Lockheed Martin F-16C/D "Jastrząb"
(General DynamicsF-16C/D "Fighting Falcon")

Samolot myśliwski wielozadaniowy. USA.
Samolot myśliwski Lockheed Martin F-16D Block 52+ ”Jastrząb” nr 4081 Polskich Sił Powietrznych. (Źródło: Krzysztof Godlewski- ”aviateam.pl”).

W lutym 1980 r. rozpoczęty został wielonarodo­wy program stopniowej modernizacji samolo­tów F-16 pod nazwą MSIP (Multinational Staged Improve­ment Program). Jego zasadniczym celem jest dostosowanie F-16 do najnowszych systemów uzbrojenia opracowywanych dla US Air Force.

W ramach pierwszego stopnia programu MSIP I samoloty Lockheed Martin F-16A/B ”Fighting Falcon” dostarczane od listopa­da 1981 r., należące do serii Block 15, otrzymały zmiany konstrukcyjne w strukturze płatowca i okablowaniu. Stopień drugi MSIP II wprowadzony do samolotów F-16C i F-16D serii Block 25 od lipca 1984 r. to zmiany w zasadniczych elementach awioniki, wyposażeniu kabiny i innych ele­mentach wyposażenia samolotu. Stopień trzeci rozpoczęty w 1987 r. obejmował stopniowe wpro­wadzanie poszczególnych systemów uzbrojenia. Miały one pozwolić na rozszerzenie zakresu wielozadaniowości samolotów F-16 na takie działania jak precyzyjne uderzenia szturmowe, zadania szturmowe w warunkach nocnych i przechwytywanie samolotów przeciwnika po­zostających poza zasięgiem widoczności.

Pierwszy lot F-16 o wyposażeniu skonfiguro­wanym w ramach pierwszego stopnia progra­mu MSIP odbył się 14.12.1982 r. Po wpro­wadzeniu zmian do samolotów seryjnych za­częły one otrzymywać oznaczenia F-16C (jednomiejscowy) i F-16D (dwumiejscowy szkolno- bojowy). Jedyną różnicą zewnętrzną pomię­dzy F-16A/B i F-16C/D jest wydłużona przed­nia część statecznika pionowego kryjąca urzą­dzenia zakłócające dla samoobrony ASPJ (Air­borne Self-Protection Jamming). Wewnętrzne zmiany objęły zainstalowanie radaru Westinghouse APG-68 o większym zasięgu i rozdziel­czości w porównaniu z wcześniejszym APG-6G. Unowocześniono wyposażenie kabiny popra­wiające współdziałanie pilota i urządzeń pokładowych, co objęło: udoskonalone urządzenia sterowe, dwa wyświetlacze wielofunkcyjne, wysokościomierz radarowy, szerokokątny wy­świetlacz holograficzny HUD (Head Up Dis­play) na przezroczystej płytce przed szybą osło­ny kabiny firmy GEC Avionics, system wizyjny do obserwacji w podczerwieni obszaru przed samolotem FLIR (Forward Looking Infra Red) i system transmisji danych dotyczących zadania bojowego firmy Fairchild.

Możliwości awioniki zostały poważnie roz­szerzone przez zainstalowanie pojemniejszych i szybszych układów pamięci w komputerach pokładowych i systemu ładowania danych o zadaniu bojowym z wymiennymi kasetami (car­tridge) z pamięcią półprzewodnikową. Udosko­nalone zostały: instalacja elektryczna i układy chłodzenia. Wzmocniono konstrukcję płatowca dla umożliwienia powiększenia max masy star­towej i podwyższenia limitu przeciążeń przy manewrach w locie bojowym. Samolot został dostosowany do standardu MIL-STD-1760 dla umożliwienia instalowania zaawansowanych systemów uzbrojenia, takich jak pociski powietrze- powietrze średniego zasięgu Raytheon AIM-120A AMRAAM powietrze- ziemia z kamerą TV pracującą w podczerwieni Raytheon AGM-65D "Maverick". Pierwszy F-16C Block 25 zo­stał oblatany 15.06.1984 r., natomiast 14.09.1984 r. oblatano dwumiejscową wersję maszyny F-16D Block 25. Produkcja samolotów trwała od lata 1984 r. do lata 1986 r. W tym cza­sie zbudowano 209 F-16C i 35 F-16D Block 25. Wszystkie ma­szyny tej wersji trafiły wyłącznie do USAF, nie były one eksportowane.

Począwszy od serii produkcyjnej Block 30 (samoloty dostarczane od lipca 1986 r.) wprowa­dzono wspólny przedział silnika (Common En­gine Bay) pozwalający na instalowanie zarów­no silników Pratt & Whitney F100-PW-220 jak i General Electric F110-GE-100 opracowanych w ramach programu AFE (Alternate Fighter Engi­ne). Do innych zmian wprowadzonych w tej serii należy zaliczyć kolejne rozszerzenie pamięci komputerów pokładowych oraz samouszczelniające kadłubowe zbiorniki paliwa. Samoloty dostosowane do napędu silnikami General Electric postanowiono oznaczyć numerem serii Block 30, a płatowce które miały być napędzane silnikami Pratt Whitney- Block 32. Ten sy­stem, z przesunięciem o "2" stosowano na kolejnych odmianach samolotu - Block 40/42 i 50/52. We wszystkich wypadkach są to samoloty o tym samym standardzie wyposażenia, a jedyna różnica jest napęd (firmy General Electric w Block 30,40 i 50 oraz Pratt Whitney w 32, 42 i 52).

W bloku produkcyjnym Block 30B wytwarzanym od wiosny 1987 r. wprowadzo­no zmiany oprogramowania komputerów pozwalające na osiągnięcie pełnego poziomu (Le­vel IV) obsługi pocisków AIM-120 AMRAAM przy atakowaniu wielu celów powietrznych. Kolejne zmiany wprowadzone w 1987 r. w bloku Block 30C to zespół podają­cy komunikaty dla pilota syntetyzowanym komputerowo ludzkim głosem, przystosowa­nie do wystrzeliwania pocisków do zwalczania stacji radiolokacyjnych AGM-45 "Shirke" i AGM-88 HARM, rejes­trator parametrów lotu odporny na zniszczenie w katastrofie samolotu i modułowy kanał wlotu powietrza dający możliwość uzyskania pełnego ciągu z silnika General Electric F110. Wreszcie od Block 30F podwojono na samolocie liczbę wyrzutni flar i dipoli AN/ALE-40 (z dwóch do czterech). Pierwszy F-16C Block 30 zo­stał oblatany 12.06.1986 r., pierwszy dwumiejscowy F-16D Block 30 wystartował 30.07.1986 r. Łącznie do 1989 r. zbudowano 566 samolotów Block 30, z tego 479 F-16C i 87 F-16D. Z tej liczby 32 F-16C i 3 F-16D wyprodukowano w tureckich za­kładach TAI na podstawie licencji.

