Podešva "Tulak"
(Let-Mont TUL-09 "Tulak")

Ultralekki samolot sportowy. Czechy.
Ultralekki samolot sportowy Let-Mont Tul-01 "Tulak", SP-SFEN. (Źródło: Copyright Zbigniew Jóźwik- ”Samoloty, śmigłowce, szybowce- fotografia lotnicza”).

Na początku lat 1990- tych Petr Podešva opracował projekt ultralekkiego samolotu w klasycznym układzie zastrzałowego górnopłata o konstrukcji mieszanej (kadłub metalowy, skrzydła drewniane) i załogą siedzącą obok siebie. Był to samolot Podešva "Tulak", który odniósł duży sukces. Uznawany jest za replikę (kopię w skali 7/8) brytyjskiego samolotu British Taylorcraft Auster z okresu II wojny światowej (będącego rozwinięciem amerykańskiej maszyny Taylorcraft). Prosta konstrukcja, niewiarygodna łatwość w pilotażu oraz dobre właściwości lotne to najczęściej wymieniane zalety tego samolotu przez pilotów. "Tulak" stał się jednym z najbardziej popularnych ultralightów w Czechach. Używany jest do latania rekreacyjnego, do podstawowego szkolenia, a także do turystyki powietrznej.  Nazwa "Tulak" pochodzi z języka czeskiego, oznacza włóczęgę, tułacza.

W 1994 r. Petr i Jaroslav Podešva założyli firmę Let-Mont s.r.o. w Vikýřovicach koło Šumperka, w której została podjęta produkcja samolotów "Tulak". Samolot oferowany był z różnymi silnikami w układzie bokser albo z 4- cylindrowym silnikiem rzędowym z wiszącymi cylindrami. Dostarczane były gotowe samoloty lub zestawy do samodzielnego montażu, co umożliwiło obniżenie kosztów zakupu samolotu. Przewidywany czas montażu samolot wynosił ok. 700 h. Sprzedawane były również plany do amatorskiej budowy samolotu.

Wersja z miejscami umieszczonymi obok siebie otrzymała oznaczenie Tul-01 "Tulak" i otrzymała certyfikat typu nr ULL -01/97 wydany przez Letecká amatérská asociace ČR (LAA ČR) w dniu 21.02.1996 r. Pierwszy samolot seryjny został zbudowany w 1998 r. Natomiast wersja Tul-02 "Tulak" (czasami nazywana jako "Tandem Tulak" lub "Piper- UL"), z miejscami załogi w układzie tandem, otrzymała certyfikat typu nr ULL -07/98 wydany przez LAA ČR w dniu 24.03.1998 r. Wersja ta bardzie przypomina górnopłaty sportowe z lat 1930- tych. Wprowadzono też pewne drobne zmiany kosmetyczne, np. zaokrąglone powierzchnie stateczników i końcówek skrzydeł. Do napędu tej wersji stosowane były silnik różnych typów, np. Rotax 503, Rotax 912, Walter "Mikron" lub Jabiru. Wersja Tul-02 nie była dostarczana jako zestaw do samodzielnego montażu.

Silnik Rotax 503 mocy 37 kW (50 KM) był za słaby i w zasadzie gwarantował tylko start samolotu do max masy startowej 450 kg. Prędkość przelotowa wynosiła zaledwie 100- 110 km/h, a zasięg był ograniczony do 480 km. Zdaniem ekspertów właśnie z tego powodu samolot nie zyskał dużej popularności wśród klientów, choć predysponował do tego koszt samolotu. Jednym z pozytywnych aspektów zastosowania silnika małej mocy była jego prostota i minimalne koszty użytkowania. W wielu samolotach montowano jednak silniki o większej mocy, różnych typów, które znacznie poprawiały osiągi samolotu.

"Tulak" uzyskał certyfikat w Niemczech i był wystawiany na targach we Friedrichshafen, gdzie został zaprezentowany licznym gościom z całej Europy. Obie wersje "Tulaka" wzbudziły zainteresowanie pilotów, konstruktorów, a ogólnie miłośników latania w Niemczech, Polsce, Austrii, a nawet we Francji. "Tulak" nie przyjął się na rynku amerykańskim, w szczególności ze względu na jego dość słabe osiągi.

