Westland "Sea King", 1969

Śmigłowiec wielozadaniowy. Wielka Brytania.
Śmigłowic ratowniczy Westland ”Sea King” HAR.3A należący do Royal Air Foce. (Źródło: Marcusroos via ”Wikimedia Commons”).

W połowie lat 1960- tych Royal Navy zaczęła poszukiwać nowego śmigłowca do zwalczania okrętów podwod­nych (ASW - Anti- Submarine Warfare) w celu za­stąpienia starzejących się maszyn Westland "Wessex". Zainteresowanie wzbudził amerykański śmigłowiec Sikorsky SH-3 "Sea King", ze względu na zainstalowane już wy­posażenie do wykrywania, lecz także dzięki niewy­czerpanym możliwościom zabudówy nowych urzą­dzeń, które miały być dostępne w przyszłości.

W czerwcu 1966 r. Royal Navy złożyło wstępne zamówienie na śmigłowce "Sea King", które miały być budowane na licencji w firmie Westland Helicopters. Firma brytyjska zapewniła sobie prawo produkcji, rozwoju i modyfikacji śmigłowca "Sea King" oraz sprzedaży go w Europie i krajach Wspólnoty Brytyjskiej, czego wynikiem było powstanie znacznej liczby wersji i wariantów. Oprócz wersji do zwalczania okrętów podwodnych powstały wersje do zwalczania okrętów nawodnych, wczesnego ostrzegania (AEW- Airborne Early Warning) i ra­townictwa morskiego (SAR- Search And Rescue). Ponadto śmigłowiec dostosowano do przewozu wojska, wsparcia ogniowego i zakłócania elektro­nicznego (ECM - Electronic Counter-Measures).

W stosunku do śmigłowców Sikorsky SH-3, brytyjskie Westland "Sea King" otrzymały inne jednostki napędowe typu Rolls-Royce "Gnome" (licencyjna wersja sil­ników General Electric T58, instalowanych w śmigłowcach SH-3), oraz brytyjską awionikę i w części wersji, wyposażenie do walki przeciwko okrętom podwodnym. Eksportowe śmigłowce przewidziane do ope­rowania z pokładów okrętów wielkości fregaty mogły być wyposażone w urządzenie ściągarkowe typu harpunowego.

Pierwsze cztery śmigłowce prototypowe zostały wyprodukowane przez firmę Sikorsky. W 1969 r. firma Westland Helicopters rozpoczęła dostawy śmigłowców seryjnych w wersji "Sea King" HAS.1. Ostatni śmigłowiec Westland "Sea King" został zbudowany w 1990 r., Łącznie powstało 330 egz.

