Dewoitine D-500 / D-501 / D-510, 1932

Samolot myśliwski. Francja.
Samolot myśliwski Dewoitine D-510. (Źródło: via Konrad Zienkiewicz).

Pierwszym seryjnym dolnopłatem myśliwskim przyjętym do wyposażenia lotnictwa francuskiego był Dewoitine D-500C1, którego prototyp oblatano 18.06.1932 r. Samolot został opracowany w firmie Société Aéronautique Francaise- Avions Dewoitine wg ogłoszonych przez francuskie lotnictwo wojskowe warunków na następcę samolotu Nieuport Delage NiD-62. W wyniku prób przeprowadzonych w 1933 r. pokonał górnopłaty Loire 43 i Dewoitine 560 oraz dwupłatowy Spad 91. Maszyna odznaczała się starannie opracowaną sylwetką i wolnonośnym płatem, ale miała jeszcze podwozie stałe i otwartą kabinę. Samolot stał się prekursorem licznej rodziny francuskich szybkich dolnopłatów, które wyparły kilka lat później wolniejsze górnopłaty i dwupłaty. Dostawę pierwszych seryjnych maszyn do jednostek Armee de l'Air rozpoczęto na wiosnę 1935 r. Razem dostarczono 97 D-500C1 napędzanych silnikiem Hispano-Suiza HS-12Xbrs dla Francji. Były budowane również na licencji w firmie Société Liore et Olivier.

Następna wersja seryjna D-501C1 różniła się od poprzedniego silnikiem Hispano-Suiza HS-12Xcrs z zabudowanym działkiem HS9 kal. 20 mm. Zbudowano 143 egz. tej wersji. Wg [6]- firmy Société Liore et Olivier i Dewoitine wyprodukowały 133 samoloty D-501C1 dla Armee de l'Air, 30 dla Aviation Maritime i 14 egz. D-501L dla Litwy. Pierwsze samoloty przekazano jednostkom w 1936 r. Modyfikacją ze skrzydłami o powiększonej rozpiętości, opracowaną we współpracy z firmą Hurel-Dubois, był prototypowy wodnosamolot dwupływakowy D-502. Samolot ten nie był jednak rozwijany.

W sierpniu 1934 r. został oblatany prototyp D-510C1, w którym przeprojektowano usterzenie, wyposażony w nowy mocniejszy silnik HS-12Ycrs. Zmieniono także osprzęt, uzbrojenie itd. Samolot w czasie prób osiągnął w locie poziomym prędkość 403 km/h stając się pierwszą francuską maszyną myśliwską, która przekroczyła granicę 400 km/h. Zbudowano 120 egz. D-510C1 w firmach Société Liore et Olivier i Dewoitine. Wg [6]- dla lotnictwa francuskiego zbudowano 90 egz. D-510C1, kolejne 24 egz. D-510C zbudowano dla Chin. Turcja zamówiła pod oznaczeniem D-510T początkowo sześć maszyn, z których pierwszą dostarczono w lipcu 1935 r. Jednak z pełnym uzbrojeniem nie udało się na D-510T osiągnąć zakładanej prędkości. Przysłowiowym zaś gwoździem do trumny stał się dlań zaprezentowany również latem 1935 r. polski PZL P-24, z łatwością przekraczający 400 km/h z pełnym uzbrojeniem. Strona turecka zwróciła samolot wytwórcy i wycofała się z kontraktu, a zamówione przez nią D-510 rozeszły się po całym niemal świecie.

W listopadzie 1934 r. na Salonie Aeronautycznym w Paryżu zademonstrowano prototyp D-511, różniący się D-510 mniejszą rozpiętością skrzydeł i innymi drobnymi modyfikacjami. Samolotu tego z silnikiem HS 12Ycrs jednak nie oblatano, ale po zmianie silnika na HS 12Xcrs- co spowodowało zmianę oznaczenia na D-503- wystartował on po raz pierwszy w kwietniu 1935 r. Po krótkiej służbie w Eskadrze Rządowej trafił do szkoły lotniczej w Etampes pod Paryżem.

