SPAD S-XI, 1916

Samolot SPAD S-XI został skonstruowany w czerwcu 1916 r. przez inż. Louisa Béchereau we francuskiej wytwórni lotniczej Société (anonyme) Pour L'Aviation et ses Dérivés (SPAD) jako dwumiejscowe rozwinięcie typu SPAD S-VIIC1. Miał większe wymiary- powiększyła się rozpiętość płatów, powierzchnia nośna i długość kadłuba. Oba płaty otrzymały skos 5°, zaś płat górny został wysunięty do przodu. Zmienione zostały kształty sterów kierunku i wysokości, zastosowano szerszy rozstaw kół podwozia. Do napędu zastosowano początkowo silnik widlasty Hispano-Suiza 8Bc o mocy 147 kW (200 KM), a uzbrojenie stanowił stały, zsynchronizowany karabin maszynowy Vickers 7,7 mm oraz ruchomy karabin maszynowy Lewis kal. 7,7 mm na obrotnicy.
Prototyp oblatano we wrześniu 1916 r. Został w listopadzie 1916 r. przekazany do prób lotnictwu wojskowemu, uzyskując oficjalne oznaczenie SPAD S-XIC2. Według założeń miał być dwumiejscowym samolotem myśliwskim. Testy jednak wykazały niską przydatność maszyny jako myśliwca, w związku z czym wytwórnia podjęła się przeróbki samolotu na rozpoznawczy (pod oznaczeniem SPAD S-XIA2). Pierwsze 30 egz. seryjnych otrzymało silniki Hispano Suiza 8Bc z zawodnymi reduktorami obniżającymi obroty. Później zainstalowano mocniejszy silnik Hispano-Suiza 8Be o mocy 162 kW (220 KM), bez reduktora. Uzbrojenie powiększono o 1 karabin maszynowy Lewis na obrotnicy (obserwator miał więc podwójny kaem Lewis). W kabinie obserwatora wygospodarowano miejsce na aparat fotograficzny do zdjęć pionowych lub skośnych, a dodatkowo samolot mógł zabrać do 70 kg bomb na zaczepach podskrzydłowych.
Na bazie tej maszyny opracowano również wersję myśliwską nocną pod oznaczeniem SPAD S-XICN2, którą wyposażono w reflektor do oświetlania celów w nocy, zamontowany na wspornikach przymocowanych do goleni podwozia, ale nie wzbudziła ona większego zainteresowania dowództwa lotnictwa.
W styczniu 1918 r. pojawiła się wersja SPAD S-XVIA2 z mocniejszym silnikiem Lorraine-Dietrich o mocy 184 kW (250 KM). Samolot ten był wprawdzie szybszy niż S-XIA2, ale miał mniejszy pułap.
Łącznie wyprodukowano ok. 200 samolotów SPAD S-XI, razem z wersją oznaczoną SPAD S-XVI.
Samoloty SPAD S-XIA2 pojawiły się w jednostkach lotnictwa francuskiego (Aéronautique Militaire) w sierpniu 1917 r. Francuski Sztab Generalny domagał się zwiększenia tempa produkcji z uwagi na brak w tym czasie na froncie odpowiedniej ilości dobrych samolotów rozpoznawczych produkcji francuskiej. Z jednostek użytkujących S-XIA2 zaczęły dochodzić niepokojące wieści o kłopotach z tymi maszynami: samolot miał być niesterowny, o słabym wznoszeniu i dużej prędkości przeciągnięcia. Zdarzało się sporo wypadków spowodowanych z tych przyczyn. Jednak wyniki prób fabrycznych nie potwierdzały tego rodzaju usterek. Ale przyczyna była oczywista: samolot rzeczywiście nie miał nadmiaru własności lotnych, ale w granicach normalnego obciążenia zachowywał się w powietrzu prawidłowo. Natomiast przeciążany w warunkach bojowych amunicją, bombami, sprzętem foto istotnie okazywał się kiepski w osiągach.
Następnie przypadkowa eksplozja i pożar (15.03.1918 r.) w zakładach lotniczych Bernard w Cornevue, gdzie S-XI był produkowany spowodował opóźnienie ich dostaw o dwa miesiące. Wyposażono w nie 14 (wg [3]- 15) eskadr: SPA 2, SPA 8, SPA 55, SPA 59, SPA 62, SPA 212, SPA 255, SPA 256, SPA 257, SPA 259, SPA 261, SPA 265, SPA 268 i SPA 289 (łącznie z SPAD S-XVI). Samoloty nie znalazły jednak większego uznania, przegrywając rywalizację z samolotami Breguet XIV i Salmson IIA2. Zostały one wycofane z jednostek bojowych w lipcu 1918 r.