Wersje rozwojowe:
- "Sea King" HAS.1- pierwsza wersja zwalczania okrętów podwodnych dla marynarki brytyjskiej Royal Navy. Odpowiednik śmigłowca Sikorsky SH-3D. Dostarczane od 1969 r. niewiele się różniły od swego amerykańskiego pierwowzoru. Wyposażenie:  radar poszukiwawczy Ekco AW 391, holowany sonar zanurzany Plessey 195, dopplerowskie urządzenie ra­dionawigacyjne Marconi AW 96 Blue Orchid i automatyczny system sterowania i stabilizacji lotu Louis Newmark Mk 31. Napęd- 2 silniki turbinowe Rolls-Royce "Gnome" H1400 o mocy 1119 kW (1522 KM) każdy. Zbudowano 56 egz.,
- "Sea King" HAS.2- ulepszona wersja zwalczania okrętów podwodnych dla Royal Navy. System wykrywania okrętów podwodnych pozostał bez zmian. Masa całkowita wzrosła o 227 kg (do 9526 kg lub, przy pewnych ograniczeniach operacyjnych, do 9707 kg). Silniki wymieniono na udoskonalone "Gnome" H1400-1 o mocy trwałej 1145 kW (1557 KM), zastosowano też nową przekład­nię główną i nowy sześciołopatowy wirnik ogonowy w miejsce pięciołopatowego. Zbudowano 21 nowych maszyn HAS.2 i zmodernizowano 46 istniejących HAS.1 na wariant oznaczony HAS.2A,
- "Sea King" AEW.2- wersja wczesnego ostrzegania zbudowana naprędce po pojawieniu się konieczności posiadania tego rodzaju maszyny podczas wojny o Falklandy w 1982 r. Dwa śmigłowce "Sea King" HAS.2 zostały wypo­sażone w radar Thorn- EMI Searchwater w zewnętrznej obudowie oraz w urządze­nie identyfikacyjne (IFF) Cossor Jubilee Guardsman, bezwładnościowy układ nawigacyjny Ferranti FIN 1110 i urządzenie do zakłócania elek­tronicznego MIR-2. Ukończone zbyt późno, nie wzięły udziału w akcji bo­jowej. Śmigłowce AEW.2 używane były na lotniskowcach HMS "Invincible", HMS "Illustrious" i HMS "Ark Royal". Łącznie dla Royal Navy przebudowano 10 egz. oraz jeden egz do prób aerodynamicznych. Wersja AEW była także eksportowana do Australii, Egiptu. Indii i Pakistanu. W tych ostatnich krajach dostosowana została do przeno­szenia pocisków klasy powietrze-woda Aerospatiale AM-39 "Exocet",
- "Sea King" HAR.3 - wersja poszukiwawczo- ratownicza dla lotnictwa brytyjskiego Royal Air Force. Zastosowa­no mocniejsze silniki Gnome H1400-1. Po usunięciu całego wyposażenia do wykrywania i zwalczania okrętów podwodnych, zainstalowano radar poszukiwawczy MEL ARI 5955, wciągarkę nad drzwiami kabiny oraz zwiększono pojemność zbiorników paliwa. Od 1977 r. dostarczono 19 (wg innych źródeł- 15) egz. , które uczestniczy­ły w wielu akcjach ratunkowych. Użyte w 1982 r. na Falklandach otrzymały radarowe urządzenie ostrzegawcze oraz wy­rzutnię pułapek cieplnych i radarowych,
- "Sea King" HAR.3A - ulepszona wersja poszukiwawczo- ratownicza dla RAF. Zbudowano 6 egz.,
- "Sea King" HC.4- wersja transportu taktycznego dla brytyjskiej Royal Marines. Rozwinięcie wersji "Commando 2" ze składaną belką ogonowa i wirnikami, zwiększonym zapasem paliwa i hakiem do podwieszana ładunków zewnętrznych. Może transportować 28 żołnierzy. Zamówiono 37 egz.,
- "Sea King" Mk.4X- dwa śmigłowce, pochodne wersji HC.4, przeznaczone do prób w ośrodku Royal Aircraft Establishment w Farnborough,
- "Sea King" Mk.41- wersja poszukiwawczo- ratownicza dla marynarki wojennej Niemiec. Rozwinięcie "Sea King" HAS.1 bez sonaru. Zbudowano 23 egz., w późniejszym czasie 20 z z nich wyposażono w radar Sea Spray i uzbrojono w pociski "Kormoran 2",
- "Sea King" Mk.42- wersja do zwalczania okrętów podwodnych dla marynarki Indii, odpowiednik "Sea King" HAS.1. Zbudowano 12 egz.,
- "Sea King" Mk.42A - wersja do zwalczania okrętów podwodnych dla marynarki Indii, odpowiednik "Sea King" HAS.2 z wyciągarką. Zbudowano 3 egz.,
- "Advanced Sea King" Mk.42B- wersja do zwalczania okrętów podwodnych dla marynarki Indii. Oblatana w maju 1985 r. i wyposażona w radar poszukiwawczy MEL Super Searchcr, AGS-902 LAPADS i udoskonaleniami jak w HAS.6 oraz uzbrojeniem w pociski "Sea Eagle". Zbudowano 20 egz.,
- "Sea King" Mk.42C- wersja poszukiwawczo- ratownicza i transportowa dla marynarki Indii,
"Sea King" Mk.43- wersja poszukiwawczo- ratownicza dla lotnictwa Norwegii, podobna do Mk.41. Zbudowano 10 egz.,
- "Sea King" Mk.43A- ulepszony wariant "Sea King" Mk.43 dla lotnictwa Norwegii, napędzany silnikami "Gnome" H1400-1. Zbudowano 1 egz.,