Wersja F-16D EO-1 to pojedynczy samolot wersji Block 30 przystosowany do przenoszenia za­sobnika rozpoznawczego. Zasobnik był dość prymitywny, miał jedynie pojedynczą kamerę cyfrową. W drugiej kabinie zainstalowano ter­minal do obsługi zasobnika. Próby trwały od kwietnia do czerwca 1995 r. Ich wynik nie był zadowalający i program skasowano.

Wersja F-16C/D Block 32 napędzana była silnikiem Pratt Whitney F100-PW-220. Pierwszy F-16C Block 32 został oblatany 12.06.1986 r. Pierwszy F-16D Block 32 został również oblatany tego samego dnia. Łączna produkcja wyniosła 120 F-16C i 19 F-16D Block 32, z czego dla USAF zbudo­wano tylko 56 F-16C i 5 F-16D.

Na początku lat 1990- tych USAF zdecydowało się zmodyfikować większość swoich F-16C/D Block 30/32 do roli samolotów CAS/BAI (Close Air Support/Battlefield Interdiction - bezpośrednie wsparcie lotnicze/izolacja pola walki), poprzez wyposażenie je w system transmisji danych od oficera na­prowadzania lotnictwa FAC. Miały otrzymać oznaczenie A/F-16.  Zmiany miały też obejmo­wać montaż GPS i uzupełnienie oprogra­mowania stacji radiolokacyjnej o moduł DTS- Digital Terrain System, oparty o wcze­śniej stosowany TERPROM, a służący do precyzyjnej nawigacji z wykorzystaniem stacji radiolokacyjnej. W czasie prób pro­wadzonych na kilku F-16C Block 30, poza wymienionymi urządzeniami zastosowa­no też odbiornik podświetlenia laserowego Pave Penny, zamontowany pod wlotem powietrza do silnika. Ostatecznie jednak do realizacji tych planów też nie doszło, gdyż oceniono, że podobne zadania mogą być z powodzeniem wypełniane przez istniejące F-16C/D Block 40/42.

Odmianą F-16C/D Block 30 są samoloty oznaczone F-16N i TF-16N. Zostały one zamówione przez lotnictwo amerykańskiej marynarki wojennej dla jednostek pozorujących samoloty przeciwnika. Napędzane są silnikami F110-GE-100 i mają radary typu APG-66. Kontrakt na 26 samolotów tego typu: 22 jednomiejscowe oznaczone F-16N i 4 dwumiejscowe TF-16N zrealizowany został w latach 1987- 1988. Pierwszy samo­lot F-16N został obla­tany 24.03.1987 r., natomiast pierwszy TF-16N- 25.03.1988 r. Ich zada­niem jest symulowanie nowoczesnych samolo­tów radzieckich Mikojan MiG-29 i Suchoj Su-27.

Jeden z F-16D Block 30D zo­stał przebudowany w końcu 1991 r. na sa­molot doświadczalny NF-16D VISTA, w ramach programu Vinable-StabHity In-Flight Simu­lator- VISTA (symulator systemu umożli­wiającego zmianę stateczności dynamicz­nej). Celem programu było sprawdzenie możliwości uzyskania wysokiej manewrowości, z wykorzystaniem dynamicznego wprowadzania samolotu w nieustalone sta­ny lotu, uzyskiwane dzięki cyfrowemu, aktywnemu układowi sterowania. Samolot został oblatany 9.04.1992 r. Wstępne próby maszyny trwały do 1993 r., kiedy go przebudowano na odmianę F-16D MATV, jednak w styczniu 1995 r. przywrócono go do pierwotnej po­staci i używano go do szkolenia pilotów amery­kańskich i zagranicznych w wykonywaniu lotów z dynamicznym wprowadzaniem samolotu na nieustalone stany lotu, w celu wykonania ciasnych manewrów. Później samolot wykorzystano do sprawdzenia oprogramowania systemów sterowania sa­molotów F-22 i indyjskiego LCA. W 1996 r. zamontowano na nim silnik Pratt Whitney F100-PW-229. W 1998 r. wznowiono na nim loty, używając maszyny NF-16D VISTA nadal do tych samych celów.

Samolot NF-16D VISTA został czasowo przebudowany na wersję doświadczalną NF-16D MATV. W tej postaci był użytkowany w la­tach 1992- 1993. Początkowo program MATV- Multi- Axis Thrust Vectoring (wektorowanie ciągu w różnych kierunkach)został podjęty w 1990 r. przez firmę General Electric, na zlecenie Izraelskich Sił Powietrznych. Celem programu było zwiększenie manewrowości samolotów F-16 poprzez wykorzystanie zmiennego wektora ciągu silnika. Silnik został wyposa­żony w dyszę AVEN (Axisymmetric Vecto­ring Exhaust Nozzle) o przekroju okrągłym, umożliwiającą dowolne skierowanie we­ktora ciągu, w ograniczonym zakresie ką­tów odchylenia. W ramach przebudowy NF-16D VISTA na NF-16D MATV z samolo­tu usunięto zbędną aparaturę, a samolot wyposażono w silnik General Electric F110-GE-129 z dyszą AVEN. Jednak w 1992 r. Izrael wycofał się z programu. Tymczasem w 1991 r. w pro­gram włączyło się Wright Laboratory z USAF. Podjęło ono program PACIR- Pro­pulsion, Aerodynamics, Controls Integrated Research program - zintegrowany program badań napędu, aerodynamiki i układu ste­rowania. Samolot po przebudowie do po­staci MATV (teraz część programu PACIR) został oblatany 2.07.1993 r. W toku prób stwierdzono wy­sokie możliwości manewrowe samolotu, ale seryjnych samolotów nie modyfiko­wano. Manewrowość wzrastała bowiem głównie na małych prędkościach, na typo­wych dla walki powietrznej prędkościach samolot i tak uzyskiwał 7- 9 g, co było granicą wytrzymałości pilota. W styczniu 1995 r. samolot ponownie przebudowano do konfiguracji NF-16 VISTA.

