pod koniec 1957 r. przeniesiono tu biuro konstrukcyjne doc. Sołtyka. Powstała w nim konstrukcja i zbudowano prototypy najbardziej znanego polskiego samolotu powojennego TS-11 ”Iskra” (1960 r.). Jego seryjną produkcję przekazano do WSK-Mielec. W pierwszej połowie lat 1960-tych w WSK-Okęcie rozpoczęto przygotowania do produkcji seryjnej samolotów szkolno-treningowego PZL M4 ”Tarpan”. Niestety Aeroklub PRL wycofał zamówienie na samolot i z jego produkcji zrezygnowano.

W 1956 r. w Instytucie Lotnictwa zespół konstrukcyjny prof. dr. inż. Franciszka Misztala i prof. dr. inż. Leszka Dulęby opracował samolotu pasażerskiego MD-12. W 1957 r. zespół prof. dr. inż. Misztala i prof. dr. inż. Dulęby został przeniesiony do Ośrodka Konstrukcji Lotniczych WSK Okęcie, gdzie zbudowano dwa prototypy w wersji pasażerskiej. Pierwszy z nich oblatano 21.07.1959 r. W 1962 r. powstała wersja aerofotogrametryczna PZL MD-12F. W tym czasie podjęto decyzję o uruchomieniu produkcji MD-12 w WSK Okęcie, gdzie rozpoczęto prace przygotowawcze. Niestety MD-12F nie wszedł do produkcji seryjnej, przy czym decydujący wpływ wywarła katastrofa pierwszego prototypu we wrześniu 1963 r. Niezależnie od realizacji samolotu MD-12, podjęto w 1960 r. studia nad samolotami krótkiego startu i lądowania. W wyniku tych prac powstały dwa projekty studyjne: KS-1 opracowany przez mgr. inż. S. Raboszuka i KS-2 opracowany przez mgr. inż. Marcina Fortuńskiego. Obydwa projekty nie wyszły poza fazę opracowań studyjnych.

Śmigłowcowe Biuro Konstrukcyjne, kierowane przez mgr. inż. Bronisława Żurakowskiego, zostało w 1957 r przeniesione z Instytutu Lotnictwa do Ośrodka Konstrukcji Lotniczych WSK Okęcie. Kontynuowało prace rozwojowe i próby prototypów śmigłowców BŻ-4 ”Żuk” i JK-1 ”Trzmiel”. W 1957 r. rozpoczęło prace nad samolotami pionowego startu. Prace prowadziła wydzielona grupa konstruktorów pod kierunkiem mgr. inż. Jana Koźniewskiego. Dokonano wyboru układu konstrukcyjnego, który polegał na zastosowaniu przekręcanego o 90° skrzydła wraz z silnikami, które w położeniu pionowym napędzałyby śmigła, spełniające wówczas rolę wirników nośnych. Po przeniesieniu biura do Ośrodka Konstrukcji Lotniczych WSK Okęcie prace były nadal prowadzone. Powstały projekty samolotów pionowego startu PS-1, PS-2 i PS-3. PS-1 stanowił rysunkową dokumentację układu koncepcyjnego. Projekt PS-2 był opracowaniem ofertowym samolotu transportowego pionowego startu. Natomiast PS-3 miał być konstrukcją doświadczalną, na którym zamierzano sprawdzić w locie słuszność założeń wybranej koncepcji układu konstrukcyjnego. Ostatecznie jednak podjęto decyzję o wstrzymaniu i zaniechaniu dalszych prac w tym kierunku. Śmigłowcowe Biuro Konstrukcyjne zostało rozwiązane, prace nad śmigłowcami i maszynami pionowego startu zostały całkowicie przerwane, a zgromadzone kadry specjalistów uległy rozproszeniu, wychodząc nawet w ogóle z pracy w lotnictwie.

