Żurakowski Janusz
Janusz Żurakowski urodził się 12.09.1914 r. w Ryżawce na Ukrainie. Pochodził z wielodzietnej rodziny: miał braci Adama i Bronisława oraz siostry Kazimierę i Jadwigę. Jego ojciec ukończył w Kijowie medycynę i pracował jako lekarz osiedla przy cukrowni. W 1921 r. Żurakowscy przyjechali do Polski. Ojciec podjął pracę w Garwolinie, a w 1927 r. przeniósł się z rodziną do Lublina. Wiosną 1934 r. Janusz uzyskał maturę w tamtejszym Gimnazjum im. Stanisława Staszica.
Starszy brat Bronisław Żurakowski zainteresował go lotnictwem. Zaczęło się od budowy modeli szybowców. Żurakowski uzyskał uprawnienia pilota szybowcowego, następnie postanowił wstąpić do Szkoły Podchorążych Lotnictwa. Na to jednak nie godził się jego ojciec, który wykorzystał swoje wpływy, powodując skreślenie syna z listy kandydatów. Ten nic poddał się. Ponieważ jako absolwent gimnazjum miał prawo wyboru broni podczas służby wojskowej, poszedł do Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Radomiu. Kurs unitarny odbył od 19.09. do 31.12.1934 r. przy 9 Pułku Piechoty Legionowej w Tomaszowie Lubelskim. Następnie, od 1.01. do 18.09.1935 r. uczył się w SPRL. Postanowił kontynuować naukę w SPL w Dęblinie. Wstąpił tam 15.10.1935 r., a Szkołę Orląt ukończył jako myśliwiec w X promocji w październiku 1937 r. Został mianowany podporucznikiem, z przydziałem do 161 Eskadry Myśliwskiej w 6 Pułku Lotniczym we Lwowie. Służył w jednostce do 3.04.1939 r. gdy z uwagi na predyspozycje został przeniesiony do SPL. Szkolił w Ułężu podchorążych XII promocji.
We wrześniu 1939 r. ppor. Żurakowski latał w składzie Grupy Dęblińskiej. Wykonał pięć lotów bojowych na PZL P-7a. 9 września przeleciał do Sokala, potem przedostał się do Kut, a 17 września przekroczył granicę rumuńską. Przez Bukareszt przybył do Balcic nad morzem Czarnym. 15 października wypłynął na pokładzie statku SiNicolaus do Bejrutu, skąd 30 października przypłynął do Marsylii we Francji. Po pobycie w Lyonie, w styczniu 1940 r. przybył do Anglii.
Otrzymał w RAF nr służbowy 76715. 21 lipca odszedł na przeszkolenie w 5 OTU w Aston Down. 3 sierpnia skierowano go 152 Squadronu RAF. Od 12.08.1940 r. był w składzie 234 Sqnu, a od 6 października- 609 Sqnu. Walczył w Bitwie o Anglię należąc do garstki Polaków, którzy latali w tym czasie na Supermarine "Spitfire" Mk.I. 15 sierpnia zespołowo zestrzelił Messerschmitt Bf-110. 24 sierpnia trafne pociski z działek zablokowały stery w jego maszynie i musiał wyskoczyć ze spadochronem. 5 i 6 września zestrzelił po jednym Messerschmitt Bf-109, a 29 września prawdopodobnie strącił zespołowo Bf-110. Został odznaczony Krzyżem Walecznych po raz pierwszy i drugi (23 grudnia). 21.03.1941 r. odszedł na stanowisko instruktora do 57 OTU w Hawarden, od 10 kwietnia służył w 55 OTU. 20 marca awansował na stopień porucznika. Od 31 lipca służył w 61 OTU w Heston, a od 12 września w 58 OTU w Grangemouth. 8.12.1941 r. powrócił do latania bojowego w składzie 315 Dywizjonu Dęblińskiego, stacjonującego w Northolt. Był w 315. przezywany przez kolegów Tato. Rzeczywiście przydomek ten pasował do niego- był wymagającym, ale i wyrozumiałym pilotem i kolegą. Latał spokojnie i rozważnie. Po przejściu Dywizjonu na odpoczynek do Woodvale, 11.04.1942 r. Żurakowski objął stanowisko dowódcy Eskadry B w Dyonie 306 Toruńskim. 5 czerwca przeszedł do Heston, obejmując dowództwo 316 Dywizjonu Warszawskiego. Dowodził 316 do 28.12.1942 r., po czym funkcję tę objął Marian Trzebiński, a Żurek, jak również zwano Żurakowskiego, został oficerem strzeleckim sektora Northolt. 4 marca otrzymał Krzyż Walecznych po raz trzeci. Od czasu do czasu latał bojowo: 17 maja 1943 r. uszkodził Bf-109, ale o mało nie został omyłkowo zestrzelony przez pilota Dyonu 316. 4 lipca został zastępcą dowódcy Skrzydła (którym był wtedy W/Cdr Aleksander Gabszewicz). Uczestniczył w 46 lotach bojowych, prowadząc nad Francją i Belgią pilotów Dywizjonów Warszawskich 303 i 316. 30 października 1943 r. odszedł na odpoczynek do dowództwa 11 Grupy. Wykonał w Anglii 105 lotów operacyjnych i 103 bojowe. 31 grudnia otrzymał Srebrny Krzyż Virtuti Militari.