We wrześniu 1984 r. firma General Dynamics otrzymała kontrakt USAF na opracowanie na bazie płatowca F-16D dwumiejscowej wersji rozpoznawczej, która mogłaby stać się następcą dla samolotu McDonnell Douglas RF-4C "Phantom II". Prace projektowe rozpoczęły się we wrześniu 1985 r. Program prób w locie prowadzo­ny w 1986 r. służył sprawdzeniu nowego podkad­łubowego zasobnika ATARS z aparaturę roz­poznawczą zbudowanego w General Dynamics specjalnie dla F-16. Zasobnik zainstalowany na samolocie F-16D Block 25 (wg [26]- na F-16B) zaopatrzo­no w zestaw urządzeń obserwacyjnych elektrooptycznych i pracujących w zakresie pod­czerwieni przystosowany do pracy zarówno w dzień jak i w nocy, w pełnym zakresie pręd­kości i pułapu lotu. W zasobniku zainstalowano ze­spół 7 kamer i 3 czujników sterujących ich działaniem. Oprócz wyposażenia elektrooptycznego w podkadłubowym zasobniku zamontowano skaner liniowy podczerwieni Texas Instruments RS-710, rozkładaną antenę do transmisji danych i układ zarządzający obserwacjami firmy Con­trol Data. Zasobnik jest również przystosowany do zamontowania w nim dalekosiężnych kamer Chicago Aerial KS-153. Przewidywana była  modyfikacja 250 eg­z. F-16 do standardu F-16R (według niektórych źródeł oznaczone jako RF-16 lub F-16G). Ostatecznie samo­lot nie został wprowadzony do uzbroje­nia.

Samoloty F-16C/D Block 40 dostarcza­ne do USAF od końca 1988  r. zostały zbudowane wg pełnego progra­mu modernizacyjnego MSIP (w fazie MSIP III). Zostały w pełni dostosowane do atakowania celów w każdych warunkach atmosferycz­nych, w dzień i w nocy, zarówno powietrz­nych, jak i naziemnych. Stacja radiolokacyjna AN/APG-68 zo­stała nieznacznie zmodernizowana do postaci AN/APG-68(V), umożliwiając od­palenie AMRAAM do czterech celów jed­nocześnie. Najważniejszą zmia­ną, umożliwiającą atakowanie celów na­ziemnych w dowolnych warunkach at­mosferycznych i o dowolnej porze doby było zastosowanie zasobników LANTIRN. Cały zestaw składał się z dwóch za­sobników: nawigacyjnego AN/AAQ-13 i celowniczego AN/AAQ-14. W zasobniku nawigacyjnym umieszczono: radar TFR (Terrain Following Radar- radar omijania przeszkód terenowych) firmy Texas Instruments (później Raytheon) oraz kamerę termowi­zyjną.

Zasobnik celowni­czy zawierał kamerę termowizyjną o znacz­nie wyższej rozdzielczości, która współ­pracuje z laserowym dalmierzem/podświetlaczem celów dla bomb laserowych. Samolot miał możliwość pełnego zastosowa­nia pocisków AGM-65D lub AGM-65G. Asortyment uzbrojenia mógł być poszerzony o bomby kierowane lasero­wo rodziny "Paveway II": GBU-10, GBU-12 i GBU-16, w podwersjach GBU- 10C, D, E i F (bomba Mk.84, 907 kg), GBU-12B, C i D (bomba Mk.82, 227 kg} oraz GBU-16B (bomba Mk.83, 445 kg). Wprowadzono też możliwość stosowa­nia korpusów bomb do penetracji celi umocnionych- BLU-109, w miejsce bomb Mk.84. Z ładunkami BLU-109 bomby noszą oznaczenie GBU-10G, H i J. W latach 1990- tych możliwe też było stosowanie nowszych bomb ro­dziny "Paveway III": GBU-24/A z korpusem bomby Mk.84 i GBU-24A/B z korpusem ładun­ku penetrującego BLU-109. Izraelskie F-16C/D Block 40 zostały lokalnie dostosowane do przenoszenia dwóch bomb GBU-15 lub pocisków ra­kietowych AGM-130. Stosuje się dwa typy bomb: GBU-15(V)-1 B z telewizyjnym układem naprowadzania i GBU-15(V)-2B- z termowizyjnym układem naprowadza­nia. Do przesyłania obrazu z kamer na po­kład samolotu i wysyłania komend kierują­cych stosuje się dodatkowy zasobnik AN/AXQ-14. Aby zrekompensować zwiększoną ma­sę samolotów Block 40 (i 42) płatowiec samolotu został odpowiednio wzmoc­niony. Pierwszy lot F-16C Block 40 został wykonany w Fort Worth 23.12.1988 r., natomiast F-16D Block 40 został oblatany 8.02.1989 r.

Łącznie do 1991 r. w Fort Worth wyprodukowano 329 egz. F-16C i 84 329 egz. F-16D Block 40, z tego dla USAF dostarczono 234 egz. F-16C i 31 egz. F-16D. W tureckich zakładach TAI zbudowano natomiast do­datkowe 136 egz. F-16C i 27 egz. F-16D Block 40. Całko­wita produkcja Block 40 zamknęła się liczbą 465 egz. F-16C i 111 egz. F-16D Block 40. W latach 1990- tych USAF zaczął nieoficjalnie narywać samoloty Block 40 i 42 jako F-16CG i F-16DG. Umożliwiało to wyróżnienie ich możliwości bojowych od F-16C/D innych wersji. Poza tym, obok zwykłej nazwy "Fighting Falcon", w odniesieniu do Block 40 i Block 42 używa się też nazwy "Night Falcon".

Samoloty "Night Falcon" produkowane były również z silnikami Pratt Whitney F100-PW- 220. Wersja ta nosiła oznaczenie F-16C/D Block 42. Pierwszy F-16C Block 42 został oblatany 25.04.1989 r., dwumiejscowy F-16D Block 42 wystartował po raz pierwszy 26.05.1989 r. Łącznie zbudowano 150 egz. F-16C i 47 egz. F-16D Block 42 dla USAF. Sa­moloty tej wersji nie były eksportowane.

W II połowie lat 1990- tych samoloty F-16C/D Block 40 i 42 przeszły kilka modernizacji, które zwiększyły ich możliwości bojowe. Wymieniono urządzenie ostrzegające przed opromieniowaniem radiolokacyjnym AN/ALR-69 na AN/ALR-56M. Także wyrzutnie flar AN/ALE-4Q zostały zastąpione przez AN/ALE-47. Na środko­wych belkach na uzbrojenie montuje się też pojemniki z dwoma (łącznie cztery) ho­lowanymi pułapkami Raytheon AN/ALE-50 Advanced Airborne Expendable Decoy (AAED). Kabiny samolotów F-16C/D Block 40 dostosowano do użycia gogli noktowizyjnych NVG. Na samolotach zaczę­to stosować najnowsze typy uzbrojenia: bomby JDAM (GBU-29, GBU-30) i Raytheon AGM-154 JSOW.

