RAF F.E.2, 1915

Samolot ten został zaprojektowany przez Geoffrey'a de Havillanda w zakładach Royal Aircraft Factory (RAF). Skrót F.E. oznaczał Farman Experimental, czyli samolot w układzie budowanym przez braci Farman- dwupłat z silnikiem w układzie pchającym. Według innych źródeł skrót ten oznaczał Fighter Experimental, czyli myśliwiec doświadczalny. W latach 1911- 1914 firma RAF zbudowała trzy zupełnie różne samoloty o tym samym oznaczeniu F.E.2, co wprowadza pewne zamieszanie w opisach ich historii rozwoju.
Pierwszy samolot F.E.2 (1911) został zaprojektowany przez Geoffrey'a de Havillanda w Royal Aircraft Factory w 1911 r. Według niektórych źródeł powstał w wyniku przebudowy poprzedniej konstrukcji RAF F.E.1. W rzeczywistości była to nowa konstrukcja zaprojektowana przez de Havillanda jeszcze przed podjęciem pracy w zakładach RAF. Nowy samolot przypominał ostateczny układ samolotu F.E.1, ale nie posiadał przedniego steru wysokości. Kabina dwuosobowej załogi znajdowała się w gondoli kadłubowej o konstrukcji drewnianej, pokrytej płótnem. Do napędu zastosowano silnik rotacyjny Gnôme o mocy 37 kW (50 KM) ze śmigłem pchającym. Pierwszy lot wykonał 18.08.1911 r. W kwietniu 1912 r. na samolocie zamontowano pływaki i został oblatany jako wodnosamolot 12.04.1912 r. Wzrost masy spowodował, że silnik o mocy 37 kW był za słaby. Zastąpiony został silnikiem rotacyjnym Gnôme o mocy 52 kW (70 KM). Później samolot ponownie otrzymał podwozie kołowe oraz został przystosowany do przenoszenia ruchomego karabinu maszynowego Maxim zamocowanego w nosie gondoli.
Drugi samolot o oznaczeniu F.E.2 (1913) jest czasami uznawany jako modyfikacja F.E.2 (1911). W rzeczywistości był to zupełnie nowy i znacznie nowocześniejszy projekt, większy i cięższy niż samolot z 1911 r. Rozpiętość została powiększona z 10,06 m do 12,8 m, samolot otrzymał również nową, bardziej opływową gondolę. Masa całkowita wzrosła z 545 kg do 848 kg. Nowy F.E.2 otrzymał zewnętrzne skrzydła od samolotu RAF B.E.2a. Do sterowania przechylenia samolotu były stosowane zwichrzenia skrzydeł zamiast lotek. Do napędu zastosowano silnik Renault o mocy 51 kW (70 KM). Samolot został zniszczony 23.02.1914 r. w wyniku wypadku.
W połowie 1914 r. (wg [2]- w końcu 1913 r.) rozpoczęto prace nad zupełnie nowym samolotem RAF F.E.2a, który miał być myśliwcem, czyli samolotem uzbrojonym w karabin maszynowy i przeznaczony do zwalczania samolotów przeciwnika. W rzeczywistości był typowym przedstawicielem samolotów bojowych najwcześniejszego okresu wojny, czyli uniwersalnym, przeznaczonym do rozpoznania, bombardowania- a po wyposażeniu w broń maszynową- także do walki w powietrzu.
Po za układem pchającym nie miał on bezpośredniego związku z żadnym z dwóch wcześniejszych projektów. Części zewnętrzne skrzydeł były identyczne ze skrzydłami samolotu RAF B.E.2c. Był to samolot dwumiejscowy. Obserwator zajmował przednią kabinę, pilot siedział w tylnej kabinie zamontowanej powyżej przedniej. Takie usytuowanie kabin zwiększało pole widzenia pilota. Obserwator był uzbrojony w ruchomy karabin maszynowy Lewis kal. 7,7 mm, który posiadał znaczne pole ostrzału. W tym czasie konfiguracja pchacza była aerodynamicznie przestarzała, ale została zachowana, aby umożliwić swobodne prowadzenie ognia do przodu. Samolot otrzymał oryginalne podwozie z dodatkowym, małym kółkiem pod przednią częścią kadłuba. Miało ono przeciwdziałać kapotażowi podczas lądowania na miękkim podłożu. W celu zmniejszenia masy i oporu, niektóre z produkowanych samolotów zostały wyposażone w zwykłe podwozie na goleniach o kształcie litery "V". Później stało się ono standardowym podwoziem.
