IL "Meteor-1", 1963
(IL "Meteor-5")

Rakieta meteorologiczna. Polska.
Widok ogólny rakiety IL ”Meteor 1”. (Źródło: ”Opis i Instrukcja Eksploatacji Rakiety Meteorologicznej Meteor-1”. Instytut Lotnictwa. Warszawa 1965).
Utworzona w kwietniu 1961 r. Pracownia Rakietowych Sondowań Atmosfery Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego w Krakowie rozpoczęła prace nad realizacją polskiej rakiety meteorologicznej do pomiarów wiatrów górnych na wysokościach powyżej 30 km. Pracami kierował mgr inż. Jacek Walczewski. Przedmiotem analizy wstępnej był wybór typu rakiety i typu systemu pomiarowego. Zdecydowano się przyjąć rozwiązanie rakiety z ”grotem” analogiczne do zrealizowanego w zagranicznej konstrukcji Loki-Wasp. Przyjęto też radiolokacyjną metodę pomiaru, opartą na śledzeniu radarowym celu (czujnika wiatru), wyrzucanego z rakiety.

W dniu 28.09.1962 r. złożono zamówienie w Instytutucie Lotnictwa na opracowanie rakiety meteorologicznej. W celu przeprowadzenia badań w locie miała zostać wykonana seria prototypowa rakiet w liczbie 30 szt. W Instytucie Lotnictwa prace nad rakietą podjął zespół pod kierownictwem mgr. inż. Jerzego Haraźnego. Opracowanie rakiety rozpoczęto w 1962 r. Pod koniec 1963 r. gotowe były pierwsze egzemplarze rakiet prototypowych. Pierwsza próba w locie odbyła się pod Warszawą dnia 18.12.1963 r., jej przebieg był niepomyślny. Serię dalszych prób tego typu wykonano w styczniu 1964 r. Wobec występowania licznych awarii konstrukcję rakiety wzmacniano. W maju 1964 r. wykonano 4 odstrzały, które wykazały, że pułap rakiety leży w granicach 11-15 km. Wprowadzono dalsze ulepszenia, i w 1964 r. wykonano jeszcze 4 dalsze serie prób ( w czerwcu, lipcu, sierpniu i październiku). Niestety, wciąż nie udawało się uzyskać pułapów wyższych, niż ok. 12 km. Dopiero 26.03.1965 r., po skróceniu i przekonstruowaniu grota oraz zespołu połączenia grota z silnikiem, przekroczono granicę pułapu 30 km.

W dniu 16.06.1965 r., dokonano po raz pierwszy próby rakiet z zastosowaniem metody radiolokacyjnego śledzenia dipoli na wysokości ok. 35 km. Próba zakończyła się pełnym sukcesem. Wysokości przechwycenia dipoli wynosiły: 36,3 km, 35,6 km, 36,0 km i 36,5 km. Zmierzono profil wiatru w warstwie o grubości 5,8 km. Rakieta "Meteor-1" i system pomiarowy wykazały pełną użyteczność. Rozpoczął się polski sondaż rakietowy stratosfery, mający trwać przeszło 6 lat. W tym czasie tylko 5 krajów na świecie dysponowało własnymi konstrukcjami rakiet meteorologicznych: ZSRR, USA, Anglia, Japonia i Francja. Polska stała się kolejnym, szóstym krajem.

Wersja standardowa rakiety oznaczana była niekiedy "Meteor-1A". Oprócz niej opracowano w Instytucie Lotnictwa w latach 1967-1968 także wersje oznaczone "Meteor-1B" i "Meteor-1C". Wersja B różniła się od wersji A tylko wewnętrznym wyposażeniem grota. Zawierał on dwie porcje dipoli i dwa opóźniacze nastawione na różne czasy. Zewnętrznie groty A i B nie różniły się między sobą. Natomiast grot wersji C był dłuższy (1140 mm zamiast 800 mm) i mógł być wyposażony w 3 porcje dipoli wyrzucane na różnych wysokościach.

