Bristol 175 "Britannia", 1952

Samolot pasażerski. Wielka Brytania.
Samolot Bristol ”Britannia” w służbie Royal Air Force. (Źródło: Arpingstone via ”Wikimedia Commons”).

W grudniu 1942 r. rząd brytyjski powołał komitet Brabazon Committee, w celu opracowania zaleceń odnośnie nowych typów samolotów dla lotnictwa cywilnego, jakie należałoby zbudować po zakończeniu drugiej wojny światowej. Zaproponowano dziewięć typów, z których najważniejszym wydawała się być maszyna przeznaczona do obsługi głównych tras, w klasie 45 360 kg, jako sa­molot konkurencyjny dla Lockheed L-049 "Constellation" i Douglasa DC-6. Aby speł­nić to wymaganie firma Avro opracowała samolot turbośmigłowy, który z czasem przekształcił się w odrzutowiec o dziwnej budowie (Avro 693)- ostatecznie skasowany w 1947 r. W rezultacie Wielka Brytania pozostała z takimi samolotami jak Avro 688 "Tudor", Handley Page HP.81 "Hermes" i przebudowany­mi bombowcami, które były zupełnie niekonkurencyjne.

W grudniu 1946 r. linie lotnicze BOAC opublikowały założenia dla samolotu MRE (Medium- Range Empire). Firma Bristol Aeroplane Company zaproponowała budowę na licencji samolotu "Constellation" z silnikami Bristol "Centaurus". Propozycja została jednak odrzucona. Następnie opublikowano Specyfi­kację 2/47, wymagającą nowej konstrukcji. Powstał wówczas projekt Bristol 175 "Britannia", który w początkowej postaci miał zabierać 32 pasażerów. Uznano jednak, że samolot z czterema silnikami "Centaurus" dysponuje zbyt dużym nadmiarem mocy. Projekt przekonstruowano, zwiększając masę startową do 46 856 kg i liczbę miejsc pasażerskich do 48. Linie BOAC nie zaryzykowały złożenia zamówienia produkcyjnego. W dniu 5.07.1948 r. Ministerstwo Zaopatrzenia ostatecznie uruchomiło projekt, zamawiając trzy prototypy: jeden "Britannia" Mk.1 dla 48 pasażerów z silnikami Bristol "Centaurus 662" oraz dwa "Britannia" Mk.2 dla 36 pasażerów napędzane silnikami Bristol "Centaurus 662" lub Bristol "Proteus 600". Żaden z nich nie został zbudowany.

Jako napęd alternatywny do silników "Centaurus" zaproponowano silniki wysokoprężne Napier "Nomad" lub turbośmigłowe Bristol "Proteus". W końcu 1948 r. linie BOAC wybrały silnik wysokoprężny i podpisały w lipcu 1949 r. zamó­wienie na 25 samolotów.

Projekt samolotu został opracowany przez zespół konstruktorski pod kierownictwem dr Archibalda E. Russella. Budowę pierwszego prototypu (oznaczony później jako "Britannia 101"), napędzanego silnikami Bristol " Proteus 625" (później Bristol " Proteus 755"), ukończono w 1952 r. Został oblatany 16.08.1952 r. Próby w locie przebiegały początkowo bez kłopotów. Wyglądało na to, że samoloty wejdą do eksploatacji, tak jak planowano, w 1954 r. Jego wspaniale osią­gi oraz planowane doskonale parametry ekonomiczne sprawiły, że wzbudził zainteresowanie więk­szości najważniejszych linii lotniczych. W grudniu 1953 r. w powietrze wzbił się drugi prototyp. Niestety na początku 1954 r., w wyniku uszkodzenia przekładni śmigła, uległ zniszczeniu silnik, którego odłamki przebiły zbiornik oleju powodując po­żar. Samolot lądował awaryjnie na brzuchu. W maju 1954 r. uszkodzeniu uległ pierwszy prototyp. Firma Bristol nie posiadała zdolnych do prób maszyn, co poważnie opóźniło program. W 1956 r. wyremontowany pierwszy prototyp używany był do prób w locie silnika turbośmigłowego Bristol "Orion", natomiast w 1957 r. silnika Bristol "Proteus 765".

Pierwszy samolot seryjny "Britannia 102", został oblatany 15.09.1954 r. Z zamówionych 25 egz. linie BOAC odebrały ostatecznie 15 egz. Z ostatnich 10 linie zrezygnowały na korzyść samolotów Serii 300 (samoloty "Britannia 101" i "Britannia 102" należały do Serii 100). Dostawy rozpoczęły się w 1955 r.

