CSS-10, 1948

Samolot szkolny. Polska.
Prototyp samolotu szkolnego CSS-10A (SP-AAP) na lotnisku w Mielcu. (Źródło: Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954”. Tom 5).

Pierwszym samolotem zaprojektowanym przez Centralne Studium Samolotów w Warszawie, na zamówienie Ministerstwa Komunikacji, był samolot szkolny CSS-10 projektu dr. inż. Franciszka Misztala i inż. Stanisława Lassoty. Dokumentacja samolotu została wykonana przy pomocy studentów Szkoły Inżynierskiej im. Wawelberga i Rotwanda, którym zaliczano prace konstrukcyjne przy samolocie jako prace dyplomowe na uczelni, w ciągu jednego roku akademickiego 1946/1947. Początkowo konstruowanie samolotu odbywało się w mieszkaniu prof. Misztala. Jesienią 1946 r. przeniesiono się do częściowo odbudowanych budynków dawnej wytwórni silników PZL na Okęciu (była Skoda). Początkowo panowały tam bardzo ciężkie warunki, ze względu na brak podłóg i oświetlenia oraz prowizoryczne ogrzewanie. Pomimo to projektowanie zakończono w lecie 1947 r. i dokumentację przesłano do Mielca w celu jego realizacji.

Budowę dwóch prototypów zrealizowała w 1948 r. wytwórnia PZL-Mielec. Pierwszy prototyp CSS-10A, napędzany silnikiem Walter ”Mikron III” o mocy 48 kW (65 KM), oblatany został 3.09.1948 r. Drugi CSS-10C, napędzany silnikiem Walter ”Minor 4-III” o mocy 77 kW (105 KM), wykonał pierwszy lot w dniu 24.04.1949 r. W tym czasie przewidywano rozpoczęcie u nas produkcji silników Walter z licencji. Samolot CSS-10A różnił ponadto od CSS-10C lekki skos skrzydeł.

CSS-10A w czasie od 23.10 do 22.12.1951 r. przeszedł próbę państwową w Głównym Instytucie Lotnictwa. Z powodu małej mocy w stosunku do masy całkowitej, miał długi start, małe wznoszenie oraz niezadowalające właściwości w przeciągnięciu i korkociągu. Dlatego też nie został uznany za nadający się do szkolenia, został dopusz­czony do użytkowania jako samolot treningowy przy jednoosobowej załodze, pilotowany z przedniej kabiny, przy maksymalnej masie całkowitej 611 kg. Rozważano przerobienie samolotu na wersję CSS-10C z silnikiem o mocy 118 kW (160 KM).

Natomiast CSS-10C uzyskał dobrą opinię z prób państwowych, przeprowadzonych w okresie od 20.09.- 19.12.1952 r. Pod względem własności pilotażowych i osiągów był on zupełnie innym samolotem niż CSS-10A. Miał dobre osiągi i dobre własności pilotażowe, a akrobację wykonywał prawidłowo. Samolot dopuszczono do użytkowania jako samolot szkolno- treningowy z prawem wykonywania podstawowej akrobacji. W ramach Trzyletniego Planu Odbudowy (1947- 1949) przewidywano produkcję 40 samolotów CSS-10C dla aeroklubów, jako samolotu szkolnego drugiego stopnia. Do ich produkcji nie doszło. Jedną z przyczyn niewprowadzenia samolotu CSS-10C do produkcji było nie produkowanie w kraju silników Walter, drugą- tendencja do nie budowania samolotów rodzimej konstrukcji.

Projektowana była również wersja CSS-10B, z kabiną zakrytą, z oszkleniem tzw. balkonowym, wystającym poza obrys kadłuba w celu zapewnienia dobrej widoczności do dołu. Wykonano jedynie makietę kabiny tej wersji.

