W 1860 (wg [1]- 1864) r. Albert Plage uruchomił w Lublinie Fabrykę Wyrobów Miedziowych. Specjalizowano się początkowo w produkcji wyrobów miedzianych: rondli, garnków, wanien a następnie w instalacjach grzewczych. W 1897 r. syn Alberta- Emil Plage odkupił warsztaty, przekształcając je w Fabrykę Budowy Maszyn i Kotłów. W 1899 r. zakłady zostały przeniesione do podlubelskiego folwarku Bronowice. Emil Plage rozwijał zakład, sprowadzając m.in. nowoczesne urządzenia i maszyny z Niemiec i Austrii. Zakłady zatrudniały wówczas ok. 50 robotników. W lutym 1899 r. Emil Plage zawiązał spółkę z inż. technologiem Teofilem Laśkiewiczem. Wytwórnia przyjęła wówczas ostateczną nazwę- Zakłady Mechaniczne Plage i Laśkiewicz. Od poczatku XX wieku produkowano kompletne linie technologiczne dla gorzelni, cukrowni, browarów, a także podjęto próby produkcji nisko- i wysokociśnieniowych kotłów parowych.

Przedwczesna śmierć Emila Plage (12.12.1909 r.) spowodowała początkowo przejęcie udziałów w firmie przez rodzinę.  Odsprzedała ona pozostałe części spadku w 1911 r. Kazimierzowi Arkuszewskiemu, który zawiązał spółkę z T. Laśkiewiczem. Istaniała ona do ogłoszenia upadłości zakładów w 1935 r.

W czasie I wojny światowej firma poniosła ogromne straty w wyniku przymusowych rekwizycji dokonanych przez wycofującą się armię rosyjską, a później okupantów niemieckich, zwłaszcza w 1915 i 1916 r. Proces odbudowy budynków fabrycznych i rekonstrukcja wyposażenia były bardzo kosztowne. W czasie wojny asortyment wytwarzanych artykułów został dostosowany do potrzeb armii- wytwarzano głównie kuchnie polowe, kubły, kociołki miedziane i samowary.

Trudności z zakupami sprzętu wojskowego za granicą spowodowały, że już w 1919 r. zapadły w kraju decyzje o podjęciu własnej produkcji samolotów. Ustalono, że powinny powstać nie mniej niż dwie fabryki samolotów produkujące łącznie co najmniej 600 samolotów rocznie. Przyjęto wiele ofert na budowę fabryki. Wpłynęły propozycje zagraniczne: Airco (De Havilland), Handley-Page, konsorcjum firm francuskich, Ansaldo z Włoch, a także od firm krajowych: Lubomirski, Suszycki et Co., Wentzel w Ostrowie Wielkopolskim, Plage & Laśkiewicz w Lublinie. Ponieważ całe przedsięwzięcie miało na celu uniezależnienie się od zagranicy, zatem ofert zagranicznych nie brano pod uwagę. Spośród ofert krajowych wybrano propozycję Zakładów Mechanicznych E. Plagę & T. Laśkiewicz (ZM P&L) w Lublinie.

Do lat 1990-tych w polskiej literaturze podawano, że inż. Emil Plage w 1910 r. zbudował w Berlinie samolot dwupłatowy (Plage I). Następnie w latach 1911-1912, zbudował wspólnie z inż. Maxem Courtem kilka jednopłatowców wyścigowych nazwanych ”Torpedo”, starannie opracowanych aerodynamicznie. Okazało się jednak, że nie jest to informacja prawdziwa. Konstruktorem samolotów był Niemiec, który również nazywał się Emil Plage. Samoloty tę nie są polskimi konstrukcjami pionierskimi, ich opisy zamieszczam jednak, ponieważ nie chcę aby pozostały jakieś niejasności związane z tą historią.

Zakłady Mechaniczne E. Plage & T. Laśkiewicz w Lublinie podjęły w 1920 r. produkcję samolotów. Zakłady mieściły się w południowo-zachodniej dzielnicy Lublina, przy ul. Fabrycznej 26, koło lotniska. Dyrektorem naczelnym zakładów był Teofil Laśkiewicz, dyrektorem technicznym- inż. Witold Rumbowicz, kierownikiem biura technicznego został inż. Stanisław Cywiński. Zakłady zajmowały powierzchnię 14 ha. Na terenie zakładów wybudowano: budynek dyrekcji i biur konstrukcyjnych, stolarnię, ślusarnię, blacharnię, narzędziownię, warsztaty mechaniczne, tapicernię i lakiernię, śmiglarnię, dział montażu, hangary, magazyny, laboratorium i cellonownię. Obok stały budynki nielotniczych działów wytwórni: budowy kotłów, a później budowy karoserii samochodowych. W 1921 r. wytwórnia zatrudniała 500 pracowników.