Wg [19] w latach 1997- 2011 zostało zbudowanych 75 samolotów Tul-01 "Tulak", głównie przez konstruktorów- amatorów. Natomiast produkcja wersji Tul-02 "Tulak" ("Piper- UL") została podjęta w 1998 r. i do 2011 r. powstało 21 samolotów, również zbudowanych przeważnie przez konstruktorów- amatorów.

W czerwcu 2020 r. firma Let-Mont s.r.o. została postawiona w stan likwidacji i ostatecznie zamknięta w listopadzie 2021 r.

W 1997 r. została utworzona firma Tomáš Podešva - výroba a opravy UL letadel w miejscowości Újezd. Firma oferowała samoloty w wersjach:
- "Tulak" ("Dandy")- z miejscami obok siebie. Do napędu stosowano silniki Rotax 503 i Rotax  912 oraz inne o podobnej mocy. Wg [22] do 2014 r. zbudowano 75 samolotów.
- "Piper UL" ("Cubby")- z miejscami załogi w układzie tandem i stałym kółkiem ogonowym. Do napędu stosowano silniki Rotax 503 i Rotax  912 oraz inne o podobnej mocy. Wg [20] do 2011 r. zbudowano 68 samolotów.

W 2002 r. samoloty z rodziny "Tulak" zostały wprowadzone do oferty austriackiej firmy HB Flugtechnik GmbH. Wersja "Amigo" (oznaczenie fabryczne wersji- Tul-03) z miejscami obok siebie, otrzymała podwozie trójkołowe z kółkiem przednim, skrzydła o mniejszej rozpiętości i kanciaste usterzenie. Istniała możliwość zastosowania silników o większej mocy. Prototyp został wystawiony w dniach 24-27.04.2003 r. na targach Aero we Friedrichshafen. Certyfikat LTF-UL otrzymał w lipcu 2006 r. W ofercie firmy znajdowały się również wersje "Dandy i "Cubby".

Od ok. 2008 r. w firmie ACM Drahoš budowane są samoloty "Tulak". Miroslav Drahoš, właściciel firmy, stopniowo modyfikował klasyczną konstrukcję: powiększono do maksimum kabinę załogi, zmieniono geometrię skrzydeł, podwozie otrzymało amortyzację olejowo- powietrzną. Jako napęd stosowane są zmodyfikowane silniki samochodowe Subaru lub Suzuki o mocy od 75 do 90 kW. Samoloty budowane są w wersjach "Tulak XL" i "Tulak XXL" i dostarczane przeważnie na rynek czeski, ale także np. na rynek polski.

W 1997 r. na bazie samolotu "Tulak" zbudowany został samolot ultralekki MW-96 "Sršeň".

W 2015 r. został oblatany samolot ultralekki Podešva Fi 156 "Storch", który jest repliką w 73 % niemieckiego samolotu obserwacyjno- łącznikowego Fieseler Fi-156 "Storch" z okresu II wojny światowej. Replikę zaprojektował Petr Podešva, a jej konstrukcję oparł na sprawdzonym samolocie Tul-02 "Tulak". Zbudowana została w Niemczech przez Ulricha Sittela.

W Polsce.

Zalety konstrukcyjne samolotu Podešva "Tulak" sprawiły, iż stał się on bardzo popularnym samolotem budowanym w Polsce:
- w latach 1994- 1999 Jerzy Gruchalski zbudował samolot Gruchalski Podešva "Tulak",
- Jerzy Wroński w 2000 r. ukończył budowę samolotu Wroński Podešva "Tulak",
- Jerzy Kołodziej zbudował w latach 1999- 2003 samolot Kołodziej Podešva "Tulak". Po jego zniszczeniu w 2006 r., zbudował drugi egzemplarz, który został ukończony w 2011 r.,
- na początku lat 2000- nych firmie Serwis Samolotów Historycznych J&J Karasiewicz został zbudowany samolot ultralekki Karasiewicz Podešva "Tulak". W 2010 r. został zbudowany samolot Karasiewicz Podešva "Tulak- Auster V". Jego konstrukcja została rozwinięta i zmodyfikowana jako ostatni projekt Janusza Karasiewicza,
- w 2006 r. Włodzimierz Filipcow ukończył budowę samolotu Filipcow Podešva "Tulak Mikron",
- w latach 1997- 1999 został zbudowany samolot "Tulak", który otrzymał znaki rejestracyjne SP-FUZ (patrz Podešva "Tulak" (SP-FUZ),
- w latach 1997- 2000 Tadeusz Lewandowski zbudował samolot Lewandowski Podešva "Tulak",
- w latach 1997- 2000 Witold Ostrowski zbudował samolot Ostrowski Podešva "Tulak".