Na początku lat 1960-tych zespół konstrukcyjny prowadzony przez mgr inż. Ryszarda Orłowskiego podjął się opracowania jednosilnikowego samolotu wielozadaniowego. Samolot ten miał służyć w aeroklubach do holowania szybowców i wywożenia skoczków spadochronowych oraz w lotnictwie sanitarnym. Zbudowany prototyp samolotu PZL-104 ”Wilga 1” wyróżniał się bardzo obszerną kabiną z wygodnymi dostępami przez szerokie drzwi i wieloma pomysłowymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Dopracowanie prototypu PZL-104 oraz dalsze ulepszenia i modyfikacje samolotu prowadził zespół kierowany przez mgr inż. B. Żurakowskiego i mgr inż. A. Frydrychewicza.

W latach 1962- 1971 szereg projektów samolotów rolniczych: PZL-101M ”Kruk 63” ( 1963 r.), PZL-106 ”Kruk 65” (1965 r.), PZL-108 (1967 r.), PZL-110 ”Kruk 2T” (1969 r.), którego budowę planowano w WSK Mielec pod oznaczeniem PZL M14 oraz PZL-106 ”Kruk 71”. Ten ostatni projekt został skierowany do realizacji i pierwszy prototyp PZL-106/I oblatano 17.04.1973 r. Następnie samolot produkowany był seryjnie w kilku wersjach, w turbośmigłowych "Turbo-Kruk" (łącznie ponad 270 egz.). W 1965 r. powstał projekt samolotu rolniczego lub transportowego TS-17 (PZL-105) ”Pelikan”, konstrukcji mgr inż. Tadeusza Sołtyka. W latach 1973- 1975  pracownicy z biur konstrukcyjnych WSK-Okęcie i Instytutu Lotnictwa weszli w skład wspólnego polsko- jugosłowiańskiego zespołu konstrukcyjnego, który opracował program produkcji samolotów lekkich- o masie startowej do 5700 kg. Wspólnie projektowane samoloty polsko- jugosłowiańskie otrzymały oznaczenia M-10, M-11, M-12, M-13, M-20, M-21, M-22 i M-23.

Następne lata, w wyniku centralnego podziału pracy w polskim przemyśle lotniczym, spowodowały zaniechanie na Okęciu produkcji samolotów dla wojska. Przyczyniło się niewątpliwie do tego powstawanie w biurze konstrukcyjnym kolejnych projektów samolotów wojskowych, które naruszały monopol w tej dziedzinie Związku Radzieckiego. Po sprawie ponaddźwiękowego samolotu TS-16 ”Grot”, biuro odgórnie rozwiązano, a wytwórnię na Okęciu postawiono w stan likwidacji. Zamierzano produkować tam narzędzia skrawające. Szczęśliwie, bliskość lotniska komunikacyjnego i drgania, jakie powodowały ciężkie samoloty uniemożliwił produkcję precyzyjnych narzędzi. Po kolejnych zmianach politycznych wytwórnia na Okęciu została przemianowana w 1976 r. na Centrum Naukowo-Produkcyjne Samolotów Lekkich (nazwa obowiązywała do 1982 r.). W tym czasie wykonano tam kilkanaście egz. samolotów PZL-104 ”Wilga” w wersji wojskowej dla celów łącznikowych. WSK Okęcie produkowało też podzespoły dla mieleckich PZL An-2. W 1982 r. WSK-PZL Warszawa-Okęcie w Warszawie rozpoczęły produkcję wyczynowej lotni przemysłowej Zeta-80B (Z-80B).

W 1976 r. Polska zakupiła licencję na francuski samolotu Socata ”Rallye” , który był produkowany pod nazwą PZL-110 "Koliber". Pierwszy prototyp (przebudowany zakupiony "Rallye 100ST") oblatano 18.04.1978 r., natomiast pierwszy PZL-110 wyprodukowany w CNPSL PZL- Warszawa (PZL Warszawa-Okęcie) oblatano 8.05.1979 r. W 1988 r. wykonał pierwszy lot prototyp wersji eksportowej PZL-110 ”Koliber-150”, którego produkcja seryjna została uruchomiona w 1989 r.