W dniu 17.02.1920 r. lotnictwo wojskowe zawarło z zakładami umowę na dostawę 300 samolotów: myśliwskich Ansaldo A-1 ”Balilla” i liniowych Ansaldo A-300, w ciągu półtora roku. W dniu 15.06.1921 r. (wg [1], natomiast wg [3]- pierwsze A-300 były gotowe w kwietniu 1922 r.) odbył się oblot pierwszego zbudowanego w Lublinie samolotu Ansaldo A-300, a 21.07.1921 r. podczas oblotu pierwszego samolotu Ansaldo ”Balilla”. Samoloty A-300 lubelskiej produkcji nosiły miano latających trumien, wydarzyło się bowiem na nich kilka wypadków urwania się skrzydeł, gdyż były cięższe i słabsze od skrzydeł egzemplarzy produkcji włoskiej. Na początku 1924 r. gen. Leveque wstrzymał ich produkcje. Do tego czasu zbudowano łącznie 75 samolotów Ansaldo A-300 i 57 samolotów Ansaldo ”Balilla” (dane wg [1]).

We wrześniu 1920 r. Szef Lotnictwa zlecił Zakładom Mechanicznym Plage & Laśkiewicz wdrożenie do produkcji samolotu Brandenburg C-I, jednak w marcu 1923 r. pomysł ten został zarzucony. Niezależnie od produkcji licencyjnej zakłady miały obowiązek opracowywania własnych konstrukcji. W sierpniu 1921 r. inż. S. Cywiński opracował projekt samolotu wywiadowczego Arla-1, złożony następnie władzom wojskowym do zaopiniowania. W 1923 r. powstał projekt samolotu rozpoznawczego i szkolnego Arla-2, niestety nie zrealizowany. Również w 1923 r. inż. S. Cywiński zbudował w wytwórni dwa szybowce (Lublin-1 i Lublin-2), które wzięły udział w I Krajowym Konkursie Ślizgowców.

W kwietniu 1924 r. wytwórnia otrzymała od Departamentu Żeglugi Powietrznej MSWojsk zamówienie na produkcję licencyjną samolotów liniowych Potez XV, do pomocy przy uruchomieniu produkcji sprowadzono inżynierów francuskich. W połowie 1925 r. były gotowe pierwsze samoloty Potez XV, zbudowane w Lublinie. W tym czasie zmieniło się kierownictwo zakładu. Dyrektorem naczelnym krótko był Starnawski, po nim Piasecki, a następnie stanowisko to objął inż. Zygmunt Zakrzewski, kierownikiem biura konstrukcyjnego- inż. Jerzy Rudlicki.

W 1927 r. wytwórnia przystąpiła do produkcji licencyjnych rozpoznawczo-bombowych samolotów Potez XXV, których produkowała w latach 1928-1929 a następnie w 1932 r. W 1929 r. wytwórnia budowała na licencji holenderskiej samoloty Fokker F-VIIb/3m w wersji bombowej, a w 1930 r. w wersji pasażerskiej. Produkcja samolotów Potez umożliwiła wytwórni opanowanie konstrukcji kadłubów spawanych z rur stalowych, zaś produkcja samolotów Fokker- konstrukcji wolnonośnych płatów drewnianych, krytych sklejką. Wytwórnia, prócz produkcji, zajmowała się remontami samolotów Potez XV i Potez XXV.

Od 1927 r. wytwórnia rozpoczęła prace nad własnymi prototypami. Projektował je inż. J. Rudlicki z kilkunastoosobowym zespołem, w którego skład wchodzili: inżynierowie Marian Bartolewski, Jerzy Dąbrowski, Antoni Uszacki, Janusz Lange, Jerzy Teisseyre i inni.

Pierwszą konstrukcją własną wytwórni był samolot rozpoznawczo-bombowy Lublin R-VIII, zbudowany w 1928 r. Wkrótce powstała jego wersja pasażerska Lublin R-IX. W 1930 r. wyprodukowano serie próbną samolotów Lublin R-VIII, z których 3 zostały przerobione w 1932 r. na wodnosamoloty. Na początku 1929 r. został oblatany prototyp samolotu łącznikowego Lublin R-X, zbudowany w 1931 r. w serii próbnej. Prototypy samolotów pasażerskich Lublin R-IX (1929 r.), Lublin R-XI (1930 r.) i ulepszonej wersji tego ostatniego Lublin R-XVI nie weszły do produkcji. Natomiast sanitarna wersja Lublin R-XVI, została zbudowana w latach 1933-1934 w liczbie 5 egz.

W październiku 1929 r. ZMPl&L zaoferowały KMW dostawę budowanych z licencji holenderskich samolotów torpedowych Fokker T-IV. W kwietniu 1930 r. wytwórnia ZMPl&L złożyła propozycję (razem z Lublin R-VIII i Lublin R-XV na dostawę wodnosamolotów francuskich, których budowę na prawach licencyjnych można było by uruchomić w kraju: CAMS-37A3, CAMS-46ET2, CAMS-55HB, LeO H-18E2, LeO H-193, Villiers-26. Propozycja nie została przyjęta.

