Jaśkiewicz Jan Dominik Piotr
Profesor Jan Dominik Piotr Jaśkiewicz- lekarz, chemik, mineralog, przyrodnik, w latach 1782- 1787 profesor chemii i historii naturalnej w Szkole Głównej Koronnej, doktor medycyny Uniwersytetu Wiedeńskiego, od 1789 r. generalny konsyliarz do spraw przemysłu i górnictwa Komisji Skarbu Koronnego, lekarz nadworny Stanisława Augusta Poniatowskiego od 1783 r.
Urodził się 6.07.1749 r. we Lwowie
Pochodził z nobilitowanej lwowskiej rodziny ormiańskiej. W 1775 r. uzyskał doktorat z medycyny na Uniwersytecie Wiedeńskim. Dzięki wsparciu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i osobistej protekcji Hugona Kołłątaja Komisja Edukacji Narodowej 28.04.1780 r. przyznała mu katedrę historii naturalnej i chemii w Szkole Głównej Koronnej. Wraz z Kołłątajem i Janem Śniadeckim rozpoczął reformę w duchu oświecenia, podupadłej Akademii Krakowskiej.
W latach 1780- 1781 odbył podróż naukową do Austrii, południowych Niemiec i Francji. Odwiedził zakłady naukowe, kopalnie i odsłonięcia geologiczne. W 1781 r. wygłosił odczyt na posiedzeniu Académie Royale des Sciences w Paryżu i został zaliczony w poczet jej członków.
W 1782 r. podczas wyprawy naukowej z lekarzem, Pawłem Czenpińskim, robił obserwacje geologiczne i botaniczne na południowo- wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich i w okolicach Krakowa. Pobrane wówczas próbki badał w zorganizowanym przez siebie laboratorium. Zebrane wtedy próbki dendrologiczne znalazły się w Gabinecie Historii Naturalnej Szkoły Głównej Koronnej dając początek (obecnemu) Zielnikowi Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był propagatorem myśli Antoine’a Lavoisiera na gruncie polskim.
W 1784 r. wraz z Franciszkiem Scheidtem, Janem Szasterem i Janem Śniadeckim przeprowadził w Krakowie, pod auspicjami Kolegium Fizycznego Szkoły Głównej Koronnej, pięć eksperymentów naukowych z balonem. Budowali balony typu braci Montgolfier, na ogrzane powietrze.
W dniu 25.06.1787 r. wygłosił w Krakowie, w obecności króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wykład na temat rozwoju geologicznego Ziemi, ilustrując swoje rozważania przykładami zebranymi na Kielecczyźnie i w okolicach Krakowa. Przedstawione poglądy różniły się od obowiązującej kosmogonii biblijnej. Od Króla otrzymał pochwałę i pierścień.
W 1787 r. wycofał się z pracy naukowej i osiadł w Pińczowie jako lekarz domowy Wielopolskich. W latach 1789-1790 był konsyliarzem Komisji Skarbu Koronnego do spraw robót górniczych. Rozpoczął próbną eksploatację złóż węgla kamiennego w okolicach Siewierza. Podjął jedne z pierwszych na świecie prób otrzymania koksu.
Po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej został formalnie szefem Wydziału Instrukcji Narodowej Rady Najwyższej Narodowej, jednak w rzeczywistości jej pracami kierowali jego zastępcy.
Od 1800 r. był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Jan Jaśkiewicz licznych prac naukowych, prawdopodobnie także interesującego artykułu Ballony latające. Żegluga. powietrzna publikowanego w 1784 r. na łamach Magazynu Warszawskiego. Był twórcą polskiego słownictwa naukowego w mineralogii. Chemii polskiej przyswajał najnowsze osiągnięcia nauki światowej.
Zmarł 14.11.1809 r. w Krakowie.
Konstrukcje:
Balony Szkoły Głównej Koronnej, 1784, balony na ogrzane powietrze.
Źródło:
[1] Banaszczyk E. ”Karuzela pod gwiazdami”. Wydawnictwo Iskry. Warszawa 1960.[2] Elsztein P. ”Modelarstwo lotnicze w Polsce”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[3] Januszewski S. "Pierwsze eksperymenty balonowe w Polsce XVIII wieku". Skrzydlata Polska nr 35/1978.
[4] Pod redakcją Bolesława Orłowskiego "Słownik polskich pionierów techniki". Wydanie I, Wydawnictwo Śląsk. Katowice 1986.