Rakiety "Meteor-1" produkowane były w Zakładzie Produkcji Doświadczalnej Instytutu Lotnictwa w Warszawie. W latach 1963-1970 łącznie wykonano 224 rakiety. Z tej liczby:
- zużyto do prób prototypowych- 30 szt.;
- zużyto do prób dla dopracowania rakiety- 10 szt.;
- zużyto do dodatkowych prób w trakcie eksploatacji- 3 szt.:
- przeznaczono do sondażu- 177 szt.;
- przekazano do adaptacji na rakiety doświadczalne "Meteor-1E"- 4 szt.;
Przewidywano wyprodukowanie ostatniej serii "Meteor-1" jeszcze w 1970 r. Jednak w międzyczasie rakieta stała się przestarzała jako sprzęt sondażowy (wysokości 35 km znalazły się w zakresie pułapów osiąganych przez balony sondażowe), wobec czego w 1969 r. uzgodniono, że zamiast 40 rakiet "Meteor-1" zakład wykona w 1970 r. 20 dwustopniowych rakiet "Meteor-3" o pułapie 65 km.

Rakieta "Meteor-1" zasłużyła się dobrze w służbie polskich badań stratosfery, utorowała także drogę postępowi w dziedzinie techniki rakietowej w Polsce. Była pierwszą zrealizowaną poza USA rakietą z ”grotem”. Wzbudziła zainteresowanie również poza granicami Polski. Pięć rakiet wraz z wyrzutnią zakupiła NRD. W 1967 r. opracowano w Instytucie Lotnictwa projekt przystosowania "Meteora-1" do startu z samolotu odrzutowego w locie wznoszącym, co miało umożliwić osiąganie wysokości rzędu 50 km. Pod koniec 1969 r. opracowano również projekt ("Meteor-5") wyrzucania rakiety z wyrzutni rurowej długości 15 m, z dodatkowym napadem ciśnieniem gazowych produktów spalania specjalnego ładunku prochowego, spalanego w tej ”lufie”. Obliczono, że pozwoli to osiągnąć pułap ok. 64 km. Projekty te nie zostały zrealizowane, natomiast elementy "Meteora-1" wykorzystano w konstrukcji rakiety "Meteor-3".

Prace rozwojowe i doświadczenia, związane z opracowaniem sondy RAMZES dla rakiety "Meteor-2", doprowadziły do dwóch wniosków. Stwierdzono, że największą trudność w eksploatacji sondy stanowiło odnalezienie jej przez stację radiolokacyjno-telemetryczną po wyrzuceniu z rakiety i nawiązanie kontaktu radiowego. Każda minuta opóźnienia w nawiązaniu kontaktu oznaczała stratę poważnej ilości danych pomiarowych. Aby tego uniknąć, trzeba było doprowadzić do ciągłości kontaktu radiowego sondy ze stacją naziemną: przed startem, podczas lotu wznoszącego i podczas opadania. W tym celu należało umożliwić emisję sygnału radiowego sondy z wnętrza rakiety. Postęp w dziedzinie miniaturyzacji elementów elektronicznych wskazywały na to, że realne staje się pomieszczenia sondy w grocie, zbliżonym rozmiarami do grota rakiet "Meteor-1" i "Meteor-3". W 1970 r. w Zakładzie Badań Rakietowych i Satelitarnych PIHM podjęto się opracowania zminiaturyzowanej sondy SOMIT (Sonda Miniaturowa Temperatury) oraz specjalnego grota, w którym można by zmieścić sondę i który umożliwiałby emisję sygnału sondy na zewnątrz. W latach 1972-1973 zrealizowano wykonanie serii prototypowej grotów i sond. Równolegle podjęto prace nad adaptacją rakiet "Meteor-1" i "Meteor-3" do zainstalowania nowego grota i pełnienia funkcji doświadczalnej rakiety nośnej. Do adaptacji przeznaczono pozostałe jeszcze na składzie cztery rakiety "Meteor-1" i osiem rakiet "Meteor-3". Nową wersję rakiety "Meteor-1" oznaczono "Meteor-1E" (eksperymentalna). Adaptacja polegała na zmianie grota stożka łączącego silnik z grotem. Nowy grot, w wersji ostatecznej, przeznaczonej do prób w locie, nosił nazwę GROT-E-50/11, zaś cały system pomiarowy nazwano systemem GROT-SOMIT.