Wersje rozwojowe:
- "Britannia 200"- jeszcze w 1952 r. linie BOAC planowały zamówienie 5 egz. w wersji towarowej "Britannia 200" o wydłużonym kadłubie. Zamówienie zostało jednak anulowane.

Seria 250:
- "Britannia 252"- wersja pasażersko- towarowa, zamówiona przez Ministry of Supply do zamierzonego leasingu dla operatorów czarterowych. Ostatecznie przejęte przez Royal Air Force pod nazwą "Britannia" C.2. Zbudowano 3 egz.,
- "Britannia 253"- wersja pasażersko- towarowa, budowana na zamówienie Royal Air Force. Otrzymała wojskowe oznaczeni "Britannia" C.1. Zabierała 115 żołnierzy lub ładunek o równoważnej masie. Zbudowano 20 egz. Samoloty w późniejszym okresie były sprzedawane na rynku cywilnym pod oznaczeniem "Britannia 253F".

Seria 300- samolot pasażerski z wydłużonym kadłubem, zabierał 139 pasażerów:
- "Britannia 301"- prototyp, oblatany 31.07.1956 r. Rozbił się w Bristolu 6.11.1957 r. prawdopodobnie z powodu awarii autopilota,
- "Britannia 302"- 10 egz. zamówione przez linie BOAC. Zamówienie anulowane na korzyść wersji "Britannia 305". Rozpoczęto budowę 7 egz., z czego 2 dostarczono liniom Aeronaves de Mexico,
- "Britannia 305"- pięć zmodyfikowanych na zamówienie linii Capital Airlines samolotów Serii 302 o zmniejszonej masie startowej. Zamówienie anulowane i przejęte przez Northeast Airlines i ponownie anulowane. Wszystkie samoloty zostały zmodernizowane do innych wersji,
- "Britannia 306"- jeden z samolotów Serii 305 wydzierżawiony przez linie El Al w oczekiwaniu na dostawę Serii 313. Później przebudowany do standardu Serii 307,
- "Britannia 307"- dwa samoloty Serii 305 (w tym jeden ex Seria 307 linii El Al) użytkowane przez linie Air Charter Limited, później British United Airways,
- "Britannia 307F"- modernizacja samolotów Serii 307 na wersję towarową, przeprowadzona w latach 1960- tych,
- "Britannia 308"- dwa byłe samoloty Serii 305 zamówione przez Transcontinental SA Argentyna, zabierały 104 pasażerów,
- "Britannia 308F"- modernizacja samolotów Serii 308 na wersję towarową, przeprowadzona w latach 1960- tych dla linii British Eagle,
- "Britannia 309"- jeden samolot Serii 305 wydzierżawiony dla Ghana Airways.

Seria 310- dalekiego zasięgu, podobna do Serii 305, ale o wzmocnionym pokryciu kadłuba i podwoziu. Silniki Bristol " Proteus 755" o mocy 3322 kW ( 4518 KM) każdy, zwiększona masa całkowita samolotu do 83 915 kg. Opracowana w 1955 r.:
- "Britannia 311"- prototyp, oznaczony początkowo jako "Britannia 300LR",
- "Britannia 312"- wersja seryjna produkowana na zamówienie linii BOAC. Zbudowano 18 (wg [2]- 11) egz.,
- "Britannia 312F"- modernizacja 5 samolotów Serii 312 na wersję towarową, przeprowadzona w latach 1960- tych,
- "Britannia 313"- samoloty zbudowane dla izraelskich linii El Al, 4 egz.. W grudniu 1957 r. wprowadzone do eksploatacji na linii pomiędzy Tel Awiwem i Nowym Jorkiem,
- "Britannia 314"- samoloty zbudowane dla kanadyjskich linii Canadian Pacific Air Lines, 6 egz.,
- "Britannia 317"- samoloty zbudowane dla linii Hunting-Clan Air Transport w konfiguracji 124- miejscowej, 2 egz.,
- "Britannia 318"- 4 samoloty zbudowane dla linii Cubana de Aviación, dostarczone w grudniu 1958 r. W późniejszym okresie używane również przez linie Cunard Eagle i CSA,
- "Britannia 319"- zmodyfikowany prototyp "Britannia 311", dostarczony liniom Ghana Airways,
- "Britannia 320"- wersja opracowana na rynek Ameryki Północnej. Wstępne zamówienie linii Trans World Airlines zostało anulowane. Zbudowane 2 egz. zostały ukończone jako Seria 324,
- "Britannia 324"- 2 zmodernizowane samoloty Serii 320. Używane przez linie Pacific Air Lines, później Cunard Eagle Airways.