Na przełomie lat 1970/1980-tych. powstała koncepcja samolotu szkolnego tzw. selekcyjnego, będącego nowoczesnym i tanim sprzętem drugiego etapu szkolenia pilotów. Z koncepcji tej narodził się samolot PZL-130 ”Orlik”. Początkowo samolot został zaprojektowany z silnikiem tłokowym. Oblot pierwszego prototypu PZL-130 miał miejsce 12.10.1984 r. Jednak tendencje światowe i żądania odbiorcy wojskowego zmusiły wytwórnię do zastosowania jako napędu silnika turbośmigłowego. Prototyp wersji PZL-130T został oblatany 13.07.1985 r., a samolot wzorcowy do serii PZL-130TM- w 1988 r. Rozpoczęto przygotowania do produkcji 25 samolotów. Niestety, kolejna zmiana poglądów wojska spowodowała zawieszenie montażu i naraziła wytwórnię na olbrzymie straty finansowe. Dla sprostania wymaganiom odbiorcy opracowano kolejną wersje samolotu: PZL-130TB ”Orlik Bis”, produkowaną seryjnie. Po nich rozpoczęto produkcję zmodyfikowanych samolotów PZL-130TC-1, które wyposażone są w nowoczesną awionikę i fotele wyrzucane. Samoloty TB też przebudowano do tego standardu. Dalszy rozwój konstrukcji prowadzi do wersji TC-2.

W latach 1983-1987 w oparciu o główne zespoły konstrukcyjne samolotu PZL-106 ”Kruk” (skrzydła, podwozie, usterzenie, kabina, kratownica kadłuba) mgr inż. Andrzej Frydrychewicz opracował w PZL Warszawa-Okęcie projekt rodziny samolotów wielozadaniowych z myślą o Kanadzie: samolotu PZL-108 ”Fregata”, samolotu gaśniczego PZL-140 ”Gąsior” i wielozadaniowego An-3M, amfibii PZL-140 ”Forestdefender”, w 1994 - projekt samolotu gaśniczego PZL-240 ”Pelikan”, a w 1997 r. projekt samolotu gaśniczego PZL-106 "Kruk C". W latach 1986- 1990 mgr inż. Andrzej Frydrychewicz we współpracy z inż. Witoldem Błażewiczem opracował projekty samolotów rolniczych PZL-107 ”Kaczor I” i PZL-107 "Kaczor II", które miały być następcami samolotu PZL-106 "Kruk". Na przełomie lat 1989 / 1990 prowadzone były rozmowy z przedstawicielami zakładów McDon­nell Douglas Corporation na temat podjęcia współpracy w programie szerokokadłubowego samolotu pasażerskiego McDon­nell Douglas MD-11. W 1990 r. nastąpiła zmiana nazwy firmy na PZL Warszawa-Okęcie. Dalszy rozwój konstrukcji wojskowych w PZL Warszawa-Okęcie doprowadził do powstania projektów samolotu szturmowego PZL-230 ”Skorpion”/PZL-330 "Skorpion". Natomiast w 1993 r. pod kierunkiem Ryszarda Kaczkowskiego i Mariana Jakoniuka zrealizowano wersję ”Koliber-150A”, przeznaczoną na rynek amerykański. W 1995 r. został oblatany prototyp samolotu PZL-111"Koliber-235", którego nazwa została następnie zmieniona na PZL-111 "Senior".

W dniu 16.10.2001 r, sprywatyzowa­ne właśnie PZL Warszawa-Okęcie SA zostały za­kupione przez hiszpańską firmę CASA, będącą częś­cią europejskiego konsorcjum European Aeronautic Defence and Space (EADS). Wiosną 2002 r. firma zmieniła nazwę na EADS PZL „Warszawa –Okęcie” Spółka Akcyjna. Następnie wraz z EADS CASA spółka weszła kilka lat później w skład grupy Airbus Military (od 2011 r. Airbus Military EADS PZL „Warszawa- Okęcie” S.A.). W 2014 r., w związku z utworzeniem Airbus Group, EADS PZL „Waszawa-Okęcie" S.A. stały się częścią Airbus Defence and Space.

