Bristol 170 "Freighter", 1945

Samolot transportowy. Wielka Brytania.
Samolot transportowy Bristol 170 ”Freighter” w barwach linii lotniczych Instone Air Line. (Źródło: Christian Volpati via ”Wikimedia Commons”).

Przebieg i teren działań II wojny światowej na Dalekim Wschodzie stały się przyczyną podję­cia przez firmę Bristol Aeroplane Company prac nad projektem nowego woj­skowego samolotu transportowego, zdolnego do startów i lądowań na krótkich lądowiskach w dżun­gli. Projekt opracowany został wg Specyfikacji nr 22/44 i C.9/45 brytyjskiego Air Ministry.

Po zakończeniu II wojny światowej, główny konstruktor A.E. Russell przystoso­wał projekt samolotu wojskowego do użytku cywilnego, stwarzając maszynę Bristol 170. Została ona zaprojektowana jako solidna, prosta konstruk­cja o minimalnych wymaganiach obsługowych oraz niskiej cenie zakupu i umiarkowanych kosztach eksploatacyjnych. Zdecydowano się na układ górnopłata, z kabiną trzyosobowej załogi umieszczoną nad kadłubem, który mieścił wolną od jakichkolwiek przeszkód ładownię o po­jemności prawie 67 m3. Do napędu samolotu wy­brano dwa silniki gwiazdowe Bristol "Hercules 632" o mocy po 1232 kW (1675 KM) każdy. W konstrukcji płatowca w większym stopniu zastosowano stal, zamiast drogiego wówczas duralu. Zmniejszono również do minimum liczbę części wytwarzanych metodą obróbki skrawaniem i prze­krojów krzywoliniowych, mając na względzie możliwość łatwej obsługi oraz napraw w warunkach polowych bez specjalistycznych narzędzi. Ze względu na niski koszt i prostotę zastosowano stałe podwozie.

Zaprojektowano dwie wersje samolotu:
- transportowy Bristol 170 "Freighter", który miał wzmocnioną podłogę i hydraulicznie otwierane na boki drzwi bagażowe w przedniej czę­ści kadłuba, umożliwiające bezpośredni załadunek pojazdów lub ciężkich ładunków o łącznej masie do 4,5 tony,
- pasażerski Bristol 170 "Wayfarer", mieszczący 34 pasażerów.

Pierwszy z czterech prototypów powstał w wersji transportowej "Freighter", został oblatany 2.12.1945 r., później przekazany do prób w Royal Aircraft Es­tablishment w Boscombe Down. Drugi prototyp został zbudowany w wersji pasażerskiej "Wayfarer" i oblatany 30.04.1946 r. Po wyeliminowaniu usterek, samolot uzyskał certyfikat lotu 7.05.1946 r. Dwa dni później prototypowy "Wayfarer" rozpoczął loty rejsowe na wyspę Jersey. 23.06.1946 r. został oblatany następny prototyp "Freighter I", odpowiadający standardowi seryjnemu. Odbył później dwuletni rajd pokazowo- akwizycyjny po obu Amerykach. Czwarty proto­typ "Wayfarer IIA" otrzymał znaki lot­nictwa wojskowego i znalazł się w Telecommunications Research Establishment w Defford.

Pierwszy seryjny "Wayfarer IIA" zatonął 4.07.1946 r. u brzegów Ameryki Południowej podczas przelotu przez Atlantyk z Bathurst (Gambia, Afryka) do Natalu. Inne samoloty z wczesnej produkcji seryjnej odbywały rajdy pokazowo- akwizycyjne po Europie i Środkowym Wschodzie oraz były wynajmowane do próbnej eksploatacji. Pierwszym nabywcą samolotu zostało lotnictwo woj­skowe Argentyny, które w 1946 r. zamówiło 30 egz. "Freighter IA" (później zamówienie zmniejszono do 15). Pierwszy z nich wystartował 24.10.1946 r., a dostawę wszystkich zakoń­czono latem 1947 r. Ostatnie samoloty wycofano ze służby w 1959 r. Powstały również warianty "Freighter IB" i "Freighter IC" dla linii British European Airways oraz "Freighter ID" dla linii British South American Airways.

Wyprodukowano zale­dwie 16 egz. w wersji pasażerskiej "Wayfarer" w wariantach: "Wayfarer IIA" z miejscami dla 32 pasażerów, "Wayfarer IIB" dla linii British European Airways i "Wayfarer IIC" z miejscami dla 20 pasażerów i ładunek. Później wszystkie przebudowano na wersję transportową "Freighter".

W 1947 r. powstała wersja "New Freighter", ozna­czona jako "Freighter XI". Otrzymała zaokrąglone koń­cówki skrzydeł, które zwiększyły ich rozpiętość z 29,87 m do 32,92 m. Zbudowano tylko 2 samoloty. Po zamontowaniu silników Bristol "Hercules 672" o mocy 1243 kW (1690 KM) powstała wersja "Freighter 21". Oferowane były różne warianty: standardowy "Freighter 21" w konfi­guracji transportowej z wyciszoną kabiną, "Freighter 21A" o mieszanej, towarowo- pasażerskiej konfiguracji ka­biny (16- 20 pasażerów i ładunek, zwykle w postaci samochodów osobowych), "Freighter 21E" (1948 r.) z przesuwaną ścianką działową i całkowicie wyciszoną wykładzi­nami kabiną pasażerską, dostosowaną do zmiany aranżacji wnętrza na wariant transportowy, miesza­ny lub pasażerski, "Wayfarer 22A" dla 32- 36 pasażerów. Zagranicznymi użytkownikami samolotu "Freighter 21" zostały kraje Bliskiego i Środkowego Wschodu, Afryki Zachodniej, Arabia Saudyjska, Australia, Francja i Hiszpania. Największe jednorazowe za­mówienie na 30 egz. specjalnie wyposażonych "Freighter 21P" złożył Pakistan. Łącznie zbudowano 92 samoloty rodziny "Freighter 21".

