Działowski Stanisław
DKD
Stanisław Działowski urodził się 11.04.1900 r. w Mielcu. Ukończył sześć klas szkoły powszechnej i dwie klasy gimnazjalne. W latach 1914- 1915 był na praktyce ślusarskiej (wg [6]- podjął naukę w szkole budowy samolotów) w Wiedniu, której nie dokończył. 3.03.1916 r. wstąpił do lotnictwa w armii austro- węgierskiej w Wiedniu, skąd został odkomenderowany do szkoły budowy samolotów na Węgrzech (w Mauer i Szeged), gdzie przebywał aż do zakończenia I wojny światowej. Służył jako mechanik lotniczy.
Po zakończeniu wojny powrócił do Mielca. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, zgłosił się 11.11.1918 r. w Krakowie do Wojska Polskiego. Przyjęty został w stopniu kaprala. Skierowano go jako mechanika w montowni samolotów w Parku Szkoły Pilotów, z którą we wrześniu 1920 r. (niektóre źródła podają błędne daty- 1919 lub 1921 r.) przeniesiony został do Bydgoszczy. Tam został szefem montażu samolotów w Szkole Pilotów.
Na tym stanowisku pracował aż do 1926 r. 1 kwietnia tegoż roku wstąpił do szkoły pilotów jako uczeń- pilot, po czym (1.10.1926 r.) przydzielony zostaje jako pilot do Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa w Warszawie, pełniąc równocześnie funkcję pilota w eskadrze treningowej głównego portu. W maju 1927 r. przechodzi na własną prośbą do 2 Pułku Lotniczego w Krakowie, gdzie pracuje w charakterze pilota oblatywacza i konstruktora parku lotniczego. Pracował również jako kontroler Parku i instruktor. Brał udział w zawodach lotniczych.
W 1928 r. wraz z bratem Mieczysławem Działowskim zakłada na terenie parku firmę lotniczą Bracia Działowscy z myślą o produkcji samolotów dla wojska.
Z uwagi na stan zdrowia w 1936 (wg [6]- 1935) r. zwolniony został z wojska i przeniesiony na emeryturę w stopniu starszego sierżanta pilota. Dwa lata prowadził własną firmę wytwarzającą części do szybowców. Pracował potem jako pracownik cywilny w 2 Pułku Lotniczym. Później pracował w szkole LOPP w Stanisławowie. W 1938 r., wraz ze swym bratem, rozpoczął pracę w PZL Warszawa, Mokotów (WP-1) jako mistrz montażu głównego. W 1939 r. przeniesiony zostaje do pracy w PZL WP-2 w Mielcu, skąd tuż przed samą wojną przenosi się do Fabryki Motocykli SHL w Kielcach.
W dwudziestoleciu międzywojennym należał do niezwykle uzdolnionych konstruktorów samolotów. Zdany jedynie na własne siły, pracując po amatorsku, zbudował wraz ze swoim bratem Mieczysławem pięć udanych prototypów samolotów sportowych, szybowiec i oryginalny samochód- samolot (nie dokończony z braku funduszów) tzw "Aeromobil".