W 2002 r. rozpoczęto produkcję, na mocy umowy offsetowej, elementów do samolotów CASA C-295M i CASA CN-235. Zakład produkuje zewnętrzne płaty skrzydeł do modelu C-295M, a także przednią i tylną część kadłuba, drzwi do ładowni, rampę, drzwi do kabiny załogi, do zrzutu spadochroniarzy i dla pasażerów oraz fotele lotnicze dla modeli CN-235 i C-295M. W 2004 r. wytwórnia rozpoczęła dostawy produkowanych w Polsce podzespołu (struktura podłogi kabiny załogi) przeznaczonego dla rodziny samolotów Airbus A 320, Airbus A 319, Airbus A 321. Dobra organizacja pracy, nowoczesny park maszynowy i jakość wykonywanych podzespołów sprawiły, że spółka stała się producen­tem elementów dla kolejnej rodziny Airbus A 330 / Airbus A 340. W 2013 r. planowano podjęcie produkcji elementów bezzałogowca EADS "Atlante".

Konstrukcje:
CWL WZ-X, 1928, samolot liniowy.
PZL ślizgowiec, 1928, ślizgowiec śmigłowy.
Blériot SPAD S-61C1, 1929, samolot myśliwski.
Wibault 70 (Wibault 7), 1929, samolot myśliwski.
PZL T-200 (T-200), 1928-1929, projekt samolotu pasażerskiego.
T-400 (T-440)(PZL T-400; PZL T-440), 1928-1929, projekt samolotu pasażerskiego.
PZL P-1, 1929, samolot myśliwski.
PZL Ł-2, 1929, samolot obserwacyjny, łącznikowy, rajdowy.
PZL P-2, 1930, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL-5, 1930, samolot sportowy i szkolny.
PZL P-6, 1930, samolot myśliwski.
PZL P-7, 1930, samolot myśliwski.
PZL-8, 1930, projekt wodnosamolotu szkolnego i łącznikowo-patrolowego.
PZL-9, 1930, projekt wodnosamolotu obserwacyjno-łącznikowego.
Bartel BM-4f, 1931, samolot szkolny.
PZL-3, 1931, projekt samolotu bombowego.
PZL P-8 , 1931, samolot myśliwski.
PZL-10, 1931, projekt samolotu bombowego.
PZL P-11, 1931, samolot myśliwski.
PZL-12 (PZL-H), 1931, amfibia sportowa, szkolna, obserwacyjna i patrolowa.
PZL-13, 1931, projekt samolotu pasażerskiego.
PZL-14, 1931, projekt samolotu turystycznego i zawodniczego.
PZL-15, 1931, projekt wodnosamolotu obserwacyjno-patrolowe
PZL-17, 1931, projekt samolotu pasażerskiego.
PZL-18, 1931, projekt wodnosamolotu bombowego i torpedowego.
PZL-4 (T-600), 1932, samolot pasażerski.
PZL P-9, 1932, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL P-10, 1932, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL-16, 1932, samolot pasażerski.
PZL-19, 1932, samolot turystyczny, zawodniczy.
SG-28 (SG-2), 1932, szybowiec wyczynowy.
PZL-20, ok. 1932-1933, projekt samolotu szkolno-myśliwskiego.
PZL P-24, 1933, samolot myśliwski.
PZL- górnopłaty myśliwskie Ciołkosza (CM, GMC), 1933, projekty samolotów myśliwskich.
PZL-22, 1934, samolot doświadczalny.
PZL-23 ”Karaś”, 1934, samolot rozpoznawczo-bombowy.
PZL-26, 1934, samolot turystyczny, zawodniczy.
PZL-27, 1934, samolot pasażerski, pocztowy.
Bartel BM-5d, 1934, samolot treningowy.
PZL P-28, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL- rozpoznawczy wysokiego pułapu (”Żbik”), 1935, projekt samolotu rozpoznawczego wysokościowego.
PZL-33, 1935, projekt samolotu myśliwskiego i szkolno-myśliwskiego.