- "Sea King" Mk.43B- ulepszony wariant "Sea King" Mk.43 dla lotnictwa Norwegii,
- "Commando" Mk.1- wersja transportowo-desantowa dla lotnictwa Egiptu. Rozwinięcie wersji Mk.41. Zbudowano 5 egz.,
- "Commando" Mk.2- wersja transportowo-desantowa dla lotnictwa Egiptu. Otrzymała silniki H1400-1, ulepszony układ przeniesienia napędu, bez wysięgników- gondol podwozia. Zbudowano 17 egz.,
- "Commando" Mk.2A- wersja transportowo-desantowa dla lotnictwa Kataru. Zbudowano 3 egz.,
- "Commando" Mk.2B- wersja do przewozu VIP dla lotnictwa Egiptu. Zbudowano 2 egz.,
- "Commando" Mk.2C- wersja do przewozu VIP dla lotnictwa Kataru. Zbudowano 1 egz.,
- "Commando" Mk.2E- wersja walki radioelektronicznej dla lotnictwa Egiptu. Wyposażona w urządzenie ECM IHS-6. Zbudowano 4 egz.,
- "Commando" Mk.3- uzbrojona wersja wielozadaniowa (przeciwokrętowa) wersja dla lotnictwa Kataru. Przywrócone wysięgniki gondole podwozi. Zbudowano 8 egz.,
- "Sea King" Mk.45- wersja przeciwokrętowa i przeciwpodwodna dla marynarki Pakistanu. Pochodna wersji HAS.1. Możliwość podwieszania pocisków AM-39 "Exocet". Zbudowano 6 egz.,
- "Sea King" Mk.45A- jeden śmigłowiec dostarczony dla marynarki Pakistanu,
- "Sea King" Mk.4 - wersja do zwalczania okrętów podwodnych dla marynarki Egiptu. Pochodna wersji HAS.2. Zbudowano 6 egz.,
- "Sea King" Mk.48- poszukiwawczo- ratownicza dla lotnictwa Belgii, pochodna Mk.41. Zbudowano 5 egz.,
- "Sea King" Mk.50- wersja do zwalczania okrętów podwodnych dla marynarki Australii. Pochodna wersji HAS.1 z wyjątkiem silników H1400-1 i sonaru Bendix AQS-13B. Zbudowano 10 egz.,
- "Sea King" Mk.50A- dwa dalsze śmigłowce dla marynarki Australii z wręgą- przegrodą w kabinę przesuniętą do tyłu,
- "Sea King" Mk.50B- ulepszona wersja wielozadaniowa dla marynarki Australii,
- "Sea King" HAS.5- ulepszona wersja do zwalczania okrętów podwodnych dla brytyjskiej Royal Navy. Zachowując sonar Plessey 195, posiadały znacznie większe możliwości wykrywania po zainstalowaniu systemu GEC/Marconi AQS-902 LAPADS i po przystosowaniu do zabiera­nia radiowych boi hydroakustycznych Ultra Electronics. System AQS-902. Nowe wyposażenie (w tym komputer o większych możliwościach przetwarzania danych) otrzymał także operator sonaru, który znacznie łatwiej wychwy­tuje teraz z szumu tła morskiej toni dźwięki charak­terystyczne dla obecności okrętu podwodnego. Zamontowano nowy radar  MEL ARI 5991 Sea Searcher i nowe wyposa­żenie nawigacyjne w postaci dopplerowskiego urządzenia nawigacyjnego Decca 71 i radiowego systemu nawigacji taktycznej (TANS - Tactical Air Navigation System) Decca. W 1981 r. śmigłowce zostały przystosowane do przenoszenia holowanego wykrywacza anomalii magnetycznych AQS-81. Następnie śmi­głowce otrzymały wyposażenie do walki elek­tronicznej Racal MIR-2 Orange Crop. Zbudowano 30 nowych śmigłowców, pierwszy z nich dostarczono w paź­dzierniku 1980 r., a następnie wszystkie istniejące HAS.Mk 2 i Mk 2A zmodernizowano do tego sa­mego standardu wyposażenia.  Śmigłowce HAS.5 zostały przebudowane następnie na wersję HAR.5,
- "Sea King" HAR.5- wersja poszukiwawczo- ratownicza dla brytyjskiej Royal Navy,
- "Sea King" AEW.5- trzy śmigłowce HAS.5 przebudowane na wersję wczesnego ostrzegania dla brytyjskiej Royal Navy,
- "Sea King" HAS.6 (nazwa eksportowa "Advanced Sea King")- ulepszona wersja HAS.5 do zwalczania okrętów podwodnych dla brytyjskiej Royal Navy. Przystosowana do przenoszenia dwóch pocisków klasy powietrze- woda BAe "Sea Eagle". Otrzymała nowe zintegrowane systemy przetwarzania danych nadchodzących z różnych systemów wykrywania o znacznie więk­szych możliwościach wykrycia okrętu podwodnego, wzmocnionym kadłubem i ulepszonym układem przeniesienia napędu. Masa całkowita wzrosła do 9752 kg. Łopaty wirnika głównego wykonano z kompozytów, co cztero­krotnie zwiększyło ich trwałość i poprawiło odpor­ność na uszkodzenia. Po ich wprowadzeniu do pro­dukcji w 1985 r. zostały zastosowane na wszystkich wcześniejszych śmigłowcach "Sea King" Royal Navy,
- "Sea King" AEW.7- ulepszona wersja wczesnego ostrzegania dla brytyjskiej Royal Navy,
- "Sea King" ASaC7- ulepszona wersja wczesnego ostrzegania dla brytyjskiej Royal Navy.