Wkrótce potem dowiedział się, że na kursie pilotów doświadczalnych w Empire Test Pilots School w Boscombe Down jest jedno miejsce dla Polaka. Jeszcze w czasie Bitwy o Anglię zetknął się w jednostce ze Zbigniewem Oleńskim, polskim przedwojennym pilotem doświadczalnym, który zainteresował go tą dziedziną pilotażu, dlatego teraz postarał się skorzystać z okazji i zdobyć miejsce w szkole. 13.03.1944 r. rozpoczął kilkumiesięczny kurs, który ukończył 23 listopada. Latał na wielu typach maszyn, doskonaląc swe umiejętności. Od 5.01.1945 r. pracował w Boscombe Down w Aircraft & Armament Experimental Establishment (jednostce badającej nowe maszyny i rozwiązania techniczne). Został przydzielony do Eskadry C, zajmującej się samolotami morskimi. Jako jeden z niewielu Polaków 29 listopada 1945 r. lądował samolotem Supermarine "Seafire" na lotniskowcu eskortowym HMS Ravager (wykonał na nim cztery lądowania i starty). Po wojnie latał też w Eskadrze A badającej myśliwce. Łącznie przez jego ręce przeszło ponad 30 typów maszyn produkcji brytyjskiej i amerykańskiej.
Po demobilizacji, od 21 czerwca 1947 r. Żurakowski pracował w firmie Gloster. W tym czasie ożenił się z Anną Danielską. Latał na odrzutowych samolotach Gloster G-41 "Meteor" i De Havilland DH-100 "Vampire", jako pilot doświadczalny i na pokazach. 4.04.1950 r. dokonał na "Vampire" rekordowego przełom Northolt- Kopenhaga- Northolt, osiągając średnią prędkość 871 km/h. W 1951 r. zademonstrował nową figurę akrobacji, obrót samolotu o 540 stopni, zwaną potem Zurabatic Carthweel, a po polsku Żurabadą.
Wkrótce potem, z powodu poróżnienia z firmą co do myśliwca Gloster "Javelin", Żurakowski wyemigrował z żoną, oraz synami Jurkiem i Markiem do Kanady. Przybył tam 21.04.1952 r., a już nazajutrz latał z lotniska Malton pod Toronto jako pilot doświadczalny firmy Avro Canada. Oblatywał Avro Canada CF-100 "Canuck". 29.08.1954 r. musiał się katapultować. Uratował życie, złamał jednak nogę i trafił do szpitala (jego nawigator zginął). Latał też na Avro Canada CF-105 "Arrow". Jako pierwszy Polak przekroczył samolotem prędkość dźwięku, oraz prędkość 2000 km na godzinę. Należał wraz z Władysławem Potockim (b. dowódcą Dyonu 315) do zespołu czterech pilotów oblatujących samoloty "Arrow". 25.03.1958 r. wykonał na nim pierwszy, 35- minutowy lot. Łącznie na CF-105 Żurakowski zrobił 22 loty, ostatni 14.09.1958 r. Samolot należał wtedy do najlepszych tego typu konstrukcji na świecie, za swój wkład w rozwój lotnictwa Żura (pod takim przydomkiem był znany wśród Anglosasów) otrzymał w tymże roku McKee Trophy.
Niestety rząd kanadyjski premiera Johna Diefenbakera zamknął 20.02.1959 r. program "Arrow", motywując to zbyt dużymi wydatkami i zmierzchem roli samolotu we współczesnej wojnie (kosztem rakiet). Na dodatek zniszczono zbudowane już maszyny i urządzenia. Janusz Żurakowski przestał latać (skończył 45 lat) i mimo propozycji pracy z Stanach Zjednoczonych, pozostał z rodziną w Kanadzie. Rozpoczął obejmującą 44 lata drugą część życia, z początku bardzo pionierskiego. Jeszcze podczas lotów doświadczalnych zauważył około 200 km na północny wschód od Toronto rejon Barry’s Bay nad jeziorem Kamaniskeg. Tu postanowił się osiedlić, zbudował pensjonat Kartuzy Lodge.
Swoją wiedzę z zakresu aerodynamiki lotniczej na początku lat 1990- tych wykorzystał do opracowani założeń do projektu eksperymentalnej łodzi żaglowej, przeznaczonej do pobicia aktualnego rekordu świata prędkości wynoszącego 46,2 węzłów.
Nie zapomniano jego zasług, zwano go kanadyjskim Chuckiem Yeagerem. W 1973 r. wpisano go w poczet sław, a w 1997 r. muzeum lotnictwa w Winnipeg uhonorowało go wpisem w poczet pionierów kanadyjskiego lotnictwa. W 1996 r. wybito 20- dolarową srebrną monetę z podobizną Żurakowskiego, a w cztery lata potem budynek kanadyjskiego centrum lotów doświadczalnych otrzymał jego imię. Odwiedzał Polskę. Napisał wspomnienia, które ukazały się w 2002 r. pod tytułem Nie tylko o lataniu.
Przez ostanie dwa lata ciężko chorował. Zmarł 9.02.2004 r, pogrzeb odbył się w trzy dni potem.
Konstrukcje:
Żurakowski Eksperymentalna łódź żaglowa Model April 1995, 1995, projekt eksperymentalnej łodzi żaglowej, będącej skrzyżowaniem szybowca i żaglówki,
Źródło:
[1] Żurakowski J. "Szybowiec jako żaglówka". Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 5/1995.[2] Kubala K. "Janusz Żurakowski (1914-2004)". Lotnictwo nr 3/2004.