Do prób przygotowano 4 rakiety "Meteor-1E" i 8 rakiet "Meteor-3E". Dziewięć prób odbyło się w 1973 r. a trzy w 1974 r. Ostatni start rakiety "Meteor-1E" odbył się w dniu 15.09.1973 r. System GROT-SOMIT okazał się w praktyce nadzwyczaj udany. Prace nad systemem GROT-SOMIT miały dalszy ciąg w ramach współpracy Interkosmos. Rozwiązanie grota E-50/11 wzbudziło duże zainteresowanie. W latach 1974-1979 w ZSRR opracowywano oparty na podobnej zasadzie grot dla rakiety meteorologicznej MMR-06, tworząc nową wersję tej rakiety, nazwaną MMR-06-DART. W ten sposób rakiety "Meteor" wersji E zapoczątkowały nową gałąź rozwoju rakiet meteorologicznych na arenie międzynarodowej.

Egzemplarz rakiety (o charakterze makiety, bez paliwa), przekazano do Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Krakowie.

Konstrukcja:
Rakieta dwuczłonowa, składała się z części silnikowej i z części głowicowej w postaci grota.
Korpus silnika o przekroju cylindrycznym wykonany był z blachy stalowej i zakończony z jednej strony pierścieniem gwintowanym, do którego wkręcone było zamknięcie przednie, zaś z drugiej strony dyszą stalową. Ładunek paliwa w kształcie walca z masy prochowej, z wewnętrznym kanałem o przekroju w kształcie gwiazdy. Stożek, łączący silnik z grotem, był wykonany z cienkościennych elementów stalowych i osadzony na zakończeniu przednim silnika. Od przodu stożek zakończony był stożkowym gniazdem osadczym grota, z komorą ładunku pirotechnicznego do rozdzielania członów rakiety. Poniżej umocowano bezwładnościowy wyłącznik rtęciowy i kondensator, służące do zapalania ładunku rozdzielającego w chwili zakończenia pracy przez silnik. Wokół dyszy silnika umocowano duralowy pierścień z 4 statecznikami o konstrukcji mieszanej. Rdzeń stateczników stanowiła ażurowana sklejka, pokryta nitowaną blachą duralową i zakończona z przodu stalową krawędzią natarcia o profilu nożowym. Silnik rakietowy na paliwo stałe, ładunek paliwowy do spalania na powierzchniach wewnętrznych o przekroju poprzecznym w postaci gwiazdy. Średni ciąg silnika- 13 728 N (1400 kG), impuls całkowity- 3200 daN.s czas pracy silnika- 2,3 s
Grot rakiety miał stalową głowicę, wypełnioną balastem ołowianym, niezbędnym dla zapewnienia żądanej masy i wyważenia grota. Za balastem znajdowała się komora opóźniacza pirotechnicznego, w której komorze znajdował się opóźniacz pirotechniczny oraz ładunek prochowy, służący do wyrzucania zasobnika z dipolami. Część tylną korpusu grota stanowiła stalowa rura, zakończona stożkiem, dopasowanym do gniazda osadczego w części silnikowej. Do rury przyspawano 4 stateczniki trójkątne. Wewnątrz rury znajdował się zasobnik z dipolami, utworzony z dwóch półcylindrycznych połówek i zakończony od przodu tłokiem, na który w chwili wyrzucania zasobnika działały gazy prochowe. Zasobnik przynitowany był do korpusu grota w chwili wyrzucania siła gazów prochowych ścinała nity, oswobadzając zasobnik i wystrzeliwując go z korpusu grota. Dwie płaskie sprężyny wewnątrz zasobnika ułatwiały rozdzielenie się połówek zasobnika i wysypanie dipoli.

Grot E-50/11 składał się z 4 głównych podzespołów: korpusu, zakończenia tylnego, głowicy i zespołu ładunku użytecznego. Korpus wykonano w postaci rury z masy epoksydowej, zbrojonej włóknem szklanym. Do części przedniej korpusu była umocowana głowica stalowa o kształcie ostrołukowym, wypełniona balastem ołowianym. Zakończenie tylne składało się z stalowej tulei z przyspawanymi trójkątnymi statecznikami stalowymi. Zespół ładunku użytecznego składał się z sondy SOMIT, spadochronu sondy, umieszczonego w zasobniku spadochronowym, i tłoka wypychającego.

Dane techniczne "Meteor-1" seria informacyjna (wg [3]):
Długość całkowita- 2470 mm, długość części silnikowej- 1766 mm, długość grota- 793 mm, średnica części silnikowej- 118 mm, średnica grota- 40 mm, rozpiętość stateczników części silnikowej- 409 mm, rozpiętość stateczników grota- 118 mm.
Masa startowa rakiety- 32,5 kg, masa rakiety bez paliwa- 14,5 kg, masa startowa części silnikowej- 27,9 kg, masa paliwa- 18 kg, masa grota- 4,6 kg, masa ładunku użytecznego- 0,5 kg.
Pułap nominalny- 35 km, zakres wysokości wyrzucania dipoli- 18-35 km, czas lotu na pułap- 80 s, prędkość max.- 1120 m/s, czas pracy silnika- 2,3 s.