Śmigłowce "Sea King" w wersji do zwalczania okrętów podwodnych weszły do służby w 1970 r. Operowały z pokładów lotniskowców HMS Invincible, HMS Illustrious i HMS Ark Royal. Przejściowo bazowały na pokładach mniejszych okrętów Royal Flect Auxiliary (Królewskiej Floty Pomocniczej) posiadających platformy startowe. Jednostki stacjonujące na wybrzeżu patrolowały podejścia do baz morskich. Poza śmigłowcami do zwalczania okrętów podwodnych i samolotami BAe "Harrier". na pokładach lotniskowców typu Invincible znajdowały się śmigłowce "Sea King" AEW.Mk 2, zapewniające im osłonę radaro­wą. Śmigłowce "Sea King" HAS.5 z 820 i 826 dywizjonu latały bez przerwy we wszystkich warunkach meteorologicznych, ubez­pieczając zespól operacyjny Royal Navy podczas wojny o Falklandy z Argentyną w 1982 r. Wylatały one łącznie 6489,5 h i wykonały 2253 loty oraz 3421 lądowań na pokładach okrętów, przy czym 90% ich akcji miało miejsce w nie sprzyjają­cych warunkach atmosferycznych.

Praktyczna wartość śmigłowców transportowych "Sea King" HC.4,  została sprawdzana podczas wojny o Falklandy w 1982 r., kiedy to 846 dywizjon przerzucono na Południowy Atlantyk. W latach 1990- tych śmigłowce te, w ramach oddziałów szybkiego reagowania, używane były m.in. w operacjach pokojowych w Bośni pod auspicjami ONZ oraz operacji niesienia pomocy humanitarnej w północnym Iraku.

Śmigłowce poszukiwawczo- ratownicze (wersja HAR) należące do Royal Air Force znalazły się na wyposażeniu dywizjonów ratownictwa morskiego. Ich śmigłowce były rozlokowane wokół Wysp Brytyjskich, by zapewnić jak najlepsze pokrycie terytorium kraju. Używane były również w 1982 r. w czasie wojny na Falklandach. Zadania ratownicze wypełniał również 78 dywizjon utworzony w 1986 r. i odpowiedzialny za garnizon Wysp Falklandzkich.