W dniu 1.01.2006 r. w polskim rejestrze statków powietrznych znajdowało się 6 samolotów "Tulak". W Polsce użytkowane były lub są samoloty "Tulak" sprowadzane z zagranicy, m.in. z Czech i ze Słowacji. Są rejestrowane w Czechach (znaki np.: OK-LUA 39 , OK-PUD 01, OK-NUA 07, OK-BUK 01, OK-EUL 11, OK-CUD 14, OK-VUY 33, ) lub na Słowacji (znaki np.: OM-M422, OM-M219).

Wg [14]- samoloty w zmodyfikowanych wersjach "Tulak XL" i "Tulak XXL", produkowane w firmie ACM Drahoš, również używane są w Polsce.

Konstrukcja.
Dwumiejscowy górnopłat zastrzałowy o konstrukcji mieszanej.
Skrzydła o konstrukcji drewnianej, dwudźwigarowe z kesonem ze sklejki. Żebra drewniane. Pokrycie syntetycznym płótnem lotniczym Ceconite. Profil Clark Y 12,5%. Lotki i klapy o konstrukcji drewnianej. Skrzydła mocowane do kadłuba za pomocą rozpórki w kształcie litery V. Do hangarowania i transportu skrzydła są składane do tyłu.
Kadłub o konstrukcji kratownicowej, spawany z rur stalowych chromo- molibdenowych. Pokrycie syntetycznym płótnem lotniczym Ceconite. Osłony silnika z blachy duraluminiowej lub z blachy duraluminiowej w górnej części i kompozytu w dolnej części. Kabina zakryta z miejscami umiejscowionymi obok siebie. W wersji TUL-2- z miejscami w układzie tandem.
Usterzenie w układzie klasycznym o konstrukcji metalowej, spawane z rur stalowych chromo- molibdenowych. Pokrycie syntetycznym płótnem lotniczym Ceconite.
Podwozie klasyczne, stałe. Podwozie główne dwugoleniowe z półosiami, amortyzowane sznurami gumowymi typu Piper, wyposażone w hamulec. Opony o rozmiarze 420 x 150 mm. Kółko ogonowe sterowane, o rozmiarze 200 x 50 mm. W wersji "Amigo"- podwozie trójkołowe z kółkiem przednim, stałe. Koła podwozia głównego o wymiarach 4.00-6 z hamulcami bębnowymi. Kółko przednie o wymiarach 4,00-4. Pod tylną częścią kadłuba znajduje się dodatkowa płoza.

Wyposażenie- zestaw przyrządów pilotażowo- nawigacyjnych i kontroli pracy silnika, radiostacja, rakietowy, spadochronowy zestaw ratunkowy BRS-5-UL 4 Softpack lub USH 520.
Instalacje: elektryczna.

Silnik- w samolotach montowane były silniki różnych typów, np.:
- 2 -cylindrowy, rzędowy, chłodzony powietrzem Rotax 503 o mocy 37 kW (50 KM),
- 2 -cylindrowy, rzędowy, chłodzony cieczą Rotax 582 o mocy 48 kW (65 KM),
- 4 -cylindrowy, w układzie bokser, chłodzony cieczą i powietrzem Rotax 912 o mocy 74 kW (100 KM),
- 2 -cylindrowy, w układzie bokser,  chłodzony powietrzem Verner 1400 o mocy 59 kW (80 KM),
- 2 -cylindrowy, w układzie bokser,  chłodzony powietrzem Verner VM-133MK  o mocy 63 kW (84 KM),
- 2 -cylindrowy, w układzie bokser,  chłodzony powietrzem i olejem BMW R 1150 o mocy 71 kW (97 KM),
- 2 -cylindrowy, w układzie bokser,  chłodzony cieczą BMW R 1100 RS o mocy 66 kW (90 KM),
- 4 -cylindrowy, w układzie bokser,  chłodzony cieczą Subaru EA-81 o mocy 74 kW (100 KM),
- 4 -cylindrowy, w układzie bokser,  chłodzony powietrzem Limbach 1700 EC o mocy 50 kW (68 KM).
Śmigło trójłopatowe- różnych typów.
Zbiornik paliwa o pojemności 45 l. W samolotach budowanych amatorsko montowane były jeden lub dwa zbiorniki paliwa o różnej  pojemności (np. 50 l, 85 l).