W 1925 r. zbudowali szybowiec "Bydgoszczanka", który startował w II Ogólnokrajowym Konkursie Szybowców w Gdyni na Oksywiu, gdzie za bardzo oryginalną konstrukcję został wyróżniony dyplomem. Wkrótce po rozbiciu szybowca "Bydgoszczanka" na II Konkursie Szybowców, przystąpili do budowy samolotu. Niewątpliwie na te decyzje wpłynął przykład braci Gabriel. Stanisław Działowski, który był konstruktorem samolotu, miał za sobą 9 lat pracy przy obsłudze samolotów i remontach, w tym 5 lat- jako szef montowni Parku Lotniczego Szkoły Pilotów w Bydgoszczy. Budowę samolotu umożliwił bydgoski szewc Jan Krüger, entuzjasta lotnictwa, który zakupił od braci Gabriel silnik Haacke. Stąd samolot otrzymał oznaczenie DKD-I, od nazwisk wykonawców oraz fundatora silnika. W 1926 r. bracia odbyli na nim pierwszy polski przelot międzymiastowy z Bydgoszczy do Warszawy w czasie 2 h 45'. Kolejne konstrukcje samolotowe braci Działowskich to: DKD-II, DKD-III (brał udział w 1927 r. w Krajowym Konkursie Awionetek i zajął trzecie miejsce na KKA w 1928 r.), dwa DKD-IV (z silnikiem Anzani i z silnikiem Siemens- Halske, maszyna z tym pierwszym silnikiem zadęła pierwsze miejsce w II Krajowym Konkursie Awionetek w 1928 r., z drugim- piąte miejsce, obaj konstruktorzy- uczestnicy konkursu, również jako piloci otrzymali za 1 i 3 miejsce ich maszyn nagrodę 13 tys. zł), DKD-V (budowana na Challenge w 1932 r., rozbiła się w czasie przymusowego lądowania, a pilot S. Działowski doznał ciężkich obrażeń), DKD-VI, DKD-VII, DKD-VIII (dwa ostatnie nie zrealizowane całkowicie) i "Aeromobil" (taksówka powietrzna, nieukończony).
Przed wybuchem wojny zaniechał samodzielnych prac konstruktorskich, zniechęcony stałymi trudnościami finansowymi i słabym stanem zdrowia po katastrofie.
We wrześniu 1939 r. z najstarszym synem Stanisławem we Lwowie zgłosił się ochotniczo do 6. Pułku Lotniczego. Po rosyjskiej agresji na Polskę 17.09.1939 r. znalazł się w Rumunii. Przedostał się do Francji. Podobnie jak wielu lotników zgłosił się do reaktywowanego lotnictwa polskiego. We Francji pracował w montowni samolotów Lioré-et-Olivier LeO 451. W marcu 1940 r. został instruktorem pilotażu w 108 Batalionie Lotniczym w Montpellier.
Po upadku Francji ewakuowany do Wielkiej Brytanii. 27.06.1940 r. został przyjęty do RAF i po przeszkoleniu latał w 2 Jednostce Współpracy z Obroną Przeciwlotniczą (ang. AACU - Anti- Aircraft Cooperation Unit). (Wg [4]- latał jako pilot myśliwski w jednym z dywizjonów). 15.10.1941 r. został ranny w locie bojowym i skierowany do szpitala wojskowego w East Kilbrick w Szkocji (wg [4] i [6]- zestrzelony nad Niemcami k. Hamburga, ciężko ranny dostał się do niewoli. W drodze wymiany jeńców wiosną 1941 r. wrócił do Anglii). 17.03.1941 r. został zwolniony z RAF- u, z uwagi na stan zdrowia. Trafił do szpitala i na dalsze leczenie do sanatorium. Zmarł 19.03.1942 r. w sanatorium RAF w Perth. Pochowany na tamtejszym cmentarzu Wellhill.
Jako pilot wylatał na 20 typach samolotów ok. 800 h, wykonał także 12 skoków spadochronowych. Posiadał następujące odznaki i odznaczenia: Brązowy Krzyż Zasługi, Medal X- lecia, Polową Odznakę Pilota, Złotą Honorową Odznakę LOPP-u i odznakę spadochronową.
Konstrukcje:
Działowski "Bydgoszczanka", 1925, szybowiec.
DKD-I, 1926, amatorski samolot sportowy.
DKD-III, 1927, samolot sportowy.
DKD-IV (DKD-V), 1928, samolot sportowy.
DKD-V, 1930, samolot sportowy.
DKD-VI, ok. 1930, projekt samolotu.
DKD-VII, 1930, projekt samolotu szkolno-turystycznego.
DKD-VIII, 1930, samolot szkolno-turystyczny.
DKD-IX, projekt samolotu.
DKD-X ”Aeromobil”, 1939, samolot łącznikowy i obserwacyjny, sanitarny, dyspozycyjny.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[4] (j.r.k.) "Stanisław Działowski (1900-1942)". Skrzydlata Polska nr 5/1963.
[5] Cumft O., Kujawa H. K. "Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946". Wydawnictwo MON. Warszawa 1989.
[6] Januszewski S. "Pionierzy. Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny 1914-1918". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2019.