PZL-30 ”Żubr” (LWS-4, LWS-6), 1936, projekt samolotu pasażerskiego, samolot bombowy, treningowy.
PZL-37 ”Łoś”, 1936, samolot bombowy.
PZL-39/LWS-1/LWS-4, 1936, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL-42, 1936, samolot rozpoznawczo-bombowy, doświadczalny.
PZL myśliwski-dwubelkowy Korsaka, 1936, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL- samolot MDL dalekiego wywiadu (PZL ”Żbik”), 1936, projekt morskiego samolotu rozpoznawczego dalekiego zasięgu.
PZL-43 ”Czajka” (”Karaś Bułgarski”), 1937, samolot rozpoznawczo-bombowy.
PZL-38 ”Wilk”, 1938, samolot myśliwski, bombowy, szturmowy i rozpoznawczy.
PZL-40 (LWS-3 ”Mewa”), 1938, samolot obserwacyjny.
PZL-44 ”Wicher”, 1938, samolot pasażerski.
PZL-46 ”Sum”, 1938, samolot rozpoznawczo-bombowy.
PZL ”Wyżeł”, 1938, samolot treningowy.
Dąbrowski "Gazela" (1938) (PZL- samolot sportowy Dąbrowskiego), 1938, projekt samolotu sportowego.
PZL P-11g ”Kobuz”, 1939, samolot myśliwski.
PZL-45 ”Sokół”, 1939, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL-48 ”Lampart”, 1939, projekt samolotu myśliwskiego i bombowego.
PZL-49 ”Miś”, 1939, projekt samolotu bombowego.
PZL-50 ”Jastrząb”, 1939, samolot myśliwski.
Lublin R-XIIIF ”Aerolog”, 1939, samolot aerologiczny.
PZL-54 ”Ryś”, 1939, projekt samolotu myśliwskiego i bombowego.
PZL pościgowiec Korsaka, 1939, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL-56 ”Kania”, 1939, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL-55 (PZL-62), 1939, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL-63, 1939, projekt samolotu myśliwskiego.
PZL- rozpoznawczy dalekiego zasięgu, 1939, projekt samolotu rozpoznawczego dalekiego zasięgu.
PZL ”Łosoś”, 1939, projekt samolotu bombowego nurkującego.
CSS-10, 1948, samolot szkolny.
CSS-11, 1948, samolot szkolno-treningowy.
CSS-13, 1948, samolot wielozadaniowy (szkolny, łącznikowy, sanitarny i rolniczy).
LWD ”Junak 2”, 1949, samolot szkolno-treningowy.
CSS-12, 1950, samolot pasażerski.
LWD ”Bies”, 1951, projekt samolotu szkolno-treningowego.
CSS (PZL)-projekt samolotu szkolnego, 1951-1952, projekt samolotu szkolnego.
CSS S-13, 1953, samolot sanitarny.
LWD ”Junak 3”, 1954, samolot szkolno-treningowy.
PZL Jak-12, 1956, samolot wielozadaniowy (szkolny, pasażerski, łącznikowy, sanitarny, rolniczy).
JK-1 ”Trzmiel”, 1957, śmigłowiec doświadczalny.
PS-1, 1957, projekt samolotu transportowego pionowego startu.
PS-2, 1957, projekt samolotu transportowego pionowego startu.
PS-3, 1957, projekt doświadczalnego samolotu pionowego startu.
PZL TS-8 ”Bies”, 1957, samolot szkolno-treningowy.
PZL-101 ”Gawron”, 1958, samolot wielozadaniowy (szkolny, sanitarny, rolniczy).
PZL-102 ”Kos”, 1958, samolot szkolno-sportowy.
PZL-103, 1959 (1956), projekt szybowca treningowo-wyczynowego klasy standard.
PZL- jednomiejscowy metalowy szybowiec treningowy, 1959, projekt szybowca treningowo- akrobacyjnego.
PZL- szybowiec metalowy Lewalskiego, 1959, projekt szybowca treningowo- wyczynowego.
PZL- szybowiec metalowy Orłowskiego, 1959, projekt szybowca treningowo- wyczynowego.
