Grigorowicz M-11 / M-12, 1916

Latająca łódź myśliwska. Rosja.
Latająca łódź myśliwska Grigorowicz M-11. (Źródło: archiwum).

Latająca łódź myśliwska Grigorowicz M-11 (lub Szczetynin M-11) została zaprojektowana przez Dymitra Pawłowicza Grigorowicza, kierownika zakładów S.S. Szczetinina i M.A. Szczerbakowa w Piotrogrodzie. Jej przeznaczeniem miało być eskortowanie rozpoznawczych łodzi latających Grigorowicz M-9 i prowadzenie aktywnej walki powietrznej z niemieckimi wodnosamolotami.

Dwumiejscowy prototyp M-11 został zbudowany w lipcu 1916 r. Był to dwupłat o niewielkich wymiarach, napędzany silnikiem rotacyjnym Gnôme "Monosoupape" o mocy 74 kW (100 KM) ze śmigłem pchającym zamontowanym na wsporniku pod górnym skrzydłem. Próby w locie przeprowadzał pilot marynarki wojennej aspirant Aleksander Prokofiew-Seversky (później emigrował USA, założyciel firmy Seversky, doradca prezydentów Roosevelta i Trumana). Zbudowano niewielką liczbę dwumiejscowych łodzi latających M-11. Miały słabe osiągi i były używane wyłącznie jako treningowe. (Wg [3]- wszystkie egzemplarze M-11 zostały zbudowane w wersji jednomiejscowej).

Grigorowicz opracował wówczas wersję jednomiejscową M-11, napędzaną silnikiem Le Rhône o mocy 82 kW (110 KM) i uzbrojoną w stały karabin maszynowy strzelający do przodu. Pierwotnie zamówiono 100 jednomiejscowych M-11, ale liczba ta została zmniejszona do 60. Już w listopadzie 1916 r. zbudowano 12 M-11 dla lotnictwa Floty Bałtyckiej i 10 kolejnych dla Floty Morza Czarnego.

Do drugiej połowy 1916 r. łódź latająca M-11 była najszybszą na świecie. Jednak osiągnięcie dużej prędkości lotu zostało okupione niską dzielnością morską. Łódź mogła startować i wodować tylko przy bezwietrznej pogodzie, przy niskiej fali lub jej braku. Podczas startu prawe skrzydło, ze względu na duży moment obrotowy silnika rotacyjnego, zanurzało się w wodzie. Była też niestateczna w powietrzu, odczuwalne było działanie obracającego się silnika rotacyjnego, co zauważalnie komplikowało pilotowanie. Powierzchnia nośna była wyraźnie niewystarczająca. M-11 mogły operować również ze śniegu i lodu, miały wówczas dwie narty zamontowane pod przednią częścią kadłuba i pojedynczą nartę pod statecznikiem.

Aby poprawić dzielność morską, opracowano ulepszoną wersję M-12. Posiadała przeprojektowany kadłub, została też zmniejszona masa użyteczna. Samolot miał większą prędkość wznoszenia niż M-11, jednak prędkość maksymalna zmniejszyła się o 8 km/h. W konsekwencji zbudowano tylko kilka egzemplarzy. Wg innych źródeł- M-12 to dwumiejscowa łódź latająca, w której kabina pilota została cofnięta. Strzelec pokładowy został umieszczony w przedniej kabinie i obsługiwał ruchomy karabin maszynowy Lewis. Nie posiadał opancerzenia.

Od drugiej połowy 1916 r. do maja 1917 r. wyprodukowano i przekazano wojsku 61 egz. M-11 i M-12. Nad Morze Czarne przybyło 26 egz., jeden egzemplarz do szkoły lotniczej w Baku, reszta nad Bałtyk. W połowie 1917 r. na Bałtyku zanotowano 15 M-11, a na Morzu Czarnym 4 M-11. W praktyce w warunkach bojowych M-11 i M-12 były używane w ograniczonym zakresie ze względu na ich niską dzielność morską. Już latem 1917 r. flota praktycznie przestała je użytkować. Wraz z upadkiem Cesarstwa Rosyjskiego i ustaniem aktywnych działań wojennych te małe wodnosamoloty szybko uległy zniszczeniu.

W listopadzie 1918 r. Estończycy przejęli w Haapsalu 10 łodzi latających Grigorowicz M-11, wszystkie poważnie uszkodzone. Jedna łódź M-11 (nr 54) użytkowało estońskie lotnictwo wojskowe w 1919 r.