W 1931 r. powstał samolot sportowy Lublin R-XII, który nie znalazł zastosowania. W 1930 r. powstał samolot treningowy Lublin R-XIV, będący rozwinięciem Lublin R-X. Jego odmiana obserwacyjna Lublin R-XIII (1931 r.) - była największym sukcesem wytwórni. W latach 1932-1936 wyprodukowano 270 (wg [1]) samolotów R-XIII, w tym w wersji wodnej na pływakach. Ostatnią konstrukcją wytwórni był prototyp dwusilnikowego samolotu torpedowego Lublin R-XX (1935 r.).

Inż. Rudlicki prowadził też prace eksperymentalne. Jego pomysłu jest usterzenie zwane usterzeniem Rudlickiego albo motylkowym. Zostało ono wypróbowane w 1931 r. na samolocie Hanriot H-28, a następnie w 1933 r. na samolocie Lublin R-XIX, który był przeróbką samolotu R-XIII. Kilka projektów samolotów Rudlickiego nie zostało zrealizowanych. Były to: samolot towarzyszący Lublin R-XV (1931 r.), samolot bombowo-rozpoznawczy Lublin R-XVII (nie R-XXI jak podaje [1]) (1932 r.), mający być rozwojową odmianą samolotu Potez XXV, z podwoziem chowanym w płacie i lepszym oprofilowaniem kadłuba, Lublin R-XVIII (1933 r.)- projekt dwusilnikowego dwupłatowego bombowca z usterzeniem Rudlickiego, zgłoszony na konkurs i współzawodniczący z samolotami PZL-30 i PZL-37, Lublin R-XXI (1934 r.) - projekt samolotu obserwacyjnego i Lublin R-XXII (1934 r.)- projekt pływakowego wodnosamolotu torpedowego. W 1934 r. zakłady dokończyły budowę amatorskiego samolotu sportowego Ny-4, którego budowę rozpoczęły Centralne Warsztaty Aeroklubowe w Lublinie.

W 1935 r. wytwórnia zatrudniała około 1100 pracowników, z czego 800- w dziale lotniczym. Od 1934r. dyrektorem naczelnym był płk. Józef Zajączkowski. Pod koniec 1935 r. Dowództwo Lotnictwa cofnęło zamówienie na 50 samolotów R-XIII F, część samolotów była na ukończeniu. Samoloty wyceniono po cenie złomu i wytwórnia ogłosiła upadłość. Wówczas wytwórnię upaństwowiono, a wznowienie zamówienia na samolot R-XIIIF pozwoliło na dalszą działalność bez długów i strat , pod nową nazwą Lubelska Wytwórnia Samolotów.

Konstrukcje:
Ansaldo A-1 ”Balilla”, 1921, samolot myśliwski.
Ansaldo A-300, 1921, samolot liniowy.
Arla-I, 1921, projekt samolotu wojskowego (rozpoznawczy?).
Arla-II, 1923, projekt samolotu rozpoznawczego i szkolnego.
Lublin-1, 1923, szybowiec.
Lublin-2, 1923, szybowiec.
Potez XV, 1925, samolot liniowy.
Potez XXV, 1928, samolot liniowy.
Lublin R-VIII, 1928, samolot oraz wodnosamolot rozpoznawczo-bombowy dalekiego zasięgu.
Lublin R-XVII, 1928, projekt samolotu liniowego.
DUS-III ”Ptapta”, 1928, samolot sportowy.
Fokker F-VII, 1929, samolot pasażerski i bombowy.
Lublin R-IX, 1929, samolot pasażerski.
Lublin R-X, 1929, samolot obserwacyjno-łącznikowy.
Lublin R-XI, 1930, samolot pasażerski.
Lublin R-XII (LR-12), 1930, samolot sportowy.
Lublin R-XIV, 1930, samolot szkolno-akrobacyjny.
Lublin R-XV, 1930, projekt samolotu obserwacyjno-łącznikowego (towarzyszącego).
LKL-2, 1930, samolot sportowy.
LKL-3, 1930, samolot sportowy.
Hanriot H-28 ”Motylek”, 1931, samolot doświadczalny.
Lublin R-XIIIA/B/C/D, 1931, samolot obserwacyjny, łącznikowy.
Lublin R-XVIII, 1929-1932, projekt nocnego samolotu bombowego.
Lublin R-XIII bis/ ter/ G (hydro), 1932, wodnosamolot obserwacyjny, łącznikowy.
Lublin R-XVI, 1932, samolot pasażerski, sanitarny.
Lublin R-XIX, 1932, samolot doświadczalny.
LKL-4, 1932, samolot sportowy.
LKL-5, 1933, samolot sportowy.
Lublin R-XIIIDr (R-XXIII) ”Błękitny Ptak”, 1933, samolot rajdowy.
Lublin R-XIIIE/ F, 1934, samolot obserwacyjny.
Lublin R-XXI, 1934, projekt samolotu obserwacyjno-łącznikowego (towarzyszącego).
Lublin R-XXII, 1934, projekt samolotu bombowo-rozpoznawczego oraz wodnosamolotu torpedowo-bombowego.
Ny-4 (N-Y), 1934, amatorski samolot szkolno-sportowy.
Lublin R-XX (LWS-1), 1935, wodnosamolot torpedowo-bombowy i rozpoznawczy; projekt samolotu bombowego.