J-1 "Prząśniczka" (J-1B "Don Quichote"), 1970

Samolot sportowy amatorski. Polska.
Samolot amatorski J-1 ”Prząśniczka”. (Źródło: archiwum).

W 1967 r. Jarosław Janowski rozpoczął prace nad minisamolotem J-1. Był to górnopłat o prostej drewnianej konstrukcji, z silnikiem pchającym i dwukołowym podwoziem. Przy jego budowie konstruktorowi- amatorowi pomagali koledzy, Stefan Polawski i Witold Kalita. Sklejkę udało się zakupić w składnicy modelarskiej w Krośnie, kratownicę z rurek zespawał Weiss, a spawane okucia wykonał Tadeusz Supryn z SZD z Bielska. Samolocik powstał w detalach w pokoju mieszkalnym o powierzchni 18 m2 i do tego na II piętrze! W domu odwiedzali konstruktora funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa, gdyż prywatny samolot mógł posłużyć do ucieczki na zachód.

Samolot posiadała bardzo staranne opracowanie aerodynamiczne i charakteryzowała się piękną sylwetką, konkurując skutecznie z wieloma zachodnimi maszynami tej klasy. W projekcie konstruktor uwzględnił wiele czynników istotnych w budowie samolotu, a mianowicie: możliwość zastosowania ogólnie dostępnych materiałów, daleko idąca unifikacja detali i prostota konstrukcji w celu uzyskania łatwej technologii wykonania. Jako źródła napędu użyto w tym samolociku silnik Saturn 500 B skonstruowany przez J. Janowskiego (z pomocą Stefana Polawskiego i Zdzisława Rabiegi). Powstał on częściowo z gotowych już elementów silnika motocyklowego typu MZ. Budowa samolotu została zakończona w 1969 r. Dzięki akcji Dziennika Łódzkiego i Związku Młodzieży Socjalistycznej społeczeństwo Łodzi w drodze ogłoszonego konkursu dało samolotowi nazwę "Prząśniczka".

Prototyp został oblatany 30.7.1970 r. na łódzkim lotnisku Lublinek. Pierwszy skok wykonał J. Janowski, a oblotu dokonał Jerzy Orłowski. Próby w locie pokazały, iż jest to udany samolot amatorski, bezpieczny i prosty w eksploatacji. Dzięki redaktorom Józefowi Potędze z Dziennika Łódzkiego i Wiesławowi Czubaszkowi z warszawskiej Telewizji, udało się spopularyzować sprawę budowy samolotu i ataki władzy na Janowskiego osłabły. Ukazały się też artykuły w Kulisach i w Razem.

J. Janowski został przyjęty do pracy w Instytucie Lotnictwa, jako domorosły talent i oddelegowany do biura konstrukcyjnego w WSK-Okęcie, do pracy w zespole konstrukcyjnym samolotu PZL-106 "Kruk". Samolot J-1 cztery miesiące później przyjęto do badania i testów, których jednak nie przeprowadzono.

W 1973 r. profesor Politechniki Warszawskiej Zbigniew Brzoska, wykonał ekspertyzę konstrukcji samolotu, wykonał pobieżne obliczenia konstrukcyjne i stwierdził, że samolot spełnia wymagania Instytutu Lotnictwa. Ta opinia prof. Brzoski, który kierował Katedrą Wytrzymałości Materiałów i Konstrukcji spowodowała, że samolot i silnik przeszedł testy i próby w locie, samolot uzyskał certyfikat Instytutu Lotnictwa. 8.06.1976 r. (wg [1]- w 1973 r.- informacja błędna) samolot J-1 został zarejestrowany jako motoszybowiec i został wpisany do Rejestru Cywilnych Statków Powietrznych, otrzymując oficjalnie znaki rejestracyjne SP-0002 (wg innych źródeł- SP-002, natomiast wg [9]- SP-0001- obie informacje błędne).

Zastrzeżono, że nie wolno Janowskiemu rozpowszechniać dokumentacji tego samolotu. Następnego dnia Janowski zawiedziony nieuzasadnionym zakazem zrezygnował z pracy w Instytucie Lotnictwa. W tym czasie Janowski jako konstruktor zyskał sławę w świecie po ukazaniu się opisu samolotu J-1 oraz silnika lotniczego Saturn 500 w amerykańskim czasopiśmie lotniczym Sport Aviation oraz w polskim Skrzydlata Polska. Historia walki Janowskiego o zarejestrowanie samolotu z ówczesnymi władzami i przepisami PRL stała się inspiracją do napisania scenariusza filmu fabularnego pt. Wysokie Loty. W tym filmie w obsadzie aktorskiej wystąpił Jarosław Janowski w roli pilota oblatywacza oraz samolot J-1 "Prząśniczka" nazwany w filmie "Don Kichot".

