Uljanin latawiec obserwacyjny, 1897- 1905

Załogowy latawiec obserwacyjny. Rosja.
Latawiec systemu Hargrave, o konstrukcji udoskonalonej przez Siergieja Aleksiejewicza Uljanina. (Źródło: archiwum).

Siergiej Aleksiejewicz Uljanin w 1897- 1898 r. podjął w Warszawie eksperymenty z latawcami systemu Hargrave. Początkowo wy­korzystywano je do badań meteorologicznych, ale Uljanin szybko uznał, że mogą być przydatne nie tylko do wynoszenia w powietrze przyrządów badawczych, ale również kosza z obserwatorem, do zwiadu fotograficznego (patrz Uljanin latawiec zwiadu fotograficznego) i sygnalizacji powietrznej.

Wyniki swych prac prezentował na X Zjeździe Rosyjskich Przy­rodników i Lekarzy w Kijowie w 1898 r. Na zorganizowanej tam wystawie prezentowano również latawce jego systemu- płaskie i skrzynkowe, wynoszone w powietrze do wysokości 300 m- na jednym z nich podnoszono w powietrze uczestników Zjazdu. Takich wzlotów, na wysokość do 70 m, wykonano około 20. Posługiwano się przy tym zespołem latawców- siedmioma, wypuszczanymi na wspólnych linach. Mały latawiec służył do unoszenia liny i startu kolejnych, kosz podwieszano w miejscu połączenia lin poszczególnych latawców. Za pomocą specjalnych bloków, mocowanych na ziemi w skrzynkach z bala­stem, kosz można było opuszczać i podnosić w górę.

Sukcesy Uljanina sprawiły, że w czasie manewrów wojskowych, prowadzonych w 1899 r. w Kijow­skim Okręgu Wojskowym, w 42 dywizji utworzono specjalny oddział latawcowy pod dowództwem kpt. W. A. Semkowskiego ze Szkolnego Parku Aeronautycznego, wyposażony w cztery latawce skrzynko­we i dziewięć płaskich. Największy latawiec skrzynkowy miał długość 5 m. Start latawców prowadzono z konnego wózka, a długość liny sięgała 1000 m. Próby wykazały, że przy wietrze 7- 8 m/s można podnieść na wysokość ok. 200 m balast 80 kg, że pełen montaż latawca skrzynkowego trwa 20 min, prowa­dzony zaś z elementów w części złożonych 5- 8 min. Okazało się również, że w marszu wygodniej jest transportować latawce na wpół zmontowane. Zdecydowano, że dla bezpieczeństwa obserwatora kosz na­jeży wynosić w powietrze w zespole co najmniej 3- 4 latawców.

W trakcie manewrów wprowadzono również pewne zmiany w układzie zespołu latawców. Jeden łączono z liną sznurem o mniejszej wytrzymałości. Uljanin uznał, że w razie jego nadmiernego naprężenia uwiązany na sznurze latawiec oderwie się, osłabiając tym naprężenie całego systemu. Zbudowano również specjalne urządzenie umożliwiające ob­serwatorowi samodzielne opuszczenie się na ziemię na linie, w razie niebezpieczeństwa, grożącego np. z powodu silnych porywów wiatru.

Generał Dragomirow, dowodzący wojskami Kijowskiego Okręgu Wojskowego, podsumowując wyniki manewrów wskazał, że przy użyciu latawca możliwa jest z wysokości około 200- 250 m obserwacja pozycji nieprzyjaciela w promieniu około 10 km. W latach 1901- 1902 próby z latawcami przeprowadzono również w marynarce wojennej, na krążowniku torpedowym Lejtnant Ilin, latawce wykorzystano również w trakcie pierwszych eksperymentów z łącznością radiową prowadzonych przez flotę rosyjską. Wynosiły one w powietrze antenę, co umożliwiało prowadzenie łączności w promieniu około 70 km.