Kolejna wersja samolotu F-16C/D Block 50 została dosto­sowana do wykonywania zadań związa­nych z przełamywaniem OP. Jednocze­śnie jednak na samolotach dokonano szeregu innych zmian, rozsze­rzając dotychczasowe możliwości bojo­we samolotu. W ramach programu IPE (Increased Performance Engine) opracowano nowe silniki Ge­neral Electric F110-GE-129 o ciągu 75,71 i 129,36 kN z dopalaniem oraz Pratt Whitney F100-PW-229. Duże zmiany zaszły w sy­stemach awionicznych samolotu. Wpro­wadzono na nim zmodernizowaną stację radiolokacyjną AN/APG-68(V)-5. W systemie nawigacyjnym zastoso­wano nowy bezwładnościowy układ nawigacyjny Honeywell H-423 zintegrowany z odbiornikiem systemu GPS. Systemy nawigacyjne i kierowania ogniem zostały zintegrowane cztere­ma szynami danych MIL-STD-1553B i dwoma MIL-STD-1760 (uzbrojenie). System samoobrony zo­stał wyposażony w nowoczesne urządzenie ostrzegające przed opromieniowaniem ra­diolokacyjnym AN/ALR-56M oraz w wyrzutniki flar/dipoli AN/ALE-47. System łączności samolotu został również unowo­cześniony. Samolot otrzymał nową, dwu­zakresową radiostację UKF (zakres decyme­trowy i metrowy) Magnavox AN/URC-126 Have Quick HA oraz otrzymały system identyfi­kacji swój- obcy AN/APX-101 lub AN/APX-113. Samoloty przenosiły pociski AGM-88 HARM (do 4 szt.) oraz wyposażone zostały w sy­stem Texas Instruments AN/ASQ-213 HTS (Harm Targeting System). Pierwszy samolot F-16C Block 50 został oblatany 22.10.1991 r., pierwszy dwumiejscowy F-16D Block 50 został oblatany 1.04.1992 r. Do 2000 r. wyprodukowano łącznie 267 egz. F-16C i 56 egz. F-16D (razem 323). W zakładach w Fort Worth zbudowano 207 egz. F-16C i 36 egz. F-16D Block 50 (razem 243). Tureckie zakłady TAI zbudowały na licencji 60 F-16C i 20 F-16D Block 50. W 2000 r. rozpoczęła się produkcja kolejnych F-16C/D Block 50 dla USAF.

Samoloty serii F-16C/D Block 52 różniły się od odmiany Block 50 jedynie zastosowaniem silnika Pratt Whitney F100-PW-229 o ciągu 79,13 i 128,91 kN z dopalaniem. Pierwszy F-16C Block 52 oblatano 22.10.1992 r. Pierwszy F-16D Block 52 został oblatany 24.11.1992 r. Do 2000 r. łączna produkcja Block 52 wy­niosła 140 egz. F-16C i 64 egz. F-16D. W zakładach w Fort Worth powstały: 62 egz. F-16C i 34 egz. F-16D. Południowokoreańska firma Samsung zmontowała  z części dostar­czonych z USA 26 F-16C i 10 F-16D, dalsze 52 F-16C i 20 F-16D zostały wyprodukowane na amerykańskiej licencji. Wersje F-16C/D Block 50 i F-16C/D Block 52 noszą również nazwę "Viper".

Wersja F-16C/D Block 52 Advanced (F-16C/D Block 52+) została wyposażona w najnowszą stację radiolokacyjną APG-68(V)9, zintegrowany system samo­obrony WRE ALQ-211(V)4 oraz najnowsze komputery pokładowe. Natomiast wersja F-16ES to samolot F-16C, który został wy­posażony w dwa konforemne dodatkowe zbiorniki paliwa, instalowane na grzbiecie kadłuba w miejscu mocowania skrzydeł. Zbior­niki o pojemności 1451 I zwiększyły zasięg samolotu do 1610 km.

W dążeniu do skonstruo­wania następcy samolotów F-16C/D zdolnych do skutecznej rywalizacji z nowymi typami ra­dzieckich myśliwców na początku XXI wieku firma General Dynamics zaproponowa­ła rozpoczęcie programu modernizacji. Samolot o nazwie "Agile Falcon" (Zwinny Sokół) miało otrzymać całkowicie kompozytowe skrzydła o powierzchni powiększonej do 34,84 m2, lżejsze i doskonalsze aerodynamicznie od dotychczaso­wych. Samolot miał być wyposażony w najnow­sze rozwiązania z dziedziny awioniki polegają­ce na miniaturyzacji podzespołów, zastosowa­niu radaru nowej generacji, wyświetlaczy map nawigacyjnych i celownika uzbrojenia wmon­towanego w hełm pilota. "Agile Falcon" pomyś­lany był jako następca F-16 używa­nych obecnie w Belgii, Danii, Holandii i Nor­wegii. Jednakże nie wzbudził ich zainteresowania.

W styczniu 2000 r. Izrael zamówił 102 (początkowo zamówiono 50 egz. z opcją na 60 kolejnych), specjalnie opracowanych na podstawie izraelskich założeń samolotów myśliwsko-bombowych F-16I ”Sufa”, bazujących na wersji F-16D Block 52+. Samoloty otrzymały silniki Pratt & Whitney F100-PW-229, zamontowano stację radiolokacyjną AN/APG-68(v)9. Samoloty wyróżnia wyjątkowo duży udział wyposażenia produkcji izraelskiej. Wyposażenie elektroniczne jest bardzo nowoczesne i rozbudowane. Dodatkowe paliwo może być przenoszone w zbiornikach konforemnych opracowanych przez Israel Aircraft Industry. W ten sposób uwolniono węzły podskrzydłowe dla belek z uzbrojeniem. Samolot otrzymał niezwykle szeroki zestaw uzbrojenia. Pierwszego F-16I oblatano 23.12.2003 r.

Amerykańskie 82. Skrzydło Szkolne (stacjonujące Sheppard AFB, Texas) jest jednostką nielatającą, która szkoli per­sonel techniczny. Do tego celu jed­nostkę wyposażono w liczne, wycofane z eksploatacji samoloty F-16. Te uziemione F-16 noszą oznaczenie GF-16.

Do 20.04.2006 r. wyprodukowano 4300 egzemplarz samolotu F-16.

W Polsce.

Samolot Lockheed Martin F-16C/D oferowany był Polskim Siłom Powietrznym w roli podstawowego samolotu bojowego. Jego konkurentami były samolot amerykański McDonnell Douglas F-18 ”Hornet”, francuski Dassault-Breguet ”Mirage 2000” oraz szwedzki SAAB JAS-39 ”Gripen”. W dniach 23-25.08.1996 r., podczas obchodów Święta Lotnictwa Polskiego na lotnisku wojskowym w Bydgoszczy, prezentowany był samolot Lockheed Martin F-16D ”Fighting Falcon”, natomiast Szef Wydziału Szkolenia Podstawowego w Dowództwie Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej ppłk pil. Andrzej Strigl wykonał lot zapoznawczy na samolocie F-16D Block 52. We wrześniu 1997 r., podczas ćwiczeń Orli Szpon '97, gen. dyw. pil. Mieczysław Walentynowicz wykonał lot zapoznawczy na samolocie F-16D należącym do USAF.