Samoloty te spotkały się z zainteresowaniem ze strony zagranicznych odbiorców. Ogółem wyeksportowano 47 maszyn w różnych wersjach, z tego 24 D-510C1 do Chin, 2 D-510C1 do szejkanatu Hidżaz w Arabii Saudyjskiej, 2 D-510J do Japonii, 14 D-501L na Litwę, 1 D-510A do Anglii, 1 D-510R do ZSRR, 3 D-500V do Wenezueli. Kilka maszyn spośród zamówionych przez i Hidżaz, Japonię, ZSRR i Wielką Brytanię (wg innych źródeł również Litwę) zostało odsprzedanych do republikańskiej Hiszpanii, które dołączyły do kilku D-501 zakupionych przez siły rządowe we Francji tuż po wybuchu konfliktu.

W połowie 1938 r. D-510C1 oraz D-501C1 stanowiły wyposażenie znacznej części jednostek lotnictwa myśliwskiego w metropolii. We wrześniu 1939 r. trzy dywizjony myśliwskie GC 1/1, GC II/l i GC 1/8 były nadal wyposażone w D-510C1. Oprócz tego kilka D-501C1 znajdowało się w dwóch eskadrach obrony terytorialnej Escadrilles Regionales nr 561 i 562 (wg [6]- ponadto 21 samolotów D-510C1 stanowiło wyposażenie eskadr AC3 i AC4 lotnictwa morskiego). W następnych miesiącach maszyny te były stopniowo wycofywane do lotnictwa pomocniczego i rezerwy oraz do szkół lotniczych. Jednak w maju 1940 r. D-510C1 znajdowały się nadal w wyposażeniu dwóch dywizjonów myśliwskich GC III/4 i GC III/5 stacjonujących w Tunezji oraz w eskadrach obrony terytorialnej i 3 ”kluczach kominowych” na obszarze metropolii. Samoloty te nie przedstawiały w maju 1940 r. żadnej wartości bojowej. Przydział D-501C1 czy też D-510C1 do jednostek liniowych miał znaczenie symboliczne, a wykorzystanie ich ograniczało się do wykonywania lotów łącznikowych lub do patrolowania w powietrzu na obszarze słabej aktywności lotnictwa nieprzyjaciela.

W Hiszpanii samoloty D-510TH przekazano do szkoły wyższego pilotażu. Latem 1938 r. ostatnie dwa przekazano 71. grupie myśliwskiej, gdzie byłu używane do lutego 1939 r. Jedynym frontem, gdzie potencjalnie D-510 przewyższał swoich przeciwników byty Chiny w 1938 r., ale i tam przewaga liczebna nawet słabo uzbrojonych i powolnych dwupłatów japońskich nie dała Dewoitinom szans na zwycięstwo. Użytkowano je do 1941 r.

W Polsce.

W I połowie 1940 r. na samolotach Dewoitine D-500/501 latali również Polacy, piloci Polskich Sił Powietrznych we Francji. Używane były do lotów szkolnych w:
- Eskadrze Myśliwskiej Centrum Wyszkolenia Lotniczego Lyon-Bron (D-501), . W czerwcu 1940 r. wykonywano na nich loty patrolowe,
- ośrodku szkoleniowym Clermont Ferrand,
- ośrodku szkoleniowym w Caen (D-500),
- ośrodku szkoleniowym Bordeaux-Mérignac,
- Szkole Pilotażu Myśliwskiego w Avord,
- Centrum Wyszkolenia w Rennes (D-500/D-501),
- Szkole Pilotażu nr 101 (Ecole de Pilotage No 101) w St Cyr (D-500),
- ośrodku szkoleniowym w Tours (D-501),
- Centrum Wyszkolenia (Centre d'Instruction) w Pau (D-500),
- CIR Tours,
- Szkole Lotnictwa Myśliwskiego w Montpellier (D-501),
- Szkole Pilotażu Myśliwskiego nr 1 w Etampes (D-500/501),
- dywizjonie GC III/9, gdzie grupa 10 polskich pilotów została skierowana na przeszkolenie i staż.