W czasie wojny rosyjsko- japońskiej z latawcami skrzynkowymi Uljanina prowadzono próby pod Mukdenem. Pomyślne ich wyniki zrodziły inicjatywę dowódcy 3 Armii Mandżurskiej organizacji dwu zespołów latawcowych przeznaczonych do prowadzenia zwiadu powietrznego i sygnalizacji. Wyposaże­nie ich w sprzęt zlecono w 1904 r. Uljaninowi. Na ten cel otrzymał, za pośrednictwem naczelnika inżynierów Warszawskiego Okręgu Wojskowego, kredyt w wysokości około 11 000 rb., a dowódca 3 Armii prosił 22.03.1905 r. Sztab Generalny o skierowanie Uljanina (z oddziałem 20 szeregowych) na front, do armii czynnej, w celu kierowania organizacją i działaniami oddziałów zwiadu latawcowego. W kwiet­niu 1905 r. zapewnił też środki- około 95 000 rb.- na organizację, wyposażenie i utrzymanie trzech dalszych zespołów latawcowych. Organizację oddziału, wyposażenie go w sprzęt (także aparaty foto­graficzne systemu Uljanina) zakończono dopiero pod koniec wojny rosyjsko- japońskiej. 14.11.1905 r. dowodzący armiami Dalekiego Wschodu gen. Kuropatkin zawiesił wysyłkę na front gotowych już do działań bojowych dwu fotograficznych stacji latawcowych systemu Uljanina.

Uljanin od 1898 r. stale rozwijał konstrukcję swoich latawców przeznaczonych do wynoszenia w powietrze ludzi, dokonywał z nimi licznych prób. Te prowadzone w Szkolnym Parku Aeronautycznym w dniach od 22.08. do 28.09.1905 r. wykazały, że najlepsze efekty osiągają one przy wietrze o prędkości od 5,5 do 10 m/s.

Eksperci wojskowi podkreślali, że w Rosji tego czasu wielu podejmowa­ło eksperymenty z latawcami systemu Hargrave, m.in. Siergiej S. Nieżdanowski i płk. Michaił M. Pomorcew, który swoje latawce określał mianem szybowców. Eksperymenty i prace konstruktorskie Uljanina należały do najbardziej owocnych w Rosji. Do konstrukcji latawca Hargrave wniósł wiele udoskonaleń. Umożliwiały pracę już przy wietrze 5,5- 6 m/s, a Uljanin pomyślnie rozwiązał, wcale nie łatwy, problem stateczności latawców w locie. Podstawowy model latawca skrzynkowego Uljanina prezentował dwie pryzmatyczne, sześcioboczne skrzynki połączone pośrodku prostokątną, opatrzone dwoma trójkątnymi kilami. Listwy wiązano na węzłach sznurkiem, od kilów prowadzono go na poprzeczną listwę bambusową łączono za pośrednictwem gum, dzięki czemu latawiec samoczynnie przy porywach wiatru zmniejszał powierzchnię nośną. Latawce Uljanina ważyły około 4,5- 5,0 kg, przy powierzchni nośnej 6,4 m2. Utrzy­mywane były w powietrzu jedną lub dwoma linkami. Przy wietrze 12- 14 m/s swobodnie utrzymywały w powietrzu człowieka. Przewaga latawców Uljanina nad pierwowzorem systemu Hargrave polegała, jak podkreślali ich użytkownicy, na lekkości konstrukcji, prostocie montażu i demontażu, przechowywania (w tubie), transportu (na dwukółce), obsługi (5- 6 ludzi), stateczności w locie, udźwigu od 96 do 288 kg przy kącie wznoszenia od 45 do 60° i obciążeniu liny od 320 do 560 daN.

Galeria

  • Siergiej A. Uljanin, wynalazca konstrukcji zespołu latawców na uwięzi, stoi w koszu i dość spokojnie obserwuje, co dzieje się poniżej. (Źródło: archiwum).
  • Jedna z wersji latawca konstrukcji Siergieja A. Uljanina. (Źródło: archiwum).
  • Inna wersja latawca konstrukcji Siergieja A. Uljanina. (Źródło: archiwum).
  • Sposoby łączenia latawców skrzynkowych w zestaw latawcowy. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
[2] Januszewski S. "Tajne wynalazki lotnicze Polaków: Rosja 1870-1917". Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej. Wrocław 1998.
blog comments powered by Disqus