Od 1998 r. miała ruszyć w firmie Menasco-Krosno (krośnieńskie przedsiębiorstwo powstało w kwietniu 1996 r., 85% udziałów posiadała kanadyjska firma Menasco, a pozostałe 15% to wkład dawnej WSK-Krosno) produkcja podwozi do samolotu F-16. W sierpniu miały powstać pierwsze gotowe podzespoły.

W dniu 22.06.2001 r. Sejm RP uchwalił ustawę o ustanowieniu programu Wyposażenie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w samoloty wielozadaniowe. Pierwotnie ustawa zakładała nabycie 60 samolotów, z terminami dostaw do końca 2006 r., z czego 44 fabrycznie nowych i 16 używanych. 20.03.2002 r. sprecyzowano planowane ilości maszyn na 48 nowych samolotów z terminem dostawy do końca 2008 r. W dniu 27.12.2002 r. została podana oficjalna wiadomość o zwycięstwie samolotu Lockheed Martin F-16C/D Block 52+ (Advanced) ”Fighting Falcon” w konkursie na Wielozadaniowy Samolot Bojowy dla Polski.

W dniach 10-24.09.2004 r. odbyły się w bazie w Łasku polsko-amerykańskie ćwiczenia lotnicze Sentry White Falcon. Z USA przyleciały samoloty F-16C/D z 149 Fighter Wing z Texas ANG. W czasie ćwiczeń polscy piloci mieli okazję zapoznać się z samolotami F-16, m.in. lot na F-16 odbył zastępca dowódcy Sił Powietrznych- dowódca Centrum Operacji Powietrznych gen. dyw. pil. Stanisław Targosz. Na samolotach Lockheed Martin F-16C/D Block 40/42 wykonywali loty polscy piloci przeszkalani w USA na samoloty wielozadaniowe F-16C/D Block 52+ (Advanced). Pierwszy pilot, ppłk. Rościsław Stepaniuk, po zaliczeniu przeszkolenia na samolocie szkolnym Northrop T-38C zasiadł za sterami F-16D Block 40. 14.09.2006 r. minister Obrony Narodowej- Radosław Sikorski wykonał lot zapoznawczy samolotem F-16D należącym do zakładów Lockheed Martin.

Pierwszy polski samolot F-16C Block 52+ (Advanced) został oblatany 14.03.2006 r. w Forth Worth w Teksasie (USA), natomiast pierwszy F-16D wykonał pierwszy lot w maju 2006 r. Pierwsze 2 samoloty F-16C został dostarczone lotem na lotnisko Poznań-Krzesiny 8.11.2006 r., a następne 2 (po jednym F-16C i F-16D) w dniu 9.11.2006 r. W 2006 r. dostarczono 8 samolotów, w 2007 r.- 25, natomiast w 2008 r. ostatnich 15. W dniu 11.12.2008 r. dostarczono ostatnie trzy samoloty F-16C. Samoloty F-16C Block 52+ (Advanced) otrzymały w Polsce nazwę ”Jastrząb”. W pierwszej kolejności samoloty były przekazywane do 3. eskadry lotnictwa taktycznego, następnie 6. eskadry, a ostatnia partia 16 samolotów do 10. eskadry lotnictwa taktycznego.

W 2024 r. Agencja Uzbrojenia planowała podpi­sać umowę w zakresie modernizacji samolotów F-16C/D Block 52+ "Jastrząb". Przewiduje się przebudowę tych myśliwców do oferowane­go przez producenta standardu Lockheed Martin F-16V "Viper".

Konstrukcja.
Jedno- lub dwumiejscowym średniopłat wolnonośny o konstrukcji mieszanej z prze­wagą stopów aluminium. Konstrukcję wykonano wg zasady bez­piecznego uszkodzenia (fail-safe).
Płat o obrysie trapezowym z prostymi krawędziami natarcia i spływu. Skrzydła łą­czą się z pasmami umieszczonymi na kadłu­bie. Skos krawędzi natarcia 40°, krawędzie spływu bez skosu. Profil NACA 64A-204. Skrzydło jedenastodźwigarowe z pięcio­ma żebrami, z których trzy stanowią podsta­wę dla węzłów mocowania wsporników uz­brojenia. Pokrycia górne i dolne integralne, jednoczęściowe, łączone ze strukturą nitowaniem. Klapy przednie jednoczęściowe, o kon­strukcji przekładkowej z wypełniaczem ko­mórkowym z folii aluminiowej klejonym do pokrycia duralowego. Obie klapy są wychy­lane za pomocą rur skrętnych napędzanych pojedynczym hydraulicznym siłownikiem. Klapolotki o konstrukcji przekładkowej z wypełniaczem komórkowym z folii aluminio­wej z klejonymi pokryciami duralowymi są napędzane siłownikami hydraulicznymi. Na końcach skrzydeł umieszczono pro­wadnice pocisków rakietowych powietrze- powietrze, które spełniają rolę mas przeciwflatterowych.
Kadłub składa się technologicznie z trzech części: przedniej, środkowej i tylnej. Podzespołem przedniej części kadłuba jest zespół wlotu powietrza Cały kadłub ma kon­strukcję półskorupową z pokryciem gęsto podpieranym wręgami i półwręgami (43 szt.). Liczbę podłużnie zminimalizowano do czterech głównych biegnących poprzez cały kadłub i kilku krótszych pomocniczych. Przekrój kadłuba jest: kołowy w części prze­dniej, owalny w części środkowej i kołowy w części tylnej. Po obu stronach kadłuba znaj­dują się integralne z nim pasma zwiększają­ce siłę nośną w locie na dużych kątach na­tarcia. Część przednia mieści przedział anteny stacji radiolokacyjnej, przedni przedział awioniki, kabi­nę pilota, przednie zbiorniki paliwa. Za fotelem zlokalizowano przedział awioniki a za nim przedni zbiornik paliwa. Pod przednią częścią kadłuba umiesz­czony jest chwyt powietrza do silnika, z kanałem wlotowym, pod którym znajduje się komora podwozia przedniego. W przednim przedziale środkowej części kadłuba znajduje się działko M61A wraz z napędzającym je silnikiem elektrycznym oraz bębnowy zasobnik amunicyjny. Za przedziałem działka znajduje się przedział agregatów instalacji hy­draulicznej. Centralną część środkowej czę­ści kadłuba stanowi kanał powietrzny. Kanał otoczony jest środkowym zbiorni­kiem paliwowym. Do­lną część środkowego przedziału kadłuba stanowią komory podwozia głównego. Część tylna mieści silnik oraz otaczający go tylny zbiornik paliwa. Komora silnika umożliwia montowanie jednego z silników: Pratt & Whitney F100 lub General Electric F110 (nie są one wymienne). Zakończenia pasm- obok sterów wyso­kości- stanowią dwuczęściowe, rozchylane do góry i do dołu hamulce aerodynamiczne. Do dolnej tylnej części kadłuba zamoco­wane są dwie płyty ustateczniające oraz hak do podchwytywania liny hamującej. Pod kadłubem zlokalizowano trzy węzły, na których można podwiesić zasobniki urzą­dzeń specjalnych i zbiornik paliwowy (tylko na centralnym) o łącznej masie 1485 kg. Kabina zakryta, ciśnieniowa, katapultowany fotel pilota typu McDonnell Do­uglas ACES II, klasy 0-0.
Usterzenie pionowe pojedyncze, czterodźwigarowe z pięcioma żebrami i jednoczęściowymi pokryciami (prawym i le­wym) z kompozytu węglowo- epoksydowego. Nosek o konstrukcji przekładkowej z wypeł­niaczem komórkowym z folii aluminiowej i klejonym pokryciem duralowym. Ster kierun­ku o konstrukcji przekładkowej z wypełnia­czem komórkowym z folii aluminiowej i klejo­nym pokryciem duralowym zawieszony na czterech okuciach. Usterzenie poziome płytowe o ob­rysie trapezowym. Konstrukcja mieszana z pokryciem integralnym z kompozytu węglowo- epoksydowego, z falistym dźwigarem du­ralowym, połączonym z osią obrotu. Krawędź natarcia podparta wypełniaczem komórko­wym z folii aluminiowej. Krawędź spływu z doklejonym elementem powiększającym po­wierzchnię.
Podwozie trójpunktowe z kołem prze­dnim, chowane w locie.