Seria 400- opracowany został również projekt samolotu "Britannia", który miał być napędzany rewelacyjnymi silnikami turbośmigłowymi Bristol "Orion". Silnik ten miał mniejsze zużycie paliwa przy mniejszej masie. Utrzymywał stałą moc 3840 kW (5222 KM) aż do wysokości 6095 m, dając znakomitą prędkość przelotową. W 1956 r. jeden z tych silników rozpoczął loty próbne w pierwszym prototypie "Britannia 101". Jednak w 1958 r. dalszy rozwój silnika "Orion" został przerwany. Samoloty Serii 400 miały otrzymać zmodyfikowane skrzydło i przedłużony kadłub. Projektowane były wersje:
- "Britannia 420"- samolot miał zabierać na pokład 133 pasażerów,
- "Britannia 430"- samolot miał otrzymać nowe skrzydło i zabierać 152 pasażerów.

Seria 520- samolot miał otrzymać skrzydło z wersji "Britannia 430" oraz silniki "Orion" w unowocześnionej wersji.

W wyniku współpracy firm Bristol, Canadair i General Dynamice powstał projekt samolotu Bristol 187 ("Britannia 600") z nowym płatem i dwupokładowym kadłubem. Samolot miał być niezwykle ekonomiczny i przewozić 200 pasażerów przy prędkości 805 km/h na bardzo dalekich trasach, np. Londyn- Nowy Jork. Pierwszy lot prototypu był planowany w 1959 r., a dostawy od 1962 r. Projekt nie był realizowany, ponieważ nie był konkurencyjny w stosunku do odrzutowych samolotów pasażerskich.

Powstały również niezrealizowane projekty wersji rozwojowych: morskiego samolotu patrolowego Bristol 189 z silnikami Napier "Nomad" oraz wojskowego samolotu transportowego w układzie górnopłata Bristol 195.

Największym użytkownikiem samolotów "Britannia" był RAF, który przez wiele lat eksploatował 26 maszyn. Cywilne samoloty latały pod flagami Argentyny. Belgii, Burundi, Kanady, Ku­by, Czechosłowacji, Ghany, Irlandii, Izraela, Kenii, Liberii, Meksyku, Pakistanu, Hiszpanii, Szwajcarii, Ugandy, Stanów Zjednoczonych, Zairu i Wielkiej Brytanii.

W 1954 r. kanadyjska firma Canadair Ltd. zakupiła licencję na samolot Bristol "Britannia" jako podstawę konstrukcji samolotu do mor­skiej służby patrolowej. W latach 1957- 1960 dla Royal Canadian Air Force zbudowano 33 egz. Canadair CL-28 "Argus" (oznaczenie wojskowe CP-107). Używane były do 1981 r. Następnie powstała wojskowa wersja transportowa Canadair CL-44-6 (oznaczenie wojskowe CC-106 "Yukon"). Samolot otrzymał wydłużony kadłub z dużymi drzwiami ładowni oraz silniki turbośmigłowe Rolls-Royce "Tyne". Samolot odbył swój pierwszy lot 15 .11.1959 r. RCAF otrzymał 12 egz., które służyły do 1971 r. Po wycofaniu ze służby, samoloty trafiły do użytkowników cywilnych.

Następnie wprowadzono modyfikację projektu- odchyloną na bok do za­ładunku całą ogonową część kadłuba wraz z usterzeniem. W tej formie samolot produkowano w wersjach:
- CL-44D4-1- cywilny samolot transportowy. Pierwszy lot prototypu 16.11.1960 r. Silniki Rolls-Royce "Tyne" o mocy 3865 kW (5256 KM) każdy. Zbudowano- 8 egz.,
- CL-44D4-2- Pierwszy lot 24.07.1961 r. Zbudowano 13 egz.,
- CL-44D4-6- wersja o wydłużonym zasięgu z możliwością wy­konywania przelotów transatlantyckich z pełnym ładunkiem na pokładzie. Silniki Rolls-Royce "Tyne" Stage IV o mocy 4344 kW (5908 KM) każdy. Pierwszy lot 11.07.1962 r. Zbudowano 4 egz.,
- CL-44D4-8- zbudowano 2 (wg innych źródeł- 3) egz.,
- CL-44J (Canadair 400)- wersja z kadłubem wydłużonym o 4,57 m. Samolot mógł być wyposażony zarówno w kabinę do przewozów pasażerskich (189- 214  miejsc), jak i towaro­wych. Silniki Rolls-Royce "Tyne" RTy.12 (Mk.515/10) o mocy 3865 kW (5256 KM) każdy. Do konfiguracji CL-44J zmodernizowano 4 samoloty wcześniejszych wersji .

