DAR-10 "Bekas", 1941

Samolot rozpoznawczo- bombowy. Bułgaria.
Samolot rozpoznawczo- bombowy DAR-10A ”Bekas” zbudowany w 1941 r. (Źródło: archiwum).

W 1938 r. dowództwo Bułgarskich Sił Powietrznych przygotowały wymagania na opracowanie nowoczesnego samolotu rozpoznawczo- szturmowego, napędzanego włoskim silnikiem Alfa Romeo 126 RC 34 o mocy 574 kW. Miał to być następca samolotów rozpoznawczo- bombowych PZL-43 "Czajka".

Zadanie to zostało powierzone firmie Kaproni Bulgarski (KB). Sześć miesięcy później, gdy firma Kaproni Bulgarski opracowała już projekt i wykonała makietę samolotu KB-11 "Fazan", opracowanie konkurencyjnego samolotu zlecono firmie Dyrżawna Aeropłanna Rabotiłnica (DAR- Państwowy Warsztat Samolotowy) w Bożuriszcze. Pomimo opóźnienia, zespół konstruktorów, pod kierownictwem inż. Cwietana Łazarowa, szybko opracował projekt nowoczesnego dolnopłata DAR-10.

Model w skali 1:10 przechodził badania w tunelu aerodynamicznym Instytutu Technicznego Lotnictwa w Warszawie w 1939 r. Przeprowadzone testy potwierdziły założenia konstruktorów i przewidywane wysokie osiągi samolotu. Ze względów biurokratycznych oraz osobistych interesów dowództwo Sił Powietrznych utrudniało rozwój projektu tego nowoczesnego, o dobrych- jak na swoje czasy- możliwościach bojowych samolotu. Wspierana była za to budowa konkurencyjnego samolotu KB-11 "Fazan".

Mimo przeciwności prototyp samolotu, który otrzymał oznaczenie DAR-10A "Bekas" (litera A oznacza silnik Alfa Romeo), został zbudowany. Pierwszy lot wykonał 2.07.1941 r. Wyniki prób w locie były nawet lepsze, niż oczekiwania konstruktorów i obliczenia. Samolot okazał się znakomity w swojej klasie.

Był to nowoczesny samolot rozpoznawczy i bombowy, przystosowany również do bombardowania z lotu nurkowego i ataków szturmowych. Zbudowany został w układzie wolnonośnego dolnopłata ze stałym, oprofilowanym podwoziem. Załoga znajdowała się w zakrytej, dobrze przeszklonej kabinie zapewniającej doskonałą widoczność. Samolot otrzymał czyste linie aerodynamiczne, upodobniające go do samolotu myśliwskiego. Ruchomy karabin maszynowy obserwatora chowany był w kadłubie, dzięki czemu nie psuł aerodynamiki kadłuba. Ostatnia sekcja kabiny obserwatora była podnoszona do góry, dzięki czemu obserwator mógł prowadzić ogień z karabinu maszynowego.

W 1941 r. odbyły się próby porównawcze pomiędzy samolotem DAR-10A a samolotem myśliwskim Avia B-534, będącym wówczas na wyposażeniu lotnictwa bułgarskiego. Samolot szturmowy DAR-10A okazał się lepszy od myśliwca. Mimo to dowództwo Sił Powietrznych podjęło decyzję o skierowaniu do produkcji samolotu  KB-11 "Fazan", który był gorszy od DAR-10A. Prędkość maksymalną DAR-10A wynosiła 410 km/h, a KB-11- 327 km/h. Prędkość przelotowa wynosiła odpowiednio 362 km/h w porównaniu do 270 km/h w przypadku KB-11.

Prototyp DAR-10A używany był w roli samolotu łącznikowego. W dniu 15.10.1942 r. został rozbity podczas przymusowego lądowania we mgle, załoga poniosła śmierć na miejscu.

Samolot DAR-10A był ostatnią konstrukcją opracowaną w zakładach Dyrżawna Aeropłanna Rabotiłnica, przed ich likwidacją jesienią 1941 r., kiedy to bazę produkcyjną przeniesiono do DSF w Łoweczu.

Niektóre źródła podają błędną informację o zbudowaniu 16 egz. seryjnych DAR-10A (wg innych źródeł- DAR-10F ?), które w 1943 r. weszły na uzbrojenie jednej eskadry.

Na bazie DAR-10A, inż. C. Łazarow opracował projekt samolotu myśliwskiego DAR-11. Dowództwo Bułgarskich Sił Powietrznych nie było jednak zainteresowane tą propozycją. Budowa prototypu nie została podjęta, ponieważ w tym czasie zostały zamówione niemieckie samoloty myśliwskie Messerschmitt Me 109G-2 i G-6.

