Bukaty Antoni
Antoni Bukaty literat, filozof, matematyk, astronom i wynalazca, znał 10 języków.
Urodził się w 1808 r. w Augustowskiem (w części litewskiej). Pochodził ze szlachty inflanckiej herbu Pomian, osiadłej na Litwie. Nauki pobierał w szkołach w Sejnach, gdzie przyjaźnił się z Leonardem Niedźwiedzkim, późniejszym biografem i wydawcą pism Bukatego. Bardzo wcześnie wykazał się szczególnymi uzdolnieniami, m in. znakomitą pamięcią (zaowocowało to w przyszłości biegłą znajomością wielu języków obcych). Ówczesny rektor tych szkół ks. Paweł Chrzanowski ciągle miał Bukatego na oku, uważał jako ozdobę szkoły i kiedy potem jego samego na rektora szkól łomżyńskich przeznaczono, zabrał go ze sobą do Łomży.
Po ukończeniu szkoły średniej w Łomży podjął studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. W tym okresie zaprzyjaźnił się z Zygmuntem Krasińskim. który poparł jego zamiar wstąpienia do wojska (nie zrealizował tego ze względu na zły stan zdrowia). Gdy w 1830 r. wybuchło powstanie listopadowe, stanął w szeregach walczących i wstąpił do artylerii. Zasłużył się szczególnie w bitwie pod Olszynką Grochowską, gdzie stracił oko. Wyróżnił się również w obronie Warszawy.
Po upadku powstania listopadowego emigrował do Francji, podjął studia w paryskiej École Nationale des Ponts et Chaussées, które ukończył jako inżynier cywilny. Podejmując pracę w paryskim Service Municipal. W latach 1851- 1855 budował kolej żelazną w Kanadzie (do Kanady wyjechał w styczniu 1851 r.). Z początkiem lat 1860- tych przebywał we Włoszech, w 1865 r. odwiedził Anglię.
A. Bukaty na obczyźnie nigdy nie zapomniał o Polsce, choć nic uczestniczył w politycznych sporach emigracji, sympatyzował ze stronnictwem ks. Adama Czartoryskiego. Jeszcze w czasie studiów, w 1833 r. pod pseudonimem Tomasz Pomian wydał Sprawa polska, wywołana pod sąd miecza i polityki w 1830 r., w 1842 r. wydał Polska w Apostazji i w Apoteozie, dzieło historiograficzne utrzymane w duchu mesjanizmu, zbudowane na podstawie filozofii Hoene-Wrońskiego. Przed 1840 r. był już uczniem, wyznawcą i współpracownikiem Józefa Marii Hoene-Wrońskiego. Podjął zadanie popularyzacji tak idei filozoficznych jak i opracowania idei technicznych mistrza, odnoszących się do lokomocji lądowej, wodnej i powietrznej, sadząc, że ich wdrożenie sprzyjałoby sprawie polskiej. W 1844 r. wydał pracę Hoene-Wroński i jego udział... mającą na celu popularyzację filozofii mistrza.
17.01.1842 r. złożył księciu Adamowi Czartoryskiemu memoriał Wskazanie środka matematyczno- mechanicznego jako środka wojennego dla zbawienia kraju, w którym przedstawił ideę zastosowania pojazdu parowego uzbrojonego w działa na polu walki. Projekt ten był przeniesieniem na grunt sztuki wojennej pomysłu szyn ruchomych Józefa Marię Hoene- Wrońskiego, tj. szyn zespolonych nie z drogą lecz z wozem, patentowanych we Francji w latach 1835- 1836. Ten protoplasta współczesnego czołgu na księciu Czartoryskim nie wywarł wrażenia. Ponownie przedstawił je francuskiemu Ministerstwu Wojny a 9.01.1867 r. cesarzowi Napoleonowi III (w memoriale O sztuce wojennej), równie bezskutecznie.
Później, w latach 1870 i 1872, pomysły budowy pociągów pancernych i wozów bojowych opartych na szynach ruchomych i kołach żywych Wrońskiego przedstawiał Prezydentowi Republiki Francuskiej- ciągle jednak nie znajdowały one uznania. Interesował się także żeglugą wodną. Rozwijając konsekwentnie idee Wrońskiego, zawarte w jego patentach dotyczących lokomocji, pracował nad napędem statku parowego zarażając tymi ideami swego brata Bronisława (inżynier, budowniczy telegrafu i kolei żelaznych w Hiszpanii).
W 1862 r. podjął studia nad żeglugą powietrzną. Efektem był patentowany 18.12.1869 r. w Belgii (patent nr 25.043, wydany 27.02.1869), wspólnie z przyjaciółką Panią Augustine Leroy, projekt aparatu latającego (Appareil volant)- balonu kierowanego, wyposażonego w śmigła i parę skrzydeł, wprawianych w ruch okresowo- zmienny. W okresie wojny francusko- pruskiej, sądząc, że projekt ten może mieć przełomowe dla niej znaczenie, przesłał plan swego balonu i jego opis Ministerstwu Oświecenia Publicznego, przy którym funkcjonował Komitet powołany do oceny wynalazków mogących służyć obronie kraju. W miesiąc później, 13.10.1870 r., skarżył się w liście skierowanym do prasy paryskiej, że nie otrzymuje odpowiedzi, a jego interwencje spotykają się z milczeniem. Ofertę wykorzystania projektu złożył 21.10.1870 r. Dyrektorowi Generalnemu Poczt. Na prośbę tej instytucji uzupełnił swój memoriał planem balonu oraz Notą objaśniającą. Propozycja Bukatego trafiła do Komisji Aeronautycznej. Ta jednak nie mogła jej ocenić zwracając uwagę na brak jakichkolwiek obliczeń przemawiających za wartością techniczną projektu. W końcu 1870 r. jego projekt trafił do Komisji Studiów Środków Obrony Ministerstwa Robót Publicznych. W obszernym memoriale Bukaty wyjaśnił jego istotę dołączając zestawienie odnoszące do rozmiarów i ciężarów części składowych aerostatu. Jednak Komisja Ministerstwa odrzuciła praktyczną użyteczność jego propozycji.
Gdy w 1849 r. powstała tzw. Instytucja Przygotowawcza Polska, późniejsza Wyższa Szkoła Polska, mającą za zadanie przygotowanie młodzieży na wychodźstwie do studiów wyższych, Bukaty został jej dyrektorem. W ostatnich latach życia zajmował się głównie matematyką w duchu Hoene-Wrońskiego, stale należąc go grona osób które podjęły zadanie uporządkowania i wydania ogromnej spuścizny mistrza. Napisał wówczas dla Panteonu Bronisława Trentowskiego studium matematyki Hoene-Wrońskiego. Częściowo utrzymując się z lekcji matematyki zamieszkał w Domu św. Kazimierza w Paryżu, gdzie też zmarł 19.09.1876 r.
Konstrukcje:
Bukaty Appareil volant, 1870, projekt balonu kierowanego.
Źródło:
[1] Januszewski Stanisław "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
[2] Owadowska Renata "Antoni Bukaty (1808- 1876)- zapomniany emigrant". Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej Zeszyt 25. Wydawnictwo Biblioteka Kórnicka PAN. Kórnik 2001.