Śmigłowce z rodziny "Sea King" / "Commando" były eksportowane do:
- Australii- dostawy śmigłowców "Sea King" Mk.50 do Royal Australian Navy rozpoczęły się w 1974 r. Śmigłowce operowały początkowo z pokładu lotniskowca HMAS Melbourne. W 1983 r. dostarczono 2 egz. w wersji Mk.50A. W latach 1980- tych ich zasadniczym zadaniem było zapewnienie ochrony przeciwpodwodnej wokół wybrzeży Australii. Do ich zadań drugoplanowych należało zaopatrzenie, transport i wsparcie australijskich Special Air Service oraz ratownictwo wojskowe i cywilne. Zamówienie w 1989 r. amerykańskich śmigłowców Sikorsky S-70B-2 "Seahawk" zdegradowało je do roli maszyn ogólnego przeznaczenia,
- Belgii- śmigłowce "Sea King" Mk.48 pozostawały w dyspozycji dowództwa sił taktycznych, współdziałających z siłami lotnictwa i marynarki wojennej. Cztery śmigłowce przeznaczono do zadań ratownictwa morskiego, piąty służył do przewozu VIP i był wykorzystywany m.in. na potrzeby belgijskiej rodziny królewskiej i rządu. Flota śmigłowców została zasilona 6 używanymi egzemplarzami, kupionymi z drugiej ręki,
- Egiptu- śmigłowce zostały kupione do wzmocnienia zasadniczych sił śmigłowców wsparcia Mil Mi-8. Oba typy stanowiły sprzęt trzech batalionów śmigłowcowych. Wiele egipskich maszyn zostało .uziemionych po jednostronnym wycofaniu się Egiptu na początku lat 1980- tych ze wspólnych planów produkcji śmigłowca Westland WG.13 "Lynx" na wielką skalę, uzgodnionych między firmami Westland i ABHCO. W 1997 r. podjęto decyzję o przywróceniu do eksploatacji i modernizacji większości z nich,
- Indii- był to największy zagraniczny użytkownik śmigłowców "Sea King". Użytkowano tamogółem 40 maszyn tego typu w różnych wersjach i wariantach wykorzystywanych do różnych zadań. W1971 r. marynarka wojenna otrzymała pierwszych 6 egz. Mk.42, które operowały z pokładu lotniskowca INS Vikrant. biorąc udział w wojnie z Pakistanem w grudniu 1971 r. Następnych 9 egz. Mk.42A zostało dostarczonych później- sześć w wersji HAS Mk.42A i 3 w wersji HAR Mk.42A. Pozyskanie w 1987 r. lotniskowca INS Viraat (byłego brytyjskiego HMS Hermes) dało okazję stworzenia dwóch grup lotnictwa pokładowego. W celu uzupełnienia zamówiono 20 nowych śmigłowców HAS Mk.42B, które dostarczano od końca 1989 r. Indyjskie HAS Mk.42B mogą być uzbrajane w pociski klasy powietrze- woda BAe "Sea Eagle". Ostatnie indyjskie zamówienie dotyczyło 6 egz. HAS Mk.42C. Zostały one rozdzielone między flotę zachodnią a wschodnią i wspierały działania indyjskich sił bezpieczeństwa morskiego,
- Kataru- użytkował 12 śmigłowców "Commando" Mk.2A, Mk.2C i Mk.3, wykorzystywanych do transportu i przewozu VIP i zwalczania okrętów. Co najmniej da śmigłowce w wersji Mk.3 mogły przenosić pociski AM-39 "Exocet", uzupełniające normalne wyposażenie i uzbrojenie do zwalczania okrętów podwodnych,
- Niemiec- od 1975 r. w służbie lotnictwa morskiego znalazły się 22 śmigłowce "Sea King", których podstawowym było ratownictwo morskie. Pod koniec lat 1980- tych śmigłowce wyposażono w radar Sea Spray, ostrzegawcze urządzenie radarowe, środki zakłócania elektronicznego oraz uzbrajając w pociski klasy powietrze- woda "Kormoran". Wykorzystywane były również do transportu na potrzeby Bundesmarine, Luftwaffe i Bundeswehry podczas operacji pokojowych. Pierwszy raz zostały użyte w tej roli podczas wojny nad Zatoką Perską,
- Norwegii- śmigłowce "Sea King" Mk.43 pełniły zadania ratownictwa morskiego. Z dziesięciu maszyn dostarczonych w.1972 r. dwie zostały zniszczone w wypadkach, a straty te uzupełniono zakupami pojedynczych śmigłowców w 1978 i 1989 r. W 1996 r. flota ta zwiększyła się do 12 maszyn po dostarczeniu dwóch dodatkowych Mk.43B,
- Pakistanu- marynarka wojenna otrzymała 6 egz. HAS Mk.45, które weszły w skład dywizjonu zwalczania okrętów podwodnych, następne HAS Mk.45A kupione do uzupełnienia ubytków eksploatacyjnych, dostarczono w 1989 r. Wiele z nich przenosiło pociski klasy powietrze- woda AM-39 "Exocet", co umożliwiało zwalczania celów nawodnych.

W Polsce.

Tadeusz Ciastuła pracował w firmie Westland w Yeovil, m.in. brał udział w modyfikacji śmigłowców budowlanych na licencji amerykańskiej Sikorsky S-58- oznaczonych „Wessex” i Sikorsky S-61 - oznaczonych "Sea King".