Do napędu samolotów ACM Drahoš "Tulak XL" i "Tulak XXL" stosowane są silniki samochodowe Subaru lub Suzuki z reduktorem o mocy w zakresie od 75 do 90 kW (102- 122 KM).

Dane techniczne Tul-1 "Tulak" (wg [12]):
Rozpiętość- 9,6 m, długość- 5,6 m, wysokość- 2,0 m, powierzchnia nośna- 13,0 m2.
Masa własna w zależności od zastosowanego silnika i wyposażenia- 240- 280 kg, masa startowa max- 450 kg.
Prędkość dopuszczalna- 165 km/h, prędkość manewrowa- 130 km/h, prędkość przelotowa (silnik Rotax 503)- 100 km/h, prędkość minimalna z wysuniętymi klapami- 60 km/h, wznoszenie z załogą jednoosobową (silnik Rotax 503)- 3,5 m/s, wznoszenie z załogą dwuosobową (silnik Rotax 503)- 2,5 m/s.

Dane techniczne Tul-2 "Tulak" (wg [13]):
Rozpiętość- 9,82 m, długość- 5,96 m, wysokość- 1,8 m, powierzchnia nośna- 12,7 m2.
Masa własna w zależności od zastosowanego silnika i wyposażenia- 240- 280 kg, masa startowa max- 450 kg.
Prędkość dopuszczalna- 165 km/h, prędkość manewrowa- 130 km/h, prędkość przelotowa (silnik Rotax 503)- 100 km/h, prędkość minimalna z wysuniętymi klapami- 60 km/h, wznoszenie z załogą jednoosobową (silnik Rotax 503)- 3,5 m/s, wznoszenie z załogą dwuosobową (silnik Rotax 503)- 2,5 m/s.

Dane techniczne "Tulak Dandy" (wg [20]):
Rozpiętość- 9,8 m, długość- 5,6 m, powierzchnia nośna- 10,8 m2.
Masa własna- 255 kg, masa startowa max- 450 kg.
Prędkość przelotowa- 100- 140 km/h.

Dane techniczne "Piper UL Cubby " (wg [20]):
Rozpiętość- 8,68 m, długość- 6,4 m, powierzchnia nośna- 10,8 m2.
Masa własna- 292 kg, masa startowa max- 450 kg.
Prędkość przelotowa- 165 km/h.

Dane techniczne HB Flugtechnik "Amigo" (wg [24]):
Rozpiętość- 9,0 m, długość- 5,7 m, wysokość- 2,2 m, powierzchnia nośna- 11,8 m2.
Masa własna- 265 kg, masa startowa max- 450- 472,5 kg.
Prędkość dopuszczalna- 190 km/h, prędkość przelotowa- 160 km/h, prędkość minimalna- 55 km/h, wznoszenie- 300 m/min.

Dane techniczne ACM Drahoš "Tulak XL" (wg [23]):
Rozpiętość- 9,6 m, długość- 6,0 m, wysokość- 1,8 m, powierzchnia nośna- 12,5 m2.
Masa własna- 350 kg, masa startowa max- 600 kg.
Prędkość max (silnik Suzuki o mocy 89 kW)- 185 km/h.