Łącznie wyprodukowano 39 samolotów CL-44.

W końcu lat 1960- tych amerykańska firma Conroy Aircraft Corp. dokonała modyfikacji samolotu CL-44, służącej powiększeniu objętości ładowni pra­wie o 100 procent. Zdemontowano górną połowę pokrycia kad­łuba instalując w to miejsce prefabrykowane elementy żeber i pokrycia, tworzące nowy kadłub o maks. wewnętrznej średnicy 4,24 m. Zachowano przy tym możliwość odchylania ogonowej części kadłuba do załadunku. Zmodyfikowany samolot, oznaczo­ny CL-44-0 "Guppy", wykonał pierwszy lot 26.11.1969 r.. Przeznaczony był on głównie do przewozu wielkoga­barytowych ładunków: np. segmentów kadłubów samolotów czy też dużych silników lotniczych. W 1992 r. 6 egz. CL-44-0 "Guppy" znajdowało się w eksploatacji w brytyjskich liniach Heavy Cargo Airlines.

W Polsce.

Na samolotach Bristol "Britannia" latali również Polacy, byli lotnicy Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, m.in.:
- Andrzej F. K. Jeziorski w czasie II wojny światowej walczył w składzie 304 Dywizjonu Bombowego "Ziemi Śląskiej im. Ks. Józefa Poniatowskiego". Po wojnie pozostał w Wielkiej Brytanii, gdzie pracował jako pilot m.in. w liniach lotniczych British Airways. Tam latał samolo­tami Lockheed "Constellation" oraz Bristol "Britannia", Po ukończeniu kursu pilotów w Seattle zasiadał za sterami samolotów Boeing 737, a następnie Boeing 707-320 Intercontinental. Karierę pilota komunikacyj­nego za­kończył w 1982 r.,
- w maju 1970 r. Flight Lieutenant Władysław Wędrychowski (Wedrychowski), służąc w 99 Squadron RAF, miał zaszczyt być kapitanem samolotu Bristol "Britannia" przewożącego do Włoch trumnę z ciałem gen. Władysława Andersa.

Konstrukcja.
Wolnonośny dolnopłat o konstrukcji metalowej. Załoga- 4- 7 osób, pasażerów- patrz opis wersji samolotu.

Napęd- 4 silniki turbośmigłowe- typy i wartości mocy patrz opis wersji samolotu.

Dane techniczne Bristol Britannia "Britannia 310" (wg [SEL]):
Rozpiętość- 43.36 m, długość- 37.87 m, wysokość- 11.43 m, powierzchnia nośna- 192.77 m2.
Masa własna- 37 438 kg, masa startowa max- 83 915 kg.
Prędkość max- 639 km/h, prędkość przelotowa- 575 km/h, pułap- 7315 m, zasięg z maksymalnym ładunkiem użytecznym- 6869 km.

Dane techniczne Canadair CL-44D-4 (wg [LAI]):
Rozpiętość- 43,38 m, długość- 41,65 m, wysokość- 11,80 m, powierzchnia nośna- 192,76 m2.
Masa własna operacyjna- 40 312 kg, masa ładunku max- 29995 kg startowa max- 92 986 kg, masa do lądowania max- 74 843 kg.
Prędkość przelotowa- 634 km/h, zasięg z maks. Ładunkiem- 4910 km.

Galeria

  • Samolot transportowy Bristol ”Britannia” C.2 w służbie Royal Air Force. (Źródło: Arpingstone via ”Wikimedia Commons”).
  • Samolot pasażerski Bristol ”Britannia 312” w służbie linii lotniczych BOAC. (Źródło: RuthAS via ”Wikimedia Commons”).

Źródło:

[1] "A Short History of the RAF Britannia"via "Niepolskie Statki Powietrzne Polskich Lotników".
[2] "Samoloty- Encyklopedia Lotnictwa".
[3] Nowicki J. "Canadair CL-44D". Lotnictwo Aviation International nr 9/1992.
[4] "Canadair CL44".
[5] Malinowski T. "Goście". Skrzydlata Polska nr 44/1990.

blog comments powered by Disqus