Na śmigłowcach Westland "Sea King" loty zapoznawcze wykonywali polscy piloci, m.n.:
- kpt. mar. pil.  Krzysztof Bochniak.

Konstrukcja- "Sea King".
Śmigłowiec- amfibia o konstrukcji metalowej. Załoga w wersji do zwalczania okrętów podwodnych- 4 osoby (2 pilotów i 2 operatorów uzbrojenia przeciwpodwodnego).
Jednoredanowy kadłub łodzio­wy o konstrukcji półskorupowej, całkowicie me­talowej. Kabiny zakryte.
Hangarowanie na pokładach okrętów jest ułatwione dzięki załamywanej w bok tylnej części belki ogonowej i składanemu ku tyłowi wirnikowi głównemu, którego łopaty są hydraulicznie układa­ne wzdłuż kadłuba; składany jest także wirnik ogo­nowy.
Podwozie trójpodporowe, chowane w locie. Dwa pływaki stabilizujące zamontowane z obu stron kadłuba. Pełnią one rolę gondol, do których chowają się dwukołowe zespoły podwozia głównego. Wodowania na morzu wyko­nuje się tylko w przypadkach awaryjnych. Przed po­sadzeniem maszyny na wodzie nadmuchiwane są dodatkowe pływaki pneumatyczne, zamocowane na pływakach stabilizujących.

Konstrukcja- "Commando 2".
Śmigłowiec w klasycznym układzie konstrukcyjnym. Załoga- 2 osoby.
Wirnik pięciołopatowy przegubowy. Łopaty o profilu NACA 0012 mają konstrukcję całkowicie metalową. Wirnik wyposażony jest w hamulec. Przekładnia główna jest czterostop­niowa.
Wirnik ogonowy jest sześciołopa­towy o konstrukcji całkowicie metalowej.
Kadłub półskorupowy. Kabiny zakryte. Wzdłuż ścian ładowni znajdują się odchy­lane siedzenia. Ładownia jest ogrzewana i wentylowana.
Podwozie stałe z kołem ogonowym. Podwozie główne o podwójnych kołach umieszczone jest na skrzydełkach wysięgnikowych podpartych zastrzałami.

Uzbrojenie:
- "Sea King" HAS.5 - 4 bomby głębinowe Mk 11 lub samonaprowadzające się torpedy Mk 46 albo Marconi Sting Ray,
- "Commando 2"- możliwe podwieszenie uzbrojenia pod skrzydełkami.

Wyposażenie- patrz opis wersji rozwojowych.

Napęd- 2 silniki turbinowe- patrz opis wersji rozwojowych.

Dane techniczne "Commando 2" (wg [4]):
Średnica wirnika nośnego- 18,9 m, długość śmigłowca (z obracającymi się wirnikami)- 22,15 m, długość kadłuba- 17,02 m, wysokość do szczytu głowicy wirnika nośnego- 4,72 m, powierzchnia tarczy wirnika- 280,5 m2.
Masa własna- 5700 kg, masa startowa max- 9525 kg.
Prędkość przelotowa- 208 km/h, pułap zawisu z wpływem ziemi- 1525 m, pułap zawisu bez wpływu ziemi- 975 m, zasięg- 445 km.

Galeria

  • Śmigłowiec do zwalczania okrętów podwodnych Westland ”Sea King” HAS.6 należący do Royal Navy nad pokładem lotniskowca HMS Illustrious. (Źródło: U.S. Navy).
  • Śmigłowiec Westland ”Sea King” Mk.42B w służbie lotnictwa morskiego Indii. (Źródło: via en.wikipedia).
  • Śmigłowiec Westland ”Commando 2” w służbie lotnictwa wojskowego Egiptu. (Źródło: Department of Defense).
  • Westland ”Sea King”, rysunek w trzech rzutach. (Źródło: via en.wikipedia).
  • Westland ”Commando 2”, rysunek w trzech rzutach. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 17/1978).

Źródło:

[1] Cichy C. "Ikar dla pilota SH-2G". Lotnicza Polska.
[2] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939- 1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[3] "Samoloty- Encyklopedia Lotnictwa".
[4] (T. K.) "Śmigłowiec Westland Commando Mk-2". Skrzydlata Polska nr 17/1978.

blog comments powered by Disqus