PZL- samolot dyspozycyjno- wielozadaniowy Lassoty, 1959, projekt samolotu dyspozycyjno- wielozadaniowego.
PZL- samolot dyspozycyjno- wielozadaniowy Orłowskiego, 1959, projekt samolotu dyspozycyjno- wielozadaniowego.
PZL- motoszybowce Drozdowskiego, 1959, projekty motoszybowców.
PZL MD-12, 1959, samolot pasażerski, fotogrametryczny.
BŻ-4 ”Żuk” (GIL-4), 1959, śmigłowiec łącznikowy, transportowy, szkolny, sanitarny.
PS-4, ok. 1960, projekt samolotu transportowego pionowego startu.
KS-1, 1960, projekt samolotu transportowego.
KS-2, 1960, projekt samolotu transportowego.
PZL TS-11 ”Iskra”, 1960, samolot szkolno-treningowy, szturmowy, rozpoznawczy.
PZL M4 ”Tarpan”, 1961, samolot szkolno-treningowy.
PZL-104 ”Wilga” (”Gelatik”), 1962, samolot lub wodnosamolot wielozadaniowy (sportowy, pasażerski, dyspozycyjny, łącznikowy, sanitarny, rolniczy).
TS-15 ”Fregata”, 1963, projekt samolotu dyspozycyjnego.
TS-16 ”Grot”, ok. 1963, projekt samolotu myśliwsko-szturmowego i treningowego.
PZL-101M ”Kruk 63”, 1963, projekt samolotu rolniczego.
PZL-106 ”Kruk 65”, 1965, projekt samolotu rolniczego.
TS-17 (PZL-105) ”Pelikan”, 1965, projekt samolotu rolniczego lub transportowego.
PZL-108 bocznokabinowiec, 1967, projekt samolotu rolniczego.
PZL-110 ”Kruk 2T”, 1969, projekt samolotu rolniczego.
PZL M14, 1969-1971, projekt samolotu rolniczego.
PZL-106 ”Kruk” (”Turbo-Kruk”), 1973, samolot rolniczy.
M-10 (PZL M-10), 1975, projekt samolotu szkolno- sportowego.
M-11, 1975, projekt samolotu dyspozycyjno- treningowego.
M-12, 1975, projekt samolotu dyspozycyjnego, sanitarnego, patrolowego, treningowego.
M-13, 1975, projekt samolotu dyspozycyjnego, sanitarnego, patrolowego, treningowego.
M-20, 1975, projekt samolotu wielozadaniowego.
M-21, 1975, projekt samolotu wielozadaniowego.
M-22, 1975, projekt samolotu wielozadaniowego.
M-23, 1975, projekt samolotu wielozadaniowego.
PZL-110 ”Koliber”, 1978, samolot szkolno-sportowy.
Z-80 (Zeta-80), ok. 1982, lotnia wyczynowa.
PZL-108 "Fregata", 1982, projekt samolotu rolniczego (wielozadaniowego ?).
PZL-130 ”Orlik”, 1984, samolot treningowy.
PZL-140 ”Gąsior”, 1984, projekt samolotu gaśniczego.
PZL An-3M, 1985, projekt samolotu wielozadaniowego.
PZL-105 ”Flaming” (”Wilga-88”), 1989, samolot lub wodnosamolot wielozadaniowy (sportowy, pasażerski, dyspozycyjny).
PZL-140 ”Forestdefender”, 1989, projekt amfibii przeciwpożarowej.
PZL-107 ”Kaczor I”, 1990, projekt samolotu rolniczego.
PZL-107 ”Kaczor II”, 1990, projekt samolotu rolniczego.
PZL-126 ”Mrówka”, 1990, samolot rolniczy.
PZL-230 ”Skorpion”, 1994, projekt samolotu szturmowego.
PZL-330 "Skorpion", 1994, projekt samolotu szturmowego.
PZL-111 ”Senior” (”Koliber-235”), 1995, samolot szkolno-sportowy.
PZL-240 ”Pelikan”, 1995, projekt samolotu gaśniczego.
PZL ”Condor”, 1995, projekt samolotu dyspozycyjnego.
PZL-104M ”Wilga 2000”, 1996, samolot lub wodnosamolot wielozadaniowy (sportowy, pasażerski, dyspozycyjny).
PZL-140 ”Orlik 2000”, 1996, projekt samolotu dyspozycyjnego.
PZL-112 ”Junior”, 2000, samolot szkolno-sportowy.