Uzbrojenie:
- F-16C/D Block 40, Block 42, Block 50, Block 52- uzbrojenie strzeleckie stanowi wewnę­trzne sześciolufowe działko obrotowe General Electric M61A1 kal. 20 mm. Można je uzupełnić działkiem GAU-8 kal. 30 mm montowanym w zasobniku GPU-5/A pod kadłubem. Do przenoszenia uzbrojenia podwiesza­nego służy dziewięć węzłów: 1 podkad­łubowy, po 3 podskrzydłowe i po 1 na końcach skrzydeł (o udźwigu 190 kg). Belki na końcach skrzydeł i zewnętrzne pod­skrzydłowe mogą przenosić wyłącznie wy­rzutnie LAU-114 służące do odpalania poci­sków powietrze- powietrze krótkiego ("Side­winder") i średniego (AMRAAM) zasięgu. Pod każdym skrzydłem można ponadto podwiesić po dwie belki uzbrojenia, o łącznym udźwigu 2 x 3915 kg. Uzbrojenie powietrze- powietrze: samonaprowadzające się pociski krót­kiego zasięgu na podczerwień typu AIM- 9L/M/N/P "Sidewinder" (do 6 szt.), pociski średniego zasięgu AIM-120 AMRAAM (do 6 szt.), a opcjonalnie również pociski AIM-7 "Sparrow" (2 szt.) i pociski innych producentów (MBDA "Mica", Matra R550 "Magic II", BAe "Skyflash", Rafael "Shafrir", Rafael "Python"). Uzbrojenie powietrze- ziemia może składać się z bomb lub pocisków rakietowych. W skład uzbrojenia bombowego mogą wchodzić:  max 12 bomb konwencjonalnych Mk 82 (po 225 kg), 8 bomb Mk 83 (po 450 kg) lub 4 bomby Mk 84 (po 900 kg) lub opcjonalnie Inne typy bomb (Mk.36, BSU-49/50, BLU-109, BL- 755), 2 bomby ślizgowe GBU-15 kierowane termowizyjnie, 2 lub 4 bomby GBU-10/-12 "Paveway" lub GBU-24 "Pave Penny" kierowane laserowo (opcjonalnie francuskie bomby przeciwbetonowe BLU-107 "Durandal"), 1 bomba jądrowa B57, 10 kaset bombowych Mk.20 "Rockeye", CBU-52/58/71/87/89/97. Uzbrojenie rakietowe powietrze- ziemia może obejmować: max 6 kierowanych termowizyjnie po­cisków rakietowych powietrze- ziemia AGM- 65D/ AGM-65G "Maverick", 4 zasobniki LAU-3A z npr CRV-7, 2 przeciwradarowe AGM-88A/B/C HARM na środkowych zaczepach podskrzyd­łowych, pociski przeciwradiolokacyjne AGM-45 "Shrike". Oferowane są też: pocisk do niszczenia celów nawodnych AGM-119 "Penguin", AGM- 84 "Harpoon", AS-30L. Ponadto na węźle podkadłubowym i wę­złach podskrzydłowych można montować m.in. zasobniki: walki radioelektronicznej AN/ALQ-131 podwieszany na węźle podkad­łubowym, rozpoznawcze różnych typów, walki radioelektronicznej (WRE), FLIR Pathfinder, ładunkowe MXU-648, z bombami szkolnymi SUU-200, szkolny do strzelań rakiet powietrze- powietrze ACMI, z celem powietrznym 37U-36, celowniczy termowizyjny Ford Nite Owi,
- F-16I- uzbrojenie podwieszane: kierowane pociski rakietowe powietrze- powietrze ”Python-4”, ”Python-5”, ”Derby” i AIM-120 AMRAAM, bomby naprowadzane laserowo ”Paveway”, bomby kierowane ”Spice” oraz pociski Rafael-Lockheed Martin ”Popeye” i ”Delilah”.