W latach 1952- 1955 samoloty zostały odstawione za hangar. CSS-10A uległ zniszczeniu. CSS-10C został w 1956 r. odremontowany przez filię Aeroklubu Warszawskiego- Okęcie. Był on wystawiony w tym samym roku na Wystawie Lotniczej na Okęciu. Do ponownego dopuszczenia go do lotów potrzebny był jeszcze remont podwozia. Ponieważ filia Aeroklubu rozwiązała się, do zakończenia remontu nie doszło i samolot w 1960 r. został skasowany.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy wolnonośny dolnopłat o konstrukcji mieszanej.
Skrzydło o obrysie dwutrapezowym z wycięciem tylnej krawędzi przy kadłubie w celu polepszenia widoczności z drugiej kabiny. Skrzydło dwudzielne, drewniane, jednodźwigarowe, z kesonem sklejkowym w części przeddźwigarowej. Tylna część skrzydła kryta płótnem. Lotki szczelinowe, wychylane różnicowo, o szkielecie drewnianym, kryte płótnem. Na lotkach stałe klapki wyważające. Naprzeciw zewnętrz­nych partii lotek stały slot na krawędzi natarcia, który został zaklejony ze względu na małą skuteczność. CSS-10A miał skrzydła lekko skośne wskutek odchylenia osi dźwigara o 2,5° do tyłu, przez dodanie wstawki przy przednim okuciu skrzydła. Zebra biegły prostopadle do dźwigara. Wznios krawędzi natarcia skrzydła wyno­sił 4°. CSS-10C miał skrzydło bez skosu (dźwigar ustawiony prostopadle do osi kadłuba), ze wzniosem krawędzi natarcia 8° mającym na celu polepszenie stateczności bocznej.
Kadłub kratownicowy, spawany z rur stalowych, w obszarze kabin kryty blachą duralową, w części tylnej płótnem na listwach profilujących. Za głową tylnego pilota długa owiewka kryta sklejką. Kabiny odkryte, z wiatrochronami, usytuowane jedna za drugą. Tylna kabina umieszczona nieco wyżej od przedniej w celu zapewnienia dobrej widoczności. Kabinę od silnika oddzielała przegroda ogniowa, wykonana z dwóch blach duralowych przełożonych azbestem. W górnej części kadłuba, przed przednią kabiną- bagażnik. Drugi bagażnik za tylną kabiną, nad nim apteczka. Bagażniki dostępne tylko na ziemi.
Usterzenie wolnonośne, trapezowe, z zaokrąglonymi końcami. Stateczniki dwudźwigarowe, keson noskowy kryty sklejką, reszta płótnem. Stery o szkielecie drewnia­nym, kryte płótnem. Na sterach stałe klapki wyważające.
Podwozie klasyczne stałe. Podwozie główne jednogoleniowe, z amortyzato­rami olejowo- powietrznymi, zamocowane do skrzydeł. Koła główne o wymiarach 465 x 165 mm, bez hamulców. Golenie podwozia głów­nego oprofilowane. W wersji CSS-10A owiewka na koła od wewnętrznej strony podwozia. Płoza stalowa stała, niesterowana, z amortyzacją olejowo- powietrzną, zakoń­czona metalową rolką do kołowania po betonie.

Wyposażenie- na tablicy przyrządów przedniej kabiny znajdowały się: prędkościomierz, wysokościomierz, zakrętomierz, obrotomierz, dwuwskazówkowy manometr ciśnienia oleju i paliwa oraz wyłącznik iskrowników. Tablica przyrządów tylnej kabiny wypo­sażona w prędkościomierz, wysokościomierz, busolę, zakrętomierz, obrotomierz, termometr oleju i dwuwskazówkowy manometr oleju i paliwa.

Silnik:
- CSS-10A- czterocylindrowy, rzędowy, chłodzony powietrzem Walter ”Mikron III” o mocy startowej 48 kW (65 KM) oraz mocy trwałej 35 kW (48 KM).
Śmigło drewniane stałe typu WSK-CSS-10A o średnicy 1,85 m. Zbiornik paliwa o pojemności 55 l w kadłubie między kabinami pilotów, zbiornik oleju o pojemności 6 l,
- CSS-10C- czterocylindrowy, rzędowy, chłodzony powietrzem Walter ”Minor 4-III” o mocy startowej 77 kW (105 KM) oraz mocy trwałej 59 kW (80 KM).
Śmigło stałe drewniane dwułopatowe typu WSK-CSS-10C. Zbiorniki paliwa w skrzydłach i w kadłu­bie między kabinami o pojemności 82 l. Zbiornik oleju o pojemności 10 l.

Dane techniczne CSS-10A (wg [2]):
Rozpiętość- 10,7 m, długość- 7,36 m, wysokość- 1,96 m, powierzchnia nośna- 15,73 m2.
Masa własna- 462 kg, masa użyteczna- 149 kg, masa całkowita- 691 kg.
Prędkość max- 149 km/h, prędkość przelotowa- 112 km/h, prędkość lądowania- 75 km/h, wznoszenie- 1,5 m/s, pułap- 2250 m, zasięg- 310 km.

Dane techniczne CSS-10C (wg [2]):
Rozpiętość- 10,58 m, długość- 7,55 m, wysokość- 1,91 m, powierzchnia nośna- 15,73 m2.
Masa własna- 505 kg, masa użyteczna- 251 kg, masa całkowita- 756 kg.
Prędkość max- 185 km/h, prędkość przelotowa- 152 km/h, prędkość min.- 72 km/h, wznoszenie- 3,5 m/s, pułap- 4900 m, zasięg- 440 km.

Galeria

  • CSS-10A, plany modelarskie. (Źródło: Modelarz nr 9/1962).
  • Prototyp CSS-10A (SP-AAP) podczas prób w Instytucie Lotnictwa. (Źródło: Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954”. Tom 5).
  • Prototyp samolotu CSS-10C (SP-BAK). (Źródło: Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954”. Tom 5).
  • Prototyp samolotu CSS-10C (SP-BAK) w widoku z przodu. (Źródło: Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954”. Tom 5).
  • CSS-10C, rysunek w rzutach. (Źródło: Wikimedia Commons).
  • Projekt wersji CSS-10B. (Źródło: Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965).

Źródło:

[1] Glass A. ”Samoloty PZL 1928-1978”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1980.
[2] Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965.
[3] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
blog comments powered by Disqus