W odpowiedzi na zakulisowe rozgrywki, które zablokowały drogę do seryjnej produkcji DAR-10A, inż. Łazarow postanowił zmodernizować samolot i uczynić go znacznie lepszym pod względem osiągów i wartości bojowej od KB-11 "Fazan". Samolot został gruntownie zmodyfikowany. Oznaczony jako DAR-10F "Bekas", różnił się od swego poprzednika aerodynamiką, geometrią, mechanizacją i uzbrojeniem.

Nowa wersja otrzymała silnik Fiat A74 RC, w układzie podwójnej gwiazdy, o mocy 706 kW. Dzięki temu samolot posiadał bardziej wydłużony kształt i bardziej opływowy przód kadłuba. Pod kierunkiem inż. Jotowa została opracowana owiewka silnika z klapami i żaluzjami do chłodzenia. Prototypem kinematyki tych urządzeń były pozostałości samolotu Boeing B-17 "Flying Fortress" zestrzelonego przez bułgarskie myśliwce, które leżały na fabrycznym złomowisku.

DAR-10F (litera F oznacza silnik Fiata) był samolotem wielozadaniowym. Miał służyć do bliskiego rozpoznania, ataków szturmowych, bombardowań poziomych, bombardowań z lotu nurkowego, a nawet jako samolot myśliwski. Wydaje się jednak, że w tej ostatniej roli samolot nie sprawdziłby się , ponieważ rozwijał zbyt małą prędkość.

Był to nowoczesny, wolnonośny dolnopłat z hamulcami aerodynamicznymi, zmniejszającymi prędkość podczas bombardowania z lotu nurkowego. Kabina załogi była przestronna, dobrze przeszklona i całkowicie zamknięta. Ostatnia sekcja kabiny była podnoszona ku górze i umożliwia prowadzenie ognia przez obserwatora do obrony tylnej półsfery. Podwójny karabin maszynowy znajdował się wewnątrz kadłuba i był ustawiany w pozycji strzeleckiej tylko wtedy, gdy było to konieczne, unikając w ten sposób zakłóceń aerodynamiki kabiny. Specjalny ogranicznik zabezpieczał ogon samolotu przed przestrzeleniem podczas prowadzenia ognia do tyłu.

Prace nad DAR-10F były prowadzone w zakładach Dyrżawna Samoletna Fabrika (DSF- Państwowa Fabryka Samolotów) w Łoweczu, przez ten sam zespół, który stworzył DAR-10A. Początkowo prace postępowały szybko, ale później szereg okoliczności związanych z sytuacją wojskowo- polityczną w kraju spowodował zahamowanie prac. 9.09.1944 r. w wyniku zamachu stanu rząd premiera Konstantina Murawiewa został obalony i zastąpiony rządem Frontu Ojczyzny pod przewodnictwem Kimona Georgiewa. Armia bułgarska walczyła z wojskami niemieckimi podczas operacji w Kosowie i Stratsinie. Zakłady DSF stanęły przed innymi wyzwaniami. Wbrew wszystkiemu w marcu 1945 r. samolot był gotowy i został oblatany. Pod koniec II wojny światowej i nadchodzącej ery lotnictwa odrzutowego- choć udany, jako samolot bojowy był już moralnie przestarzały.

W 1949 r. DAR-10F został wysłany do Sofii, gdzie służył jako płatowiec dydaktyczny dla studentów wydziału lotniczego tamtejszej Wojskowej Akademii Technicznej, na którego czele stał twórca prototypu prof. Inż. Cwietan Łazarow. Płatowiec ostatni raz widziano w 1951 r.

W Polsce.

Wg [3]- konstrukcja samolotu DAR-10A była wzorowana na PZL-23 "Karaś" / PZL-43. Polscy inżynierowie mieli być może pewien wpływ na konstrukcję tego samolotu, ponieważ jego model był badany w 1939 r. w tunelu aerodynamicznym Instytutu Technicznego Lotnictwa w Warszawie.

Konstrukcja.
Dwumiejscowy wolnonośny dolnopłat o konstrukcji mieszanej.
Płat o konstrukcji drewnianej. Pokryty sklejką oraz płótnem i pokryty lakierem nitrocelulozowym. Wyposażony w lotki, nie posiadał klap. W wersji DAR-10F- również hamulce aerodynamiczne.
Kadłub o konstrukcji metalowej, którą stanowiła spawana kratownica wykonana z rur ze stali stopowej. Pokrycie z blachy duraluminiowej oraz tkaniny impregnowanej, położonej na drewnianych kształtownikach. Kabina załogi zakryta, bogato oszklona, z miejscami w układzie tandem.
Usterzenie w układzie klasycznym o konstrukcji drewnianej. Ster kierunku z wywarzeniem aerodynamicznym. Klapki wyważające na obu sterach wysokości.
Podwozie w układzie klasycznym, stałe. Podwozie główne z dwoma szeroko rozstawionymi kołami osłoniętymi owiewką, amortyzacja hydrauliczna, koła wyposażone w hamulce hydrauliczne. Pod tylną częścią kadłuba znajdowało się kółko ogonowe.