W Polsce.

W czasie I wojny światowej na wodnosamolotach Grigorowicz M-11 (lub M-12) latali również polscy lotnicy, którzy służyli w rosyjskim lotnictwie morskim:
- Stefan Brygiewicz- 12.11.1916 r. mianowany strzelcem pokłado­wym. W czasie służby we Flocie Bałtyckiej łączny czas przebywania przezeń w powietrzu sięgnął 9 h 27 min. Latał na łodziach latających Grigorowicz M-5, Grigorowicz M-9, Grigorowicz M-11, Grigorowicz M-16 i Farman MF-11 "Shorthorn".

Konstrukcja:
Jedno- lub dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Skrzydła dwudźwigarowe, drewniane. Płat górny bez wzniosu, krawędzi natarcia skośna, kryty płótnem. Lotki drewniane, pokryte płótnem, wystające poza obrys górnego skrzydła. Płat dolny dwuczęściowy z niewielkim wzniosem, o mniejszej rozpiętości i cięciwie niż górny i identycznym skosie. Komora płatów jednoprzęsłowa, podparta jedną parą zastrzałów, wykrzyżowana linkami.
Kadłub o konstrukcji kratownicowej, drewnianej, pokrycie ze sklejki. Kadłub miał jeden stopień redanu. Aby chronić najważniejsze części, samolot miał pancerz o grubości 4- 6 mm przed silnikiem i pilotem. Kabina odkryta, w wersji dwumiejscowej- z miejscami obok siebie.
Usterzenie drewniane, kryte płótnem.
Pomocnicze małe pływaki, przymocowane bez szczelin na końcach dolnego płata.

Uzbrojenie:
- M-11- 1 stały karabin maszynowy zamontowany przed kabiną pilota,
- M-12- 1 ruchomy karabin maszynowy Lewis zamontowany w przedniej kabinie obserwatora.

Silnik- rotacyjny Gnôme "Monosoupape" o mocy 74 kW (100 KM) lub Le Rhône o mocy 82 kW (110 KM). Silnik zamontowany nad kadłubem na stojakach pod górnym płatem. Przed silnikiem zamontowana była charakterystyczna, owalna owiewka. Śmigło dwułopatowe, pchające.

Dane techniczne M-11 (wg [3]):
Rozpiętość- 8,75 9wg [2]- 8,7) m, długość- 7,6 (wg [2]- 7,7) m, wysokość- 3,12 m, powierzchnia nośna- 26,0 (wg [2]- 23,1) m2.
Masa własna- 676 (wg [2]- 835) kg, masa startowa normalna- 926 kg.
Prędkość max- 148 (wg [2]- 130) km/h, wznoszenia max- 91 m/min., pułap- 3000 m, czas lotu- 2,7 (wg [2]- 1,5- 2) h.

Dane techniczne M-12 (wg [3]):
Rozpiętość- 8,75 9wg [2]- 8,7) m, długość- 7,6 (wg [2]- 7,7) m, wysokość, powierzchnia nośna- 26,0 m2.
Masa własna- 620 kg, masa startowa normalna- 870 kg.
Prędkość max- 148 (wg [2]- 130) km/h, wznoszenia max- 167 m/min., pułap- 4000 m, czas lotu- 2,7 h (wg [2]- 1,5) h.

Galeria

  • Latająca łódź myśliwska Grigorowicz M-11. (Źródło: archiwum).
  • Latająca łódź Grigorowicz M-11 na nartach. (Źródło: archiwum).
  • Grigorowicz M-11, rysunek w rzutach. (Źródło: archiwum).
  • Dwumiejscowa latająca łódź myśliwska Grigorowicz M-12. (Źródło: archiwum).
  • Dwumiejscowa latająca łódź myśliwska Grigorowicz M-12. (Źródło: archiwum).
  • Grigorowicz M-12, rysunek w rzutach. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Januszewski S. "Pionierzy. Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny 1914-1918". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2019.
[2] Pietrow G. F. "Gidrosamoljety i ekranopłany Rossjj 1910-1999". Wydawnictwo Rusawia 2000.
[3] Уголок неба - Большая авиационная энциклопедия.
[4] Humberstone R. "Estonian Air Force 1918-40". Seria "An Insignia Air Force Special". Wydawnictwo Blue Rider Publishing. Londyn. 1999.

blog comments powered by Disqus