Wyposażenie:
- F-16C/D Block 25- wielofunkcyjny radiolokator impulsowo- dopplerowski, z możliwością wykrywania i śledzenia celów także na tle ziemi Westinghouse AN/APG-68. Bezwładnościowy układ nawigacyjny Litton LN-93 AN/APN-93), wyposażony w lasero­we żyroskopy, współpracujący z kom­puterem nawigacyjnym o zwiększonej pa­mięci operacyjnej i szybkości działania. Istniała możliwość podwie­szania zasobnika zakłóceń aktywnych Westinghouse (obecnie Northrop Grumman) AN/ALQ-131 oraz dwie wyrzutnie flar/dipoli AN/ALE-40, umieszczone w dolnej, tylnej, przykadłu­bowej części skrzydeł,
- F-16C/D Block 30- radiolokator Westinghouse AN/APG-68(V), urządzenie ostrzegające­ przed opromieniowaniem radioloka­cyjnym AN/ALR-69,
- F-16C/D Block 40- / Block 42- wielo­funkcyjny radiolokator Westinghouse AN/APG-68(V)5, w którym dodano moduł SA (Situation Awareness- Świado­mość sytuacji) ostrzegający pilota przed zagrożeniem. Układ nawi­gacji i zwalczania celów na małych wysoko­ściach i w nocy Martin Marietta LANTIRN umieszczony w dwu zasobnikach. Nawi­gacyjny zasobnik AN/AAO-13 podwiesza się na lewym węźle podkadłubowym, a celowni­czy- AN/AAO-14- na prawym. Wyposażenie awioniczne zintegrowane jest układem przekazywania danych cztere­ma szynami spełniającymi wymagania MIL- STD-1553. Wyposażenie nawigacyjne zinte­growane jest przez komputer pokładowy fir­my Teledyne. Urządzenia nawigacyjne obejmują: bezwładnościowy układ nawigacyjny Litton LN-39 lub Honeywell H-523 albo Litton LN-93, układ GPS/Navstar firmy Rockwell, układ nawigacyjny TACAN Collins AN/ARN-118 i ILS AN/ARN-108, radiowysokościomierz AN/APN-232, Urządzenia radiolokacyjne: układ identyfikacji IFF Teledyne AN/APX-101, układ ostrzegania o opromieniowaniu Dalmo Victor AN/ALR-69 lub Loral AN/ALR-56M. Łączność radiowa: radiostacja UKF zakresu decymetrowego- Magnavox AN/ARC-164 Have Quick oraz UKF za­kresu metrowego Collins AN/ARC-186. Na samolotach wersji D stosuje się ponadto rozmównicę AN/AIC-18 lub AN/AIC-25. Przewidziano użycie szyfratora łączności fonicznej Magnavox KY-58. Można też za­montować radiostację KF Collins ARC-190. Na samolotach wersji D stosuje się ponadto rozmównicę AN/AIC-18 lub AN/AIC-25. Przewidziano użycie szyfratora łączności fo­nicznej Magnavox KY-58. Można też za­montować radiostację KF Collins ARC-190,
- F-16C/D Block 50D- / Block 52D- wielo­funkcyjny radiolokator Westinghouse AN/APG-68(V)5 z modułem SA (Situation Awareness- Świado­mość sytuacji) ostrzegający pilota przed zagrożeniem. Do radiolokatora do­dano też cyfrowy projektor mapy DTS. Zasobnik z urządzeniem AN/ASQ-213, służącym do przygoto­wania danych dla pocisków przeciwradiolo­kacyjnych AGM-88 Harm. Wyposażenie awioniczne zintegrowane jest układem przekazywania danych cztere­ma szynami spełniającymi wymagania MIL- STD-1553. Wyposażenie nawigacyjne zinte­growane jest przez komputer pokładowy fir­my Teledyne. Urządzenia nawigacyjne obejmują: bezwładnościowy układ nawigacyjny Litton LN-39 lub Honeywell H-523 albo Litton LN-93, układ GPS/Navstar firmy Rockwell, układ nawigacyjny TACAN Collins AN/ARN-118 i ILS AN/ARN-108, radiowysokościomierz AN/APN-232, Urządzenia radiolokacyjne: układ identyfikacji IFF Teledyne AN/APX-101, układ ostrzegania o opromieniowaniu Dalmo Victor AN/ALR-69 lub Loral AN/ALR-56M. Łączność radiowa: radiostacja UKF zakresu decymetrowego- Magnavox AN/ARC-126 Have Quick IIA oraz UKF za­kresu metrowego Collins AN/ARC-205 Have Syne). Na samolotach wersji D stosuje się ponadto rozmównicę AN/AIC-18 lub AN/AIC-25. Przewidziano użycie szyfratora łączności fo­nicznej Magnavox KY-58. Można też za­montować radiostację KF Collins ARC-190. System samoobrony został zintegrowany w automatycznie działający system ALQ-211(V)4. W jego skład wchodzą czujniki wykrywające odpalenie pocisku rakietowe­go, opromieniowanie falą radiolokacyjną, urządzenia samoobrony aktywnej, nadaj­nik zakłóceń aktywnych, wyrzutnik flar i di­poli (Tracor AN/ALE-40, na Block 50/52- AN/ALE-47), sterownik holowanych celów pozornych ALE-50,
- F-16I- stacja radiolokacyjna AN/APG-68(v)9, systemy radiokomunikacyjne UHF/VHF i HF firmy Tadiran, terminal łączności satelitarnej Elta, zintegrowane łącze danych wideo firmy Israel Aircraft Industries. System nawigacji z platformą INS/GPS firmy RADA Electronics Industries i projektorem ruchomej mapy cyfrowej Elbitu, a także cyfrowym systemem śledzenia rzeźby terenu Rafaela. System sterowania uzbrojeniem zintegrowany z centralnym komputerem Elbitu i centralą aerodynamiczną RADA Electronics Industries. Samolot przenosi optoelektroniczny zasobnik obserwacyjno-celowniczy Rafael ”Litening II” lub zasobnik nawigacyjno-celowniczy Lockheed Martin LANTIRN (które umożliwiają wykonywanie lotów w dzień i w nocy i w każdych warunkach atmosferycznych w trybie lotu śledzenia rzeźby terenu).
Instalacje: hydrauliczna, elektryczna, tlenowa.

Silnik- dwuprzepływowy:
- F-16C/D Block 30, Block 40- General Electric F110-GE-100 o ciągu 72,0 kN bez dopalania i 128,84 kN z dopalaniem,
- F-16C/D Block 25, Block 32, Block 42 - Pratt Whitney F100-PW-220 o ciągu 65,3 bez dopalania i 106,0 kN z dopalaniem,
- F-16C/D Block 50- General Electric F110-GE-129 o ciągu 75,71 kN bez dopalania i 129,0 kN z dopalaniem,
- F-16C/D Block 52- Pratt Whitney F100-PW-229 o ciągu 79,13 bez dopalania i 128,91 kN z dopalaniem.

Dane techniczne F-16C Block 40/42 (wg [29]):
Rozpiętość bez rakiet na końcach skrzydeł- 9,45 m, rozpiętość z rakietami na końcach skrzydeł- 10,0 m, długość- 15,03 m, wysokość- 5,09 m, powierzchnia nośna- 27,87 m2.
Masa pustego samolotu (Block 42)- 8273 kg, masa pustego samolotu (Block 40)- 8627 kg, max masa na węzłach podwieszeń- 5443 kg, masa startowa max- 19 187 kg.
Max liczba Macha na poziomie morza- 1,35, prędkość max na poziomie morza- 1472 km/h, max liczba Macha na H= 12 190 m- 2,05, prędkość max na H= 12 190 m- 2124 km/h, prędkość przeciągnięcia (konfiguracja gładka)- 210 km/h, prędkość lądowania- 280 km/h, pułap praktyczny- 15 240 m, zasięg max do przebazowania- 3650 km, max taktyczny promień działania (6 bomb Mk 83, bez zbiorników dodatkowych) na dużej wysokości- 550 km, max taktyczny promień działania (6 bomb Mk 83, bez zbiorników dodatkowych) na małej wysokości- 220 km, max taktyczny promień działania (6 kpr p-p, zb. dod. 2 x 2270 dm3 + 1 x 1135 dm3) na dużej wysokości- 1100 km, max taktyczny promień działania (6 kpr p-p, zb. dod. 2 x 2270 dm3 + 1 x 1135 dm3) na małej wysokości- 450 km, gługotrwałość lotu bez tankowania w powietrzu- 4 h.