Uzbrojenie:
- DAR-10A-  1 stałe, zsynchronizowane działko MG FF kal. 20 mm umieszczone w kadłubie, 2 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm w skrzydłach i 1 ruchomy karabin maszynowy MG 15 kal. 7,92 mm obserwatora (wg innych źródeł- samolot nie posiadał działka oraz posiadał 2 ruchome karabiny maszynowe obserwatora). Planowany ładunek bomb obejmował 4 bomby po 100 kg podwieszone pod skrzydłami i 1 bombę 250 kg pod kadłubem (wg innych źródeł- tylko 4 bomby po 100 kg pod skrzydłami lub 4 bomby po 100 kg pod skrzydłami i 1 bomba 100 kg pod kadłubem),
- DAR-102-  2 stałe, zsynchronizowane działka MG FF kal. 20 mm umieszczone w kadłubie, 2 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm w skrzydłach i 1 ruchomy karabin maszynowy MG 15 kal. 7,92 mm obserwatora. Planowany ładunek bomb obejmował 1 bombę o masie 250 kg podwieszoną pod kadłubem i 4 bomby po 50 kg pod skrzydłami (wg innych źródeł- 1 bomba 250 kg pod kadłubem i 2 bomby po 50 kg pod skrzydłami). Zamiast 250 kg bomby pod kadłubem można było podwiesić kasetę z 92 małymi bombami odłamkowymi o masie 2 kg każda.

Wyposażenie- zestaw przyrządów pilotażowo- nawigacyjnych i kontroli pracy silnika.
Aparat fotograficzny Zeiss RMK 30/30, radiostacja FuG 3.

Silnik:
- DAR-10A- 9- cylindrowy, gwiazdowy, chłodzony powietrzem Alfa-Romeo 126RC-34 o mocy 574 kW (780 KM).
Osłona silnika typu NACA, śmigło metalowe, trójłopatowe, o zmiennym skoku typu Alfa-Romeo o średnicy 3,5 m,
- DAR-10F- 14- cylindrowy, w układzie podwójnej gwiazdy, chłodzony powietrzem Fiat A74 RC o mocy 706 kW (960 KM).
Osłona silnika typu NACA, śmigło metalowe, trójłopatowe, o zmiennym skoku.

Dane techniczne DAR-10A (wg https://raigap.livejournal.com/201368.html):
Rozpiętość- 12,2 m, długość- 9,54 m, wysokość- 3,0 m, powierzchnia nośna- 22,2 m2.
Masa własna- 1843 kg, masa startowa normalna- 2570 kg.
Prędkość max- 410 km/h, prędkość przelotowa- 327 km/h, pułap praktyczny- 7250 m, zasięg- 1170 km, promień bojowy- 300 km.

Dane techniczne DAR-10F (wg https://raigap.livejournal.com/201368.html):
Rozpiętość- 12,65 m, długość- 9,84 m, wysokość- 3,0 m, powierzchnia nośna- 22,9 m2.
Masa własna- 2030 kg, masa startowa normalna- 2900 kg.
Prędkość max- 454 km/h, prędkość przelotowa- 365 km/h, pułap praktyczny- 9000 m, zasięg- 1400 km, promień bojowy- 500 km.

Galeria

  • Samolot rozpoznawczo- bombowy DAR-10A ”Bekas” w widoku z tyłu. (Źródło: archiwum).
  • Przednia część kadłuba samolotu DAR-10A ”Bekas”. (Źródło: archiwum).
  • DAR-10A ”Bekas”, rysunek w rzucie. (Źródło: archiwum).
  • Samolot rozpoznawczo- bombowy w wersji DAR-10F ”Bekas” z 1945 r. (Źródło: archiwum).
  • Samolot rozpoznawczo- bombowy w wersji DAR-10F ”Bekas” w widoku z produ. (Źródło: archiwum).
  • DAR-10F ”Bekas”, rysunek w rzucie. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Bernâd D. "Balkan Birds. Thirty-Five Years of Bulgarian Aircraft Production. Part One". Air Enthusiast nr 07/2001.
[2] "Опытный разведчик-штурмовик ДАР-10А Бекас (ДАР-10Ф Бекас-2) (Болгария. 1941 / 1945 год)". raigap - LiveJournal.
[3] Glass A. "Polskie konstrukcje lotnicze do 1939". Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.
[4] "DAR-10 Bekas, Штурмовик". Энциклопедия военной техники.
[5] "Lekki samolot bombowy Държавна Аеропланна Работилница ДАР-10А „Бекас”". DWS-XIP Druga Wojna Światowa.
[6] "Lekki samolot bombowy Държавна Аеропланна Работилница ДАР-10Ф „Бекас”". DWS-XIP Druga Wojna Światowa.
[7] "D.A.R. 10". FliegerWeb.com - News, Reportagen, Videos.
blog comments powered by Disqus