Libański Edmund
Edmund Libański (pseudonim Wiktor Tusza) urodził się w 1862 r. Konstruktor lotniczy, popularyzator wiedzy technicznej, dziennikarz- publicysta, inżynier, absolwent Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Od 1893 r. był członkiem Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie, sprawował tam wiele funkcji, m.in. w 1895 r. był zastępcą członka Komisji Lustracyjnej. W latach 1892- 1895 asystentem przy Katedrze Budowy Mostów. Równolegle pracował w Wydziale Technicznym Namiestnictwa (do 1893 r.), później w Wydziale Krajowym (1894- 1906).
W latach 1905- 1907 prowadził własne biuro techniczne, kolejno we Lwowie, Mielcu, Drohobyczu i ponownie we Lwowie. W latach 1908- 1910 był naczelnikiem Oddziału Technicznego Banku Parcelacyjnego we Lwowie, w latach 1911- 1914 pracował w Wydziale Krajowym w zakresie swej specjalności: budowy mostów i dróg wodnych.
Członek Polskiej Partii Socjalistycznej, odegrał pewną rolę w reorganizacji Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich w 1898 r., wieloletni współpracownik socjalistycznego Naprzodu. Podczas I wojny światowej służył w armii austriackiej. W 1918 przeszedł do armii polskiej. Zdemobilizowany w 1922 r. w stopniu majora saperów uczył później w Szkole Przemysłowej we Lwowie i prowadził tam własne biuro techniczne.
Obok pracy zawodowej uprawiał- niejednokrotnie na miarę pionierską- działalność popularyzującą wiedzę techniczną i przyrodniczą. Przypomnijmy jego odczyt z 29 grudnia 1909 r. Lot ptaka a lot człowieka. Odczyty wygłaszał przeważnie w ramach Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza, na zebraniach Oddziału Lwowskiego Towarzystwa Technicznego (od 1891 r.), na jego zjazdach, a obok Lwowa również w Tarnowie, Nowym Targu, Białej, Żywcu, Cieszynie, Krakowie. Niektóre z nich publikował w formie oddzielnych broszur lub felietonów i artykułów w redagowanym przez siebie w latach 1903- 1905 w tygodniku Przemysłowiec. W 1905 r. w serii Ze świata postępu, techniki i przemysłu w tomie III wydał Podbój atmosfery, w 1911 r. opublikował Współczesne lotnictwo i przemysł lotniczy- referat wygłoszony przezeń na V Zjeździe Techników Polskich we Lwowie w dniu 9.09.1910 r. Z początkiem XX wieku współpracował również z warszawskim Tygodnikiem Ilustrowanym, do 1907 r. pisując do stałego działu Co przynosi nauka i technika. Publikował także we lwowskim Wieku Nowym, Dzienniku Ludowym, Przeglądzie Technicznym i Czasopiśmie Technicznym, w obu ostatnich był członkiem redakcji. Działalność oświatową prowadził też za pośrednictwem filmu. Był założycielem pierwszego we Lwowie kinoteatru o charakterze edukacyjnym. Był też autorem kilku nowel i sztuk scenicznych. Z upoważnienia Gerharda Hauptmanna tłumaczył dramat Tkacze, po raz pierwszy wystawiony na scenie teatru lwowskiego w 1904 r.
W 1909 r. był jednym z założycieli i liderem Galicyjskiego Towarzystwa Lotniczego "Awiata", 22.10.1909 r. na i walnym zebraniu Towarzystwa wybrano go członkiem zarządu. Działał również na rzecz powołania w jego łonie spółki celem organizacji w 1910 r. pokazów lotniczych m.in. we Lwowie, Krakowie i Warszawie. 10.01.1910 r. na posiedzeniu zarządu Towarzystwa "Awiata" Libański złożył sprawozdanie z wyników swych zabiegów we Francji i przedstawił projekt spółki polsko- francuskiej mającej na celu organizację mityngów i pokazów lotniczych na szerszą skalę. Dopracowanie szczegółów umowy polecono komisji, do której weszli: książę Andrzej Lubomirski, Edmund Libański, dr Edward Lilien, Wincenty Rawski, dyr. Stanisław Rybicki i Karol Richtmann.
Na wypożyczonym od arcyksięcia Leopolda Salvatora przez Związek balonie (patrz Balon Galicyjskiego Towarzystwa Awiata we Lwowie) wykonał w 1910 r. kilka wzlotów, jeden z nich z 29.05. kiedy to balon sięgając wysokości 2600 m pokonał trasę Lwów-Złoczów, opisał w artykule Ponad chmurami na łamach warszawskiego Świata (załoga: por. Harnisch, inż. Karol Richtmann i E. Libański); w drugim locie balonu 4.06.1910 r. załogę stanowili kpt. Żurowski z 33 Pułku Piechoty i inż. Richtmann. Balon lądował za Brzuchowicami koło Rokitna a pułap lotu sięgał 3350 m.
W 1909 r. obserwował I Konkurs Lotniczy w Reims i Międzynarodową Wystawę Lotniczą (ILA) we Frankfurcie nad Menem, w końcu 1909 r. planował również wraz z hr. Dzieduszyckim i inż. Richtmannem wyjazd do Francji i podjęcie nauki pilotażu, do czego nie doszło. W 1910 r. był członkiem Komitetu Organizacyjnego Pierwszej Wystawy Awiatycznej we Lwowie (9.09.- 15.10.1910 r.). 8.04.1911 reprezentował Flugtechnischer Verein "Aviata" na walnym zgromadzeniu austriackich towarzystw lotniczych.
Na przełomie 1909- 1910 r. opracował własny silnik lotniczy, chłodzony powietrzem, gwiazdowy, czterocylindrowy o układzie X i mocy 35 kW (48 KM). Zainstalował go na samolocie własnej konstrukcji, półtorapłacie "Monobiplan I", zaprojektowanym w 1909 r., a zbudowanym w 1910 r. Samolot ten łączyć miał, w zamyśle twórcy, zalety zarówno jednopłata jak i dwupłata. Jesienią 1910 r. Libański przystąpił do budowy nowego samolotu, początkowo nazywanego "Monobiplan II" a później "Jaskółką", początkowo myślał o układzie półtorapłata, ostatecznie zrealizował go w układzie jednopłata. W budowie pomagał mu inż. Witold Rumbowicz.
Edmund Libański zmarł w 1928 r.
Konstrukcje:
Libański ”Monobiplan I”, 1910, samolot pionierski.
Libański ”Jaskółka”, 1911, samolot pionierski.
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.