Myśliwce Dewoitine D-500/D-501/D-510 znajdowały się na wyposażeniu polskich Jednostek Obrony Terytorialnej DAT, określanych w Polsce jako ”Klucze kominowe”:
- Klucz Falkowski, Cognac, na początku czerwca 1940 r. piloci tego klucza wykonywali loty treningowe na samolotach D-501,
- Klucz Kolubiński, Rennes, otrzymał 3 samoloty D-501, które używane były do obrony przeciwlotniczej bazy w Rennes od 15.05. do 13.06.1940 r.,
- Klucz obrony lotniska Caen (Andrzejewski), używał samolotów D-500 oraz Dewoitine D-510,
- Klucz obrony lotniska Bussac (ok. 50 km na północny wschód od Bordeaux) posiadał na wyposażeniu 4 samoloty D-501 i 4 samoloty Spad-510 (wg [3], natomiast wg [4]- klucz posiadał na wyposażeniu samoloty Dewoitine D-500/D-510),
- polscy piloci wykonywali loty bojowe na samolotach D-500 we francuskim kluczu obrony bazy w Tours,
- ”Klucz kominowy” w La Rochelle dowodzony przez ppor. Kawczyka dysponował samolotami D-501C1 (wg [5]).

Konstrukcja:
Jednomiejscowy dolnopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydło trójdzielne, jednodźwigarowe, konstrukcji całkowicie metalowej, ze wzniosem. Obrys trapezowy przechodzący ku końcówkom w eliptyczny. Pokrycie duralowe. Lotki metalowe kryte płótnem.
Kadłub metalowy o konstrukcji półskorupowej, z pracującym poszyciem duralowym, wzmacnianym układem wręg i podłużnic. Kabina odkryta.
Usterzenie klasyczne, całkowicie metalowe, kryte blachą. Stateczniki poziome podparte zastrzałami.
Podwozie klasyczne stałe.

Uzbrojenie:
- D-500C1- 2 karabiny maszynowe Vickers w skrzydłach,
- D-501C1- 1 działko Hispano-Suiza (lic. Oerlikon) S-7 kal. 20 mm wbudowane w blok silnika oraz 2 karabiny maszynowe MAC 1934 kal. 7,5 mm w gondolach pod skrzydłami,
- D-510C1- 1 działko Hispano-Suiza HS-9 kal. 20 mm wbudowane w blok silnika oraz 2 karabiny maszynowe Darne lub MAC 1934 kal. 7,5 mm w skrzydłach.

Silnik- rzędowy w układzie V:
- D-500C1- Hispano-Suiza HS-12Xbrs o mocy 368 kW (500 KM). Wg [6]- o mocy 500 kW (680 KM),
- D-501C1- Hispano-Suiza HS-12Xcrs o mocy 515 kW (700 KM),
- D-510C1- Hispano-Suiza HS-12Ycrs o mocy 632 kW (860 KM).

Dane techniczne D-501C1 (wg [6]):
Rozpiętość- 12,09 m, długość- 7,74 m.
Masa całkowita- 1875 kg.
Prędkość max- 370 km/h, wnoszenie- 12 m/s, pułap- 10200 m, zasięg- 870 km.

Dane techniczne D-510C1 (wg [5]):
Rozpiętość- 12,09 m, długość- 7,94 m, wysokość- 2,7 m, powierzchnia nośna- 16,5 m2.
Masa własna- 1429 kg, masa całkowita- 1921 kg.
Prędkość max- 393 km/h, prędkość przelotowa- 400 km/h, czas wznoszenia na 4000 m- 4' 9", pułap- 10500 m, zasięg- 600-850 km.

Galeria

  • Dewoitine D-510. Plany modelarskie (Źródło: Modelarz nr 11/1981).

Źródło:

[1] Belcarz B. ”Wojtek z Rennes”. Lotnictwo z szachownicą nr 4.
[2] Belcarz B. ”Polacy w Tours”. Lotnictwo z szachownicą nr 19.
[3] Belcarz B. ”Klucze spontaniczne polskich myśliwców we Francji 1940 r”. Lotnictwo nr 10/2004.
[4] Belcarz B. ”Polskie lotnictwo we Francji 1940”. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2002.
[5] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.
[6] Mietelski M. M. ”Samoloty myśliwskie 1935-1937”. Wydawnictwo Jerstan. Kraków 1994.
blog comments powered by Disqus