Latem 1948 r. samolot "Freighter I" został zmodyfikowany dla linii Silver Ci­ty Airways w taki sposób, aby mógł zabierać dwa rodzinne samochody w ładowni i 15 pasażerów w oddzielnej kabinie pasażerskiej usytuowanej za ładownią. 13 lipca 1948 r. wykonał on pierwszy lot między bazą Lympne (Kent) a Le Touquet, inaugurując pro­mowe powietrzne połączenie przez kanał La Man­che, dzięki któremu linie Silver City Airways stały się znane. Linia ta utrzymywała sporą flotę samolotów na tej trasie. Pięć z nich i dwa inne użytko­wane przez firmę Airwork zostały skierowane do obsługi mostu powietrznego podczas kryzysu ber­lińskiego na przełomie lat 1948 / 1949.

Niestety w latach 1949- 1950 dwa samoloty "Freighter 21" rozbiły się z powodu niedostatecznej wytrzymałości statecznika pionowe­go. Firma Bristol opracowała modyfikację, którą wprowadzono na wszystkich samolotach, oraz nową wersję "Freigh­ter 31", z dużą płetwą ustateczniającą przed usterzeniem pionowym. Samolot otrzymał silniki "Hercules 734" o mocy 1456 kW (1980 KM) każdy i zwiększoną masę startową do 19 960 kg. Wariant wojskowy "Freighter 31M" odniósł znaczący sukces handlowy, bowiem lotnictwo woj­skowe Pakistanu zamówiło 38 egz.. Inni wojsko­wi użytkownicy samolotu "Freighter 31M" to lotnic­two Birmy (obecnie Myanmaru - l egz), Iraku (2 egz.), Royal Canadian Air Force (3 egz., używane do wsparcia dzia­łań jednostek lotnictwa kanadyjskiego w Europie) i Royal New Zealand Air Force (7 eg­z., używane były w latach 1960- tych do operacji logistycznego wsparcia działań sil australijskich przeciw komunistycznej partyzantce w Południowo-Wschodniej Azji). Do 1958 r. zbudowano łącznie 93 samoloty obu wariantów. Największym użytkownikiem samolotów "Freighter" stały się wówczas nowozelandzkie linie Straits Air Freight Express (SAFE), które używały ich do prze­wozu ładunków przez Cieśninę Cooka, oddzielają­cą od siebie Wyspę Północną i Wyspę Południową Nowej Zelandii.

W 1953 r. powstała ostatnia wersja samolotu nazwana "Freighter 32" lub "Super Freigh­ter". Charakteryzowała się przedłużoną o 1,6 m przednią częścią kadłuba, co umożliwiało zmieszcze­nie w ładowni trzeciego samochodu, większym sta­tecznikiem pionowym i sterem kierunku oraz powiększoną płetwą przed usterzeniem pionowym. Kabina pasażerska w tylnej części kadłuba mieściła 25 pasażerów. Wyproduko­wano 20 samolotów tej wersji. Czternaście z nich dostarczono liniom Silver City Airways. Ponadto na linii do Le Touąuet. stanowiącej część połączenia lotniczego Londyn- Paryż, wprowadzono do użytku specjalnie zmodyfikowany samolot wersji "Freighter 32" z 60 miejscami pasażerskimi, bez ładowni dla samochodów, znany też jako "Super Wayfarer". Sześć samolotów zostało dostarczonych liniom Air Charter Ltd. Używane były w charakterze promów samochodowych na trasach przez kanał La Man­che. Również samoloty "Freighter 31" linii Air Charter zostały później przebudowane na wersję "Freighter 32".

Do 1958 r. łącznie zbudowano 214 samolotów wszystkich wersji i wariantów.

W październiku 1962 r. linie Silver City Airways i Air Charter Ltd połączyły się, tworząc British United Air Ferries, a następnie British Air Ferries (BAF), użytkujące flotę złożoną z 24 samolotów "Freighter" różnych wersji i wariantów. W 1963 r. linia zaczęła wycofywać z eksploatacji sa­moloty "Freighter 31", nowsze "Freighter 32" użytkowane były do 1970 r. Dwa kontynuowały służbę w firmie Midland Air Cargo aż do 1975 r. Niewielka liczba samolotów "Freighter" przetrwała do lat 1980- tych przeważnie w Wielkiej Brytanii i Nowej Zelan­dii, np. linie Hercules Airways używały je aż do 1989 r. W Wielkiej Brytanii Instone Air Line zachowały dwa "Freighter 31" aż do końca lat 1980- tych, sprzedając je osta­tecznie liniom Trans Provincial Airlines w Ko­lumbii Brytyjskiej (Kanada).

W Polsce.

Na samolotach Bristol "Freighter" wykonywali loty lotnicy Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, którzy po zakończeniu II wojny światowej podjęli służbę w lotnictwie wojskowym Pakistanu (Royal Pakistan Air Force). Byli to, m.in. Czesław Tarkowski i Zbigniew Kossakowski. Z. Kossakowski zginął w katastrofie samolotu "Freighter".

Źródło:

[1] Korespondencja Pawła Wymysłowskigo z A. Głogowskim, który przygotowuje publikację o polskich lotnikach w Pakistanie via "Niepolskie Statki Powietrzne Polskich Lotników".
[2] "Samoloty- Encyklopedia Lotnictwa".

blog comments powered by Disqus