Pierwsze zamówienie na 12 samolotów F.E.2a zostało złożone jeszcze przed pierwszym lotem, krótko po wybuchu I wojny światowej. Do napędu wybrano silnik Green E.6 o mocy 74 kW (100 KM). Prototyp został oblatany 26.01.1915 r. Silnik okazał się zbyt słaby i został wymieniony na Beardmore o mocy 89 kW (120 KM). Wszystkie F.E.2a otrzymały ten silnik.
Gówna wersja seryjna F.E.2b posiadała silnik Beardmore, początkowo o mocy 89 kW (120 KM), później- 119 kW (160 KM). Samolot mógł przenosić bomby na zewnętrznych podwieszeniach i był standardowo wyposażony w aparat fotograficzny. F.E.2b otrzyma też drugi karabin maszynowy Lewis kal. 7,7 mm zamontowany na wysokim, teleskopowym uchwycie, tak aby pilot mógł strzelać do przodu, nad głową obserwatora. W praktyce ten kaem był obsługiwany przez obserwatora i służył do osłony tylnej półsfery samolotu. Karabin maszynowy strzelał ponad górnym skrzydłem. W zakładach RAF opracowano szereg wersji doświadczalnych, m.in. prowadzone były testy samolotu przeznaczonego do działań nocnych z reflektorem napędzanym generatorem.
Do maja 1916 r. zbudowano 1939 egz. F.E.2b. Tylko kilka z nich powstało w Royal Aircraft Factory, reszta została zbudowana na licencji w firmach G & J Weir, Boulton & Paul Ltd i Ransomes, Sims & Jefferies.
Wersja doświadczalna F.E.2c była nocnym samolotem myśliwskim lub bombowym, w której główną modyfikacją była zamiana kabin pilota i obserwatora. Dzięki temu pilot miał lepszą widoczność podczas lądowania w nocy. Produkcja seryjna nie została podjęta, w 1916 r. zbudowano 2 egz. Nazwa F.E.2c została ponownie użyta w 1918 r. Nosiły ją samoloty F.E.2b w wariancie nocnego samolotu bombowego, które były używane przez 100 Dywizjon. Samoloty posiadały jednak standardowy układ kabin załogi.
Wersja F.E.2d była ostatnią wersja seryjną, napędzaną silnikiem Rolls-Royce "Eagle" o mocy 186 kW (250 KM). Kolejne serie otrzymywały różne wersje silników: Rolls Royce "Eagle II" o mocy 165 kW (225 KM), "Eagle III" o mocy 209 kW (285 KM) lub "Eagle VI" o mocy 237 kW (322 KM). Dzięki silnikowi o znacznie większej mocy wzrosły osiągi na dużej wysokości oraz udźwig. Samolot mógł przenosić wzmocnione uzbrojenie: oprócz dwóch karabinów maszynowych obserwatora, montowano 1 lub 2 karabiny maszynowe Lewis obsługiwane przez pilota i strzelające do przodu. Produkowany od początku 1916 r.
W 1916 r. co najmniej 2 samoloty F.E.2b zostały wyposażone w silniki RAF 5 o mocy 110 kW (150 KM), ale produkcja seryjna nie została podjęta. Wersja F.E.2h była napędzana silnikiem Siddeley "Puma" o mocy 170 kW (230 KM). Prototyp został przebudowany w lutym 1918 r. w firmie Ransomes, Sims & Jefferies. Miał to być nocny samolot myśliwski o lepszych osiągach. Okazało się jednak, że samolot jest niewiele lepszy od standardowego F.E.2b. Pomimo tego kolejne trzy samoloty zostały przebudowane do wersji F.E.2h, ale uzbrojono je w działka Davis kal. 57 mm i przystosowano do ataków na cele naziemne.