Galeria

  • Logo Państwowych Zakładów Lotniczych w latach 1928-1929. (Źródło: rys. Krzysztof Luto).
  • Logo Państwowych Zakładów Lotniczych w latach 1930-1935. (Źródło: rys. Krzysztof Luto).
  • Logo Państwowych Zakładów Lotniczych w latach 1936-1939. (Źródło: rys. Krzysztof Luto).
  • Logo Państwowych Zakładów Lotniczych w latach 1945-1949. (Źródło: rys. Krzysztof Luto).
  • Logo Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w latach 1949-1951. (Źródło: rys. Krzysztof Luto).
  • Logo Państwowych Zakładów Lotniczych od 1957 r.. (Źródło: rys. Krzysztof Luto).
  • Centralne Studium Samolotów, logo. (Źr,ódło: Skrzydlata Polska nr 42/1978).
  • Montaż serii próbnej samolotów TS-8 ”Bies”. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 16/1957).
  • Prototyp PZL-111 ”Senior” w trakcie budowy. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 15-16/1991).

Źródło:

[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[2] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[3] Glass A. ”Samoloty PZL 1928-1978”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1980.
[4] Majewski A. ”Cywilny przemysł lotniczy dla wojska po II w.ś. Historia i przyszłość (?)”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1996.
[5] (BG/GS) ”PZL-EADS Warszawa-Okęcie dostarcza elementy dla Airbusa”. Lotnictwo nr 11/2004.
[6] Wojciechowski J. ”Ultralekkie szybowce i samoloty”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[7] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 2. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2007.
[8] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.
[9] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1945-1980”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1980.
[10] Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965.
[11] Majewski M. W. "Samoloty i Zakłady Lotnicze II Rzeczypospolitej". Wydawnictwo ZP Poligrafia. Warszawa 2006.
[12] Glass Andrzej, Kubalańca Jerzy "Polskie konstrukcje lotnicze". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[13] Glass A. "Projekty szybowców metalowych PZL-103 i PZL M-8 Pelikan". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 2/1983.
[14] Bączyk N. "CASA C-295M w Siłach Powietrznych". Lotnictwo nr 9/2015.
[15] „Hiszpański bsl będzie budowany w Polsce”. Wiadomości - Altair Agencja Lotnicza.
[16] Malinowski T. „PZL Okęcie inaczej” Skrzydlata Polska nr 9/1990.
[17] Prospekt PZL.
[18] ”Problemy rozwoju samolotu PZL-106 Kruk”. Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 4/2004.
[19] Makowski T. "Polsko- jugosłowiańskie konstrukcie lotnicze". Skrzydlata Polska nr 6/2006.
[20] Mroczek A. "Konstruktor. 26 rozmów z Andrzejem Frydrychewiczem". Wydawnictwo Galaktyka. Łódź 2016.
[21] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.
[22] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
blog comments powered by Disqus