Prototyp w późniejszym czasie otrzymał zagięte do dołu końcówki skrzydeł. Na samolocie tym 135 pilotów wylatało 400 h. ”Prząśniczka” należąca do konstruktora, w lipcu 1981 r. uległa zniszczeniu, na skutek wypadku do którego doszło na lotnisku Lublinek koło Łodzi. Janowski chciał by "Prząśniczka" była budowana dla aeroklubów, lecz władze nie wyraziły na to zgody. W Polsce zbudowano cztery amatorskie J-1, różniące się wymiarami i silnikiem. Zniszczony samolot trafił później do zbiorów Muzeum Lotnictwa Polskiego, gdzie w 2008 r. został wyremontowany przez Wojciecha Klimka.

Z zagranicy również posypały się zamówienia na dokumentację samolotu. Przekazywano ją nielegalnie, była przemycana za granicę, gdyż rysunków na światłokopii nie wolno było wysyłać bez pisma zezwalającego. Mikrosamolot ”Prząśniczka” został wykonany w kilku krajach (m.in. w Wielkiej Brytanii i Kanadzie), a jego opisy techniczne znalazły się w wielu światowych wydawnictwach lotniczych. Podobną do ”Prząśniczki” konstrukcję- T-1 ”Mustang”, wykonał radziecki konstruktor- amator W. Timofiejew. W ZSRR powstały inne konstrukcje wzorowane na "Prząśniczce": Jakowjenko "Ełłada" i Trapeznikow "Rosinant".

W 1974 r. konstruktor zmodyfikował i uprościł plany samolotu, tak by spełniały amerykańskie przepisy dotyczące konstrukcji amatorskich. I tak trzeba było zastąpić metalowe elementy gięte i jednocześnie spawane, czego amerykańskie przepisy nie dopuszczają, innymi. Wersja ta otrzymała oznaczenie J-1B ”Don Quichote” (wg innych źródeł- wersja posiadała oznaczenie- J-1A). Za granicą powstało kilkadziesiąt egzemplarzy J-1B, m.in. w Czechach, Kanadzie, Szwajcarii, Szwecji, USA. Jeden egzemplarz (Offierski J-1B ”Don Quichote”) wykonał w Kanadzie Michał Offierski, znany z przedwojennych lotów rekordowych na motoszybowcu "Bąk". Wersja ta była także produkowana w USA jako zestaw do samodzielnego montażu. W 1998 r. samolot J-1B był użytkowany na lądowisku Volk's Aerodrome w miejscowości Tottenham k. Toronto.

Piotr Fojcik zbudował samolot J-4 ”Mewa”, który był wersją samolotu ”Prząśniczka”. W 1976 r. Bolesław Zieliński z Pułtuska budował samolot amatorski (Zieliński samolot) wzorowany na samolocie "Prząśniczka". W 1983 r. p. Dąbrowski z Krakowa zbudował samolot ”Prząśniczka” (Dąbrowski J-1 ”Prząśniczka”).

Dalszym rozwojem konstrukcji był samolot J-2 ”Polonez”.

Konstrukcja:
Jednomiejscowy grzbietopłat zastrzałowy o konstrukcji mieszanej (drewno, metal i sklejka).
Płat dwudźwigarowy, posiada stały profil Clark Y 13% na całej rozpiętości.. Dźwigar główny skrzynkowy wykonany z pasów sosnowych oklejonych sklejką. Dźwigar przeciwlotkowy o przekroju ceowym wykonany z dwóch listew sosnowych i ścianki ze sklejki. Krawędź natarcia wykonana z listwy sosnowej. Krawędź spływu wykonana listwy sosnowej o przekroju trójkątnym. Na całej długości jest obustronnie pokryta sklejką zachodzącą na żebra. Przednia część skrzydła (do dźwigara głównego) oraz część przykadłubowa pokryta sklejką, tworząc keson odporny na skręcanie. Część kesonu od kadłuba do zastrzału pokryta jest laminatem szklano-epoksydowym. Pozostała część skrzydła pokryta płótnem. Lotki o konstrukcji drewnianej. Skrzydła podparte pojedynczymi zastrzałami wykonanymi z rury stalowej.
Kadłub- głównym węzłem konstrukcyjnym jest kratownica spawana z rur stalowych (rama nośna), do której mocowane są: skrzydła, silnik, zbiornik paliwa, sterownica, podwozie oraz boki kadłuba. Boki kadłuba wykonane z dwóch listew sosnowych, w części przedniej obustronnie oklejonych sklejką i wypełnionych wewnątrz styropianem. Część za silnikiem stanowi kratownicę. Przednia spodnia część kadłuba na długości do ramy nośnej pokryta sklejką 2 mm, w pozostałej części sklejką 1,5 mm. Kabina zakryta.
Usterzenie pionowe o obrysie skośnym z płetwą grzbietową stanowi całość z kadłubem. Konstrukcja drewniana, pokrycie sklejką. Usterzenie poziome wolnonośne, prostokątne. Statecznik drewniany, pokryty sklejką. Ster wysokości o konstrukcji drewnianej, pokryty płótnem.
Podwozie klasyczne stałe.