Samoloty F.E.2a weszły do służby w maju 1915 r. w 6 Dywizjonie RFC. Służyły w nim obok samolotów RAF B.E.2 i Bristol "Scout". Pierwszą jednostką w całości wyposażoną w samoloty F.E.2 był 20 Dywizjon, przebazowany do Francji w styczniu 1916 r. W tym okresie F.E.2 służyły jako samoloty myśliwskie i rozpoznawcze. Wersje F.E.2b i F.E.2d pozostały w operacjach dziennych aż do 1917 r. W szczytowym momencie w F.E.2b wyposażonych było 16 dywizjonów RFC we Francji i 6 dywizjonów Home Defence, przeznaczonych do obrony Wysp Brytyjskich. Po zastąpieniu przez samoloty De Havilland DH-4 i Bristol F.2B "Fighter", F.E.2d odniosły nieoczekiwany sukces jako lekki nocny samolot bombowy i pozostał w służbie do końca wojny. F.E.2b były również wykorzystywane do prowadzenia patroli przeciw okrętom podwodnym.
Choć F.E.2 był samolotem dość dużym i ciężkim, to w latach 1915- 1916 r. skutecznie stawiał czoła, jednopłatom Fokkera. Czołowy wówczas as; myśliwski kajzerowskich Niemiec Max Immelmann zginał 18.06.1916 r. nad Lens w walce z samolotami F.E.2b z 25 Dywizjonu RFC. Zwycięska załoga to. pilot G. R. Mc Cubbin i obserwator Waller. Wytrzymałość konstrukcji F.E.2d potwierdziła się 2.01.1917 r. kiedy pilot sierż. T. Mottershead z płonącym silnikiem nurkował na wysokości 2000 m aż do ziemi. Zgasił płomień i wyrównał lądując przymusowo. Sam został ranny, ale uratował w ten sposób życie swemu rannemu obserwatorowi. Jako jedyny podoficer w RFC dostał za to Victoria Cross. Gdy 5.06.1917 r. siedem F.E2d zostało zaatakowanych przez piętnaście samolotów Albatros D-III w walce powietrznej zginął dowódca niemiecki, as myśliwski z 30- oma zwycięstwami powietrznymi- Karl Schäfer. 6.071917 r. por. A.E. Woodbridge, obserwator samolotu F.E.2d pilotowanego przez kpt. D. E. Cunnella, celną serią swego Lewisa zestrzelił samolot Albatros D-III pilotowanego przez Manfreda von Richthofena, raniąc go ciężko w głowę.
Samoloty F.E.2 znalazły się na uzbrojeniu American Expeditionary Force (Amerykański Korpus Ekspedycyjny) w Europie. W Australii jeden samolot F.E.2 znajdował się na wyposażeniu Central Flying School AFC w Point Cook. W 1919 r. 35 samolotów F.E.2 zostało sprzedanych Chinom w wariancie szkolnym. Wyposażone były w podwójne układy sterowania.
W Polsce.
Inż. Witold Jarkowski, dyrektor Towarzystwa Akcyjnego Żeglugi Powietrznej W. A. Lebiediew, planując pracę zakładów na 1916 r. myślał o realizacji szerokiej gamy samolotów eksperymentalnych różnej klasy, od jednomiejscowych myśliwców po ciężkie, wielosilnikowe bombowce. Dlatego już jesienią 1915 r. opracował wstępne projekty jednosilnikowych samolotów myśliwskich, które były kopiami brytyjskich samolotów De Havilland DH-2 i RAF F.E.2.