Dane techniczne F-16C Block 50 (wg [27]):
Rozpiętość- 10,0 m, długość- 15,03 m, wysokość- 5,09 m, powierzchnia nośna- 28,9 m2.
Masa własna- 8710 kg, masa startowa max- 21 773 kg, max masa na węzłach podwieszeń- 9072 kg.
Prędkość max na dużej wysokości- 2,2, prędkość max na poziomie morza- 1472 km/h, wznoszenie max- 340 km/h, pułap praktyczny- 15 250 m, zasięg do przebazowania- 3890 km, taktyczny promień działania na dużej wysokości- 500- 980 km, taktyczny promień działania na małej wysokości- 280- 500 km.

Dane techniczne F-16D Block 50 (wg [27]):
Rozpiętość- 10,0 m, długość- 15,03 m, wysokość- 5,09 m, powierzchnia nośna- 28,9 m2.
Masa własna- 8300 kg, masa startowa max- 21 250 kg, max masa na węzłach podwieszeń- 9072 kg.
Prędkość max na dużej wysokości- 2,2, prędkość max na poziomie morza- 1472 km/h, wznoszenie max- 340 m/s, pułap praktyczny- 15 250 m, zasięg do przebazowania- 3250 km, taktyczny promień działania na dużej wysokości- 420- 870 km, taktyczny promień działania na małej wysokości- 240- 380 km.

Dane techniczne F-16C Block 52+ (wg [28]):
Rozpiętość- 9,45 m, długość- 15,03 m, wysokość- 5,09 m, powierzchnia nośna- 28,87 m2.
Masa własna- 8300 kg, masa startowa- 11 000 kg, masa startowa max- 21 250 kg, max masa na węzłach podwieszeń- 9072 kg.
Prędkość max na dużej wysokości- 2,2, wznoszenie max- 340 m/s, pułap- brak danych, zasięg- brak danych.

Inne wersje:
Lockheed Martin (General Dynamics) F-16A/B ”Fighting Falcon”
Lockheed Martin F-16E/F ”Fighting Falcon”
Lockheed Martin F-16 ”Fighting Falcon" - zastosowanie

Galeria

  • Wielozadaniowy samolot myśliwski Lockheed Martin F-16C Block 52+ ”Jastrząb” nr 4040 w locie. (Źródło: U.S. Air Force).
  • Samolot myśliwsko-bombowych Lockheed Martin F-16I ”Sufa” lotnictwa wojskowego Izraela. (Źródło: U.S. Air Force).
  • Samolot doświadczalny F-16D MATV w locie. (Źródło: Lockheed Martin).
  • Latający cel Boeing QF-16 z 82nd Aerial Targets Squadron w bezzałogowym locie Zatoką Meksykańską, 19.09.2013 r. (Źródło: U.S. Air Force).

Źródło:

[1] Rochowicz R. ”F-16 dla Polski”. Nowa Technika Wojskowa nr 3/2006.
[2] Rochowicz R. ”Polski Falcon już lata”. Nowa Technika Wojskowa nr 4/2006.
[3] pa ”F-16 nowej generacji”. Nowa Technika Wojskowa nr 8/2006.
[4] Rochowicz R. ”Jastrzębie wylądowały”. Nowa Technika Wojskowa nr 12/2006.
[5] Cebulok P. ”General Dynamics F-16 C/D Fighting Falcon”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/1996.
[6] ”Święto Lotnictwa'96”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1996.
[7] ”Podwozia do F-16 z Krosna”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/1997.
[8] Strigl A. ”Latałem na F-16”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1997.
[9] Kiński A. ”Lockheed Martin w Mielcu”. Nowa Technika Wojskowa nr 10/1997.
[10] Gruszczyński J. Fiszer M. ”Wielozadaniowy samolot bojowy Lockheed Martin F-16C/D Block 52+”. Lotnictwo nr 6/2006.
[11] (KZ) ”Lot ministra Sikorskiego”. Lotnictwo nr 10/2006.
[12] (LAF) ”Ćwiczenia Sentry White Falcon”. Lotnictwo nr 10/2004.
[13] (ŁP) ”Nowe F-16 dla Egiptu coraz bliżej”. Nowa Technika Wojskowa nr 8/2009.
[14] (ŁP) ”F-l6 dla Tajwanu”. Nowa Technika Wojskowa nr 8/2009.
[15] (PA) ”Kolejne F-16 dla Turcji”. Nowa Technika Wojskowa nr 3/2009.
[16] Bączyk N. ”Jastrzębie w komplecie”. Nowa Technika Wojskowa nr 1/2009.
[17] Fiszer M., Gruszczyński J. ”Korea Aerospace Industries T-50 Golden Eagle z bliska”. Nowa Technika Wojskowa nr 1/2009.
[18] Pospišil M., Stolár M. J. ”Siły Powietrzne i Kosmiczne Sił Obronnych Izraela”. Lotnictwo nr 1/2010.
[19] (PA) ”Chile chce więcej F-16”. Nowa Technika Wojskowa nr 11/2008.
[20] (PA) ”Oferta dla Rumunii”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/2008.
[21] (PA) ”F-16 dla Indonezji”. Nowa Technika Wojskowa nr 4/2008.
[22] (AR) ”F-16 dla Maroko...”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/2010.
[23] (AR) ”... i dla Egiptu”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/2010.
[24] Pacholski Ł. ”Pakistańskie F-16”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/2010.
[25] Hołdanowicz G. "Ostrzenie szponów". Skrzydlata Polska nr 11/1997.
[26] Nowicki J. "General Dynamics F-16 Fighting Falcon". Lotnictwo Aviation International nr 10/1991.
[27] Rybak E. F., Gruszczyński J. "F-16 Fighting Falcon". Biblioteka Magazynu Lotnictwo Wojskowe nr 4. Wydawnictwo Magnum-X. Warszawa 2001.
[28] Wasilewski A. "Samolot myśliwski F-16C/D Block 52+". Seria Typy Broni i Uzbrojenia nr 210. Dom Wydawniczy Bellona i Agencja Wydawnicza CB. Warszawa 2004.
[29] Rybak E.F., Jaxa-Małachowski R. "F-16C". Seria Przegląd Konstrukcji Lotniczych nr 28. Wydawnictwo Agencja Lotnicza Altair Sp.z o.o. Warszawa 1996.
[30] Strembski M. "Modernizacja techniczna polskiego lotnictwa wojskowego w latach 2023-2024". Lotnictwo nr 9/2024.
blog comments powered by Disqus