Kilka samolotów trafiło do Rosji. W 1918 r. Stany Zjednoczone zakupiły 35 egz., które weszły na wyposażenie Amerykańskiego Korpusu Ekspedycyjnego (służyły w 1st i 99th Aero Squadron). W sierpniu 1918 r. USA zakupiły dodatkowo 6 samolotów. SPAD S-XIA2 weszły na uzbrojenie trzech eskadr belgijskich, w których służyły do końca wojny. Ciekawostką jest fakt, ze samoloty te eksploatowane rozsądnie przez Belgów nie dawały w ogóle powodów do narzekań.
W Polsce.
W czasie I wojny światowej na samolotach SPAD XI latali również polscy lotnicy, którzy służyli we francuskim lotnictwie wojskowym:
- Karol Aleksander Bronisław Borzęcki- w 1917 r. latał jako obserwator na samolotach SPAD XI w Eskadrze N 62. Na tym typie samolotu nauczył się latać, a jego umiejętności pilota zostały oficjalnie uznane poprzez przyznanie licencji pilota wojskowego w dniu 10.03.1918 r.
Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwupłat o całkowicie drewnianej konstrukcji.
Płaty dwudźwigarowe drewniane pokryte płótnem, bez wzniosu, ale o skosie 4°. Płat górny wysunięty do przodu, stójki komory płatów skośne. Lotki tylko na górnym płacie.
Kadłub kratownicowy oprofilowany listwami nadającymi mu przekrój prawie owalny. Pokryty blachą w okolicy silnika, reszta sklejką i płótnem. Kabiny odkryte.
Usterzenie drewniane pokryte płótnem.
Podwozie klasyczne dwukołowe stałe, z płozą ogonową. Golenie podwozia z grubej sklejki, koła na półośkach, amortyzowane sznurem gumowym.
Uzbrojenie:
- SPAD S-XIC2- 1 zsynchronizowany stały karabin maszynowy Vickers na kadłubie obsługiwany przez pilota i 1 karabin maszynowy Lewis na obrotniku w kabinie obserwatora. Udźwig bomb- 70 kg.
- SPAD S-XIA2- 1 zsynchronizowany stały karabin maszynowy Vickers na kadłubie obsługiwany przez pilota i 2 karabiny maszynowe Lewis na obrotniku w kabinie obserwatora. Udźwig bomb- 70 kg, na zaczepach podskrzydłowych.
Silnik:
- SPAD S-XIC2- w układzie V, 8- cylindrowy, chłodzony cieczą Hispano-Suiza 8Bc o mocy 147 kW (200 KM),
- SPAD S-XIA2- w układzie V, 8- cylindrowy, chłodzony cieczą Hispano-Suiza 8Be o mocy 162 kW (220 KM),
- SPAD S-XVIA2- w układzie V, 8- cylindrowy, chłodzony cieczą Lorraine-Dietrich 8Fb o mocy 184 kW (250 KM), wg [3]- o mocy 173 KW (235 KM).
Główny zbiornik paliwa znajdował się za fotelem pilota, opadowy miał miejsce w baldachimie. Śmigło drewniane dwułopatowe, lewoobrotowe.
Dane techniczne SPAD S-XIA2 (wg [3]):
Rozpiętość- 11,23 m, długość- 7,75 m, wysokość- 2,59 kg, powierzchnia nośna- 26,5 m2.
Masa własna- 674 kg, masa startowa- 1084 kg.
Prędkość max na wysokości 2000 m- 176 km/h, pułap- 7000 m, czas wznoszenia na 2000 m- 7', czas lotu- 2 h 15'.
Galeria
Źródło:
[1] Januszewski S. "Pionierzy. Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny 1914-1918". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2019.
[2] As 14 - 18. Les as français de la Grande Guerre.
[3] Bączkowski W. "Samoloty I wojny światowej". Wyd. Lampart. Warszawa 2000.
[4] Обухович В., Никифоров А. "Самолеты первой мировой войны".