Drugi z nich prezentował duży i ciężki dwumiejscowy dwupłat z pchającym zespołem napędowym. Jarkowski zakładał instalację na nim gwiazdowego silnika rzędowego Salmson o mocy 103 kW (140 KM) lub trudniejszego do nabycia w Rosji- Renault. RAF F.E.2 uważany był za udaną konstrukcję, używaną jako samolot myśliwski, rozpoznawczy i bombowy. Decyzja o opanowaniu jego produkcji była jak najbardziej uzasadniona. Usytuowanie śmigła za gondolą załogi umożliwiało swobodne prowadzenie ognia do przodu. W czasie, gdy pierwsze synchronizatory strzelania przez tarczę śmigła były jeszcze niedoskonałe, takie rozwiązanie konstrukcji i było w pełni racjonalne.
Projekt samolotu nie został skierowany do realizacji.
Konstrukcja.
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Płaty trójdzielne, dwudźwigarowe o jednakowej rozpiętości i jednakowym wzniosie, pokryte płótnem. Lotki na obu płatach.
Gondola kadłubowa kryta częściowo sklejką, częściowo płótnem. Stanowisko obserwatora znajdowało się w przedniej kabinie, pilota- w tylnej. Tylną część kadłuba tworzyły dwie kratownice drewniane z trzema słupkami, wykrzyżowane drutem stalowym. Z przodu umocowane do tylnych dźwigarów płatów i zbiegające się przy usterzeniu pionowym.
Usterzenie drewniane, kryte płótnem z charakterystycznym trójkątnym statecznikiem pionowym i dużą płetwą steru kierunku.
Podwozie trójkołowe w F.E.2b i dwukołowe w F.E.2d z amortyzacją olejową i sznurem gumowym.
Uzbrojenie:
- F.E.2b- 2 ruchome karabiny maszynowe Lewis kal. 7,7 mm. Jeden zamontowany z przodu kabiny, a drugi zamontowany na wysokim słupku, tak aby mógł strzelać do tyłu nad górnym płatem. Ten drugi kaem obserwator musiał obsługiwać stojąc,
- F.E.2d- 1 ruchomy karabin maszynowy Lewis kal. 7,7 mm zamontowany z przodu kabiny.
Silnik- rzędowy, umieszczony z tyłu gondoli kadłubowej:
- F.E.2a- Green E.6 o mocy 74 kW (100 KM), później Beardmore o mocy 89 kW (120 KM),
- F.E.2b- Beardmore o mocy 89 kW (120 KM), później Beardmore o mocy 119 kW (160 KM),
- F.E.2d- Rolls-Royce "Eagle" o mocy 186 kW (250 KM), Rolls Royce "Eagle II" o mocy 165 kW (225 KM), "Eagle III" o mocy 209 kW (285 KM) lub "Eagle VI" o mocy 237 kW (322 KM),
- F.E.2h- Siddeley "Puma" o mocy 170 kW (230 KM).
Dane techniczne F.E.2b (wg [2]):
Rozpiętość- 14,56 m, długość- 9,84 m, wysokość- 3,85 m, powierzchnia nośna- 46,0 m2.
Masa własna- 962 kg, masa startowa- 1376 kg.
Prędkość max- 130 km/h, czas znoszenia na 2000 m- 19', pułap- 3350 m, czas lotu- 3,5 h.
Dane techniczne F.E.2d (wg [2]):
Rozpiętość- 14,56 m, długość- 9,84 m, wysokość- 3,85 m, powierzchnia nośna- 46,0 m2.
Masa własna- 1137 kg, masa startowa- 1572 kg.
Prędkość max- 151 km/h, pułap- 5335 m.
Galeria
Źródło:
[1] Januszewski S. "Witold Jarkowski. Inżynier aeronauta- pionier lotnictwa". Politechnika Wrocławska. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2006.
[2] Bączkowski W. "Samoloty I wojny światowej". Wyd. Lampart. Warszawa 2000.
[3] Hare, Paul R. "The Royal Aircraft Factory". Wydawnictwo Putnam. London 1990.