Galeria

  • Samolot ultralekki w wersji Let Mont Let-01 ”Tulak” (OK-FUO-12) w locie , lotnisko Plasy (LKPS)- Czechy. (Źródło: ”Wikimedia Commons”).
  • Samolot ultralekki w wersji Let Mont Let-02 ”Tulak” zbudowany w Niemczech. (Źródło: ”Wikimedia Commons”).
  • Samolot ultralekki w wersji Podešva ”Tulak Dandy”. (Źródło: Czech Aviation 2016 by LAA_CR).
  • Samolot ultralekki w wersji Podešva ”Piper UL Cubby”. (Źródło: CZECH AVIATION 2010 Jan Brskovský, President, LAA ČR).
  • Samolot w wersji ACM Drahoš ”Tulak XL”. (Źródło: www.letamletasletame.cz).
  • Samolot w wersji ACM Drahoš ”Tulak XXL”. (Źródło: www.letamletasletame.cz).
  • Samolot ultralekki w wersji HB Flugtechnik ”Amigo”. (Źródło: ”Jane's All the World’s Aircraft 2011-2012”).
  • Podešva ”Tulak” (”Dandy”), rysunek w rzutach. (Źródło: ”Jane's All the World’s Aircraft 2004-2005”).
  • Podešva ”Piper UL” (”Cubby”), rysunek w rzutach. (Źródło: ”Jane's All the World’s Aircraft 2004-2005”).
  • Samolot Podešva ”Tulak” (OM-M422) używany w Polsce. (Źródło: archiwum).
  • Samolot Podešva ”Tulak” (OK-BUK01) używany w Polsce. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Liwiński J. ”Rejestr polskich statków powietrznych 2006”. Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 2/2006.
[2] Ogłoszenie drobne. Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 10/2006.
[3] Mielniczuk J. "Amatorzy w chmurach". Rzeszów, Podkarpacie - informacje, artykuły, wydarzenia.
[4] Stowarzyszenie Lotnictwa Eksperymentalnego EAA 991.
[5] Wojnarowski A. "Turbia 2000 – coraz liczniej". Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 10/2000.
[6] Peczka R. "Turbia- strzał w dziesiątkę". Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 8/2004.
[7] Allegro Archiwum.
[8] Pawul J. "Latająca Trójca - Każdego dnia udowadniają, że marzenia mogą się spełniać". Zgorzelec Nasze Miasto - Wiadomości, informacje i wydarzenia.
[9] Państwowa Komisja Badania Wypadków Lotniczych. Informacja o zdarzeniu [Raport]. Incydent, Data zdarzenia: 16 czerwca 2018 r., Miejsce zdarzenia: Katowice (EPKM), Rodzaj, typ statku powietrznego: Samolot UL, EP 1 Tulak.
[10] Oficjalne Archiwum Allegro - przeglądaj archiwalne oferty z ....
[11] Plane4You: Sprzedaż samolotów, samoloty do sprzedania.
[12] "Tulak. Typový průkaz  Type Certificate ULL 01/97, 21 února 1996".
[13] "Příloha k  Typovému průkazu  ULL-07/98 ultralehkého Ietounu typu Tulak o varíantu Tul - 02 Tulak s posádkou sedící za sebou".
[14] "Tulak XXL". uvod.
[15] "LET-MONT, s. r. o. "v likvidaci"". Peníze.cz - Největší web o osobních financích na českém ....
[16] "Let-Mont Tulak. Specifications. A photo". Avia.pro: military news, review, media.
[17] Wolter P. "Ultraleicht Flugzeugselbstbau". Fliegermagazin nr 8, 9, 10, 11, 12/2009.
[18] Housková Š."Globální Produkční Sítě v Česku na Příkladu Leteckého Průmyslu". Diplomová prace. Kladno 2012.
[19] Chvála V. "Vývoj ultralehkých letadel od roku 1990 do roku 2011". Václav Chvála & LAA, Czech Republic, 2011.
[20] "Czech Aviation 2011 by LAA_CR".
[21] "Czech Aviation 2010 by LAA_CR".
[22] "Czech Aviation 2014 by LAA_CR".
[23] ACM Drahoš.
[24] Jackson P. A., Munson K., Peacock L., Bushell S. "Jane's All the World’s Aircraft 2011-2012". Wydawnictwo Jane's Information Group, 2011.
[25] Jackson P. A. "Jane's All the World’s Aircraft 2004-2005". Wydawnictwo Jane's Information Group, 2004.

blog comments powered by Disqus