Wyposażenie- podstawowy zestaw przyrządów nawigacyjnych.

Silnik- płaski Saturn 500 B o mocy 17 kW (23 KM) (wg [4]- o mocy 18 kW / 25 KM) znajdował się za kabiną pilota, śmigło pchające.

Dane techniczne J-1 (wg [2]):
Rozpiętość- 7,6 m, długość- 4,88 m, wysokość- 1,75 (wg [4]- 1,4) m, powierzchnia nośna- 7,5 m2.
Masa własna 130 (wg [4]- 153) kg, masa całkowita- 250 (wg [4]- 270) kg.
Prędkość max- 165 (wg [4]- 130) km/h, prędkość przelotowa- (wg [4]- 110) km/h, prędkość min.- 66 (wg [4]- 60) km/h, wznoszenie- 120 m/min (wg [4]- 3 m/s), pułap- 2500 m, zasięg- 750 km, czas lotu- (wg [4]- 2,5) h.

Dane techniczne J-1B "Don Quichote" (wg [5]):
Rozpiętość- 7,6 m, długość- 4,9 m, wysokość- 1,75 m, powierzchnia nośna- 7,7 m2.
Prędkość max- 155 km/h, prędkość przelotowa- 130 km/h, prędkość min.- 65 km/h, wznoszenie- 3 m/s, pułap- 3200 m.

Galeria

  • Jarosław Janowski przy swojej ”Prząśniczce” w 1970 r. (Źródło: Zdzisław Szulc via Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 1/1993).
  • Samolot J-1 ”Prząśniczka” prezentowany w maju 1970 r. na lotnisku Lublinek w Łodzi. (Źródło: Modelarz nr 7/1970).
  • J-1 ”Prząśniczka” w widoku z prawej strony. (Źródło: Modelarz nr 3/1974).
  • Szczegóły konstrukcji samolotu. (Źródło: Modelarz nr 3/1974).
  • Przód samolotu. (Źródło: Modelarz nr 3/1974).
  • J-1 ”Prząśniczka”, plany modelarskie. (Źródło: Modelarz nr 3/1974).
  • Samolot w wersji J-1B ”Don Quichote” latający w Szwecji. (Źródło: archiwum).
  • Kadłub samolotu J-1 ”Prząśniczka” opuszczany na ziemię z mieszkania na II piętrze!. (Źródło: archiwum).
  • Samolot J-1 ”Prząśniczka” w studio telewizyjnym w programie ”Człowiek miesiąca”, Warszawa 1975 r. (Źródło: archiwum).
  • Rozbity samolot J-1 ”Prząśniczka”, na skutek wypadku do którego doszło na lotnisku Lublinek koło Łodzi. (Źródło: via Konrad Zienkiewicz).
  • Usterzenie samolot J-1 ”Prząśniczka” z nr rejestracyjnym SP-0002. (Źródło: via Konrad Zienkiewicz).
  • Kadr z filmu ”Wysokie Loty” z samolotem J-1 ”Prząśniczka”. (Źródło: zrzut ekranu Krzysztof Luto).
  • Samolot J-1B ”Don Quichote” w hangarze na lądowisku Volk's Aerodrome w miejscowości Tottenham k. Toronto, 1998 r. (Źródło: Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 2/1999).
  • Najbardziej znany polski pionier samolotów ULM -Jarosław Janowski w kabinie samolotu ”Don Quichote”. (Źródło: Lech Zielaskowski via Skrzydlata Polska nr 4/2000).

Źródło:

[1] Borzęcki J. ”Na własnych skrzydłach”. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1980.
[2] Polskie konstrukcje amatorskie.
[3] "Modelarz Jarosłw Janowski z Łodzi zbudowoł samolot". Modelarz nr 7/1970.
[4] Wiśniewski A. "Polski samolot amatorski J-1 Prząśniczka". Modelarz nr 3/1974.
[5] Glass A. "Samoloty Jarosława Janowskiego". Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 65 (10/2010).
[6] Glass A. "Polskie samoloty i motoszybowce amatorskie". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 1/1984.
[7] "Klub Amatorów Lotni". Skrzydlata Polska nr 39/1976.
[8] Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.
[9] "Z Kraju". (Źródło: Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 11/1976).
[10] Witkowski Z. R. "Kojotem nad Kanadą". Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 2/1999.
[11] Горбенко К.С., Макаров Ю.В. "Самолеты строим сами". Wydawnictwo Машиностроение. Moskawa, 1989 r.

blog comments powered by Disqus