Dane techniczne "Meteor-1A" i "Meteor-1B" (wg [1]):
Długość całkowita- 2500 (wg [2]- 2550) mm, długość części silnikowej- 1750 mm, długość grota standardowego (A)- 800 mm, średnica części silnikowej- 120 mm, średnica grota- 40 mm, rozpiętość stateczników części silnikowej- 410 mm, rozpiętość stateczników grota- 120 mm, objętość przestrzeni ładunku użytecznego- 400 (wg [2]- w "Meteor-1A"- 400, w "Meteor-1B"- 340) cm3.
Masa startowa rakiety- 32,5 kg, masa startowa części silnikowej- 28,0 kg, masa paliwa- 18,0 kg, masa grota- 4,5 kg, masa ładunku użytecznego- 0,54 (wg [2]- 0,6) kg.
Pułap nominalny- 35 (wg [2]- 37) km, pułap wyrzucania dipoli- (wg [2]- 35) km, czas lotu na pułap- ok. 80 s, prędkość max.- ok. 1100 m/s (wg [2]- 3950 km/h).

Dane techniczne "Meteor-1C" (wg [1]):
Długość całkowita- 2900 mm, długość grota- 1140 mm, objętość komory ładunku użytecznego- 620 cm3.
Masa startowa- 33,4 kg, masa grota- 5,4 kg.
Pułap nominalny- 33,5 km, wysokość wyrzucenia kolejnych ładunków dipoli- ok. 27 km; 30 km; 33,5 km.

Dane techniczne głowicy rakietowej GROT E-50/11 (wg [1]):
Długość- 1160 mm, średnica kadłuba- 51 mm, rozpiętość stateczników- 160 mm.
Masa z ładunkiem użytecznym- 7,2 kg, masa bez ładunku użytecznego- 5,75 kg.

Dane techniczne "Meteor-1E" (wg [1]):
Długość całkowita- 2860 mm.
Masa startowa- 35,5 kg, masa ładunku użytecznego- 1,45 kg.
Pułap nominalny- 21 km.

Galeria

  • Pierwszy stopień rakiety. (Źródło: ”Opis i Instrukcja Eksploatacji Rakiety Meteorologicznej Meteor-1”. Instytut Lotnictwa. Warszawa 1965).
  • Drugi stopień rakiety. (Źródło: ”Opis i Instrukcja Eksploatacji Rakiety Meteorologicznej Meteor-1”. Instytut Lotnictwa. Warszawa 1965).
  • Rakieta w skrzyni transportowej. (Źródło: ”Opis i Instrukcja Eksploatacji Rakiety Meteorologicznej Meteor-1”. Instytut Lotnictwa. Warszawa 1965).
  • Wyrzutnia rakiet ”Meteor 1”. (Źródło: ”Opis i Instrukcja Eksploatacji Rakiety Meteorologicznej Meteor-1”. Instytut Lotnictwa. Warszawa 1965).
  • Wyrzutnia rakiet, rysunek. (Źródło: ”Opis i Instrukcja Eksploatacji Rakiety Meteorologicznej Meteor-1”. Instytut Lotnictwa. Warszawa 1965).
  • ”Meteor 1” na wyrzutni. (Źródło: ”Opis i Instrukcja Eksploatacji Rakiety Meteorologicznej Meteor-1”. Instytut Lotnictwa. Warszawa 1965).
  • Przygotowanie do sondażu rakietowego na Wybrzeżu. Na wyrzutni rakieta  ”Meteor 1”. (Źródło: Gazeta Obserwatora IMGW nr 3-4/2008).
  • Rakieta ”Meteor 1” i wyrzutnia W-4, plany modelarskie. (Źródło: Modelarz nr 6/1974).

Źródło:

[1] Walczewski J. ”Polskie rakiety badawcze.”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1982.
[2] Elsztein P. ”Polska w Kosmosie”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1978.
[3] "Opis i Instrukcja Eksploatacji Rakiety Meteorologicznej Meteor-1". Instytut Lotnictwa. Warszawa 1965.
blog comments powered by Disqus