Sopwith "Tabloid" ("Schneider"), 1913

Samolot lub wodnosamolot sportowy, rozpoznawczo- bombowy. Wielka Brytania.
Samolot sportowy i rozpoznawczo- bombowy Sopwith ”Tabloid”. (Źródło: archiwum).

Samolot sportowy Sopwith „Tabloid” został zaprojektowany przez Freda Sigrista w firmie Sopwith Aviation Company. Była to jedna z pierwszych konstrukcji firmy. Prototyp, pilotowany przez Harry Hawkera, został oblatany 27.11.1913 r. Nazwa Tabloid pochodzi od małego formatu gazety i miała zaznaczyć małe wymiary samolotu. Podczas testów w locie, samolot pilotowany przez Harry'ego Hawkera osiągnął prędkość 148 km/h z pasażerem na pokładzie, a czas wznoszenia na pułap 366 m wynosił tylko minutę.

Konstruktorzy samolotu dokonali rewolucji technicznej w świa­towej sztuce budowy samolotów. Jedno- lub dwumiejscowy dwupłat wyróżniał się opły­wowymi kształtami i zwartą sylwetką, wypracowaną optymalną konstrukcją wszyst­kich dodatkowych agregatów i przodującą dla tego czasu aerodynamiką. Komora płatów była jednoprzęsłowa. W strumieniu zaśmigłowym pozostawała więc mini­malna ilość rozporek i cięgien. Kadłub miał idealne, opływowe formy. Pilot i pa­sażer ulokowani byli w niewielkiej kabinie plecami do siebie, siedzieli na fotelach posadowionych wystarczająco głęboko by nad burtą widoczne były tylko ich głowy. Mimo, że w kabinie umieszczono dwa siedzenia, to przeważnie latał jedynie sam pilot. Zainstalowany w nosie kadłuba silnik rotacyjny Gnôme „Lambda” (wg innych źródeł- Gnôme „Monosoupape”) o mocy 59 kW (80 KM), był osłonięty aluminiowym kołpakiem o oryginalnej, w pełni opływowej formie. Powietrze dla chłodzenia silnika pochłaniały dwie szczeliny w przedniej jego części. W porównaniu do ciężkich Farmanów czy mocnych Albatrosów, samolot „Tabloid” wydawał się być ma­leńką zabawką. Spora moc silnika oraz idealne dla dwupłata aerodynamiczne formy zadecydowały o jego sukcesie. Maksymalna prędkość lotu sięgała 150 km/h. Przewyższała prędkość nie tylko innych dwupłatów tego czasu, ale i większości jednopłatów. Obok wysokich charakterystyk lotno- technicznych Sopwith „Tabloid” dyspono­wał również znakomitymi własnościami pilotażowymi.

20.04.1914 r. specjalnie przebudowany samolot „Tabloid” o nazwie „Schneider”, wyposażony w pływaki i mocniejszy silnik Gnôme „Monosoupape” o mocy 74 kW (100 KM) wygrał zmagania wodnosamolotów o Puchar Schneidera w Monako. Pilot Howard Pixton uzyskał prędkość max 148 km/h, ustanawiając nowy rekord świata dla wodnosamolotów (średnia prędkość wyniosła 139,6 km/h). Zwycięskie samolot przystosowano do kolejnego wyścigu, tym razem w Brookland (27.06.1914 r.). Zdemontowano pływaki i na pozbawionym płóz podwoziu zamontowano koła. Tuż po wyścigu Harremu Hawkerowi przydarzyła się jedna z najniezwyklejszych przygód w jego lotniczej karierze. Podczas próby wykonania pętli z wyłączonym silnikiem samolot wszedł w korkociąg w pozycji na plecach. Niefortunny manewr zakończył się na... drzewie. Ani pilotowi ani samolotowi nic się nie stało!

Jednomiejscowa wersja samolotu Sopwith „Tabloid” z silnikiem Gnôme „Monosoupape” o mocy 74 kW (100 KM) weszła do produkcji w 1914 r. Łącznie 36 egz. trafiło na wyposażenie Royal Flying Corps i Royal Naval Air Service. W momencie wybuchu I wojny światowej zostały przerzucone do Francji i używane jako szybkie samoloty rozpoznawcze. Niektóre samoloty wyposażono, w zainstalowany na górnym płacie karabin maszynowy Lewis kal. 7,7 mm strzelający ponad płaszczyzną śmigła, inne zaś w taki sam karabin na kadłubie strzelający przez śmigło. Ze względu na brak synchronizatorów konieczne było instalowanie na łopatach śmigieł stalowych blach i klinów odbijających własne pociski.

Sporadycznie Sopwith „Tabloid” był wykorzystywany także jako bombowiec. Pierwsze naloty na pozycje niemieckie rozpoczęto 22.09.1914 r. Najsłynniejszą misją bombową był nalot z dnia 8.10.1914 r. dwóch należących do RNAS maszyn na hangary niemieckich sterowców Zeppelin w Kolonii i Düsseldorfie. W Kolonii nie doszło do lokalizacji celów, dlatego zbombardowano stację kolejową. Natomiast w Düsseldorfie z pułapu 200 m zostały zrzucone dwie bomby, które zniszczyły sterowiec Zeppelin Z.IX. Samoloty Sopwith „Tabloid” zostały wycofane z uzbrojenia na początku 1915 r.

W 1914 r. została podjęta produkcja seryjna wodnosamolotów rozpoznawczych „Schneider”, które były prawie identyczne z wodnosamolotem wyścigowym, który wygrał Puchar Schneidera. Napędzane były silnikami Gnôme „Monosoupape” o mocy 74 kW (100 KM). Późniejsze samoloty były wyposażone w lotki w miejsce zwichrzenia skrzydeł oraz otrzymał powiększony statecznik. Część maszyn było uzbrojonych w karabin maszynowy Lewis kal. 7,7 mm strzelający w górę przez otwór w środkowej części skrzydła. Zbudowano 136 egz., które weszły na uzbrojenie jednostek Royal Naval Air Service. Wykorzystywane były do patrolowania wód przybrzeżnych.

Podejmowano również próby operowania z pokładów okrętów wojennych- transportowców wodnosamolotów HMS Engadine, HMS Ben-my-Chree czy HMS Rivierra, w celu przechwycenia niemieckich sterowców nad Morzem Północnym. Z powodu trudnych warunków panujących na morzu, operacje te zakończyły się niepowodzeniem. Wodnosamoloty „Schneider” służyły również na Morzu Śródziemnym i Czerwonym. Dwa samoloty stanowiły wyposażenie pokładowe HMS Ark Royal i były użyte w czasie walk o Dardanele. Zostały wycofane z uzbrojenia w 1915 r.

Na bazie konstrukcji dwupłata „Schneider” został opracowany bardziej zaawansowany technicznie wodnosamolot Sopwith „Baby”, który został zbudowany w latach 1915- 1916 w liczbie 286 egz.

Jeden wodnosamolot Sopwith „Schneider” znalazł się w służbie japońskiej marynarki wojennej pod nazwą Yokosuka Navy Ha-go Small. W Rosji została zbudowana kopia samolotu Sopwith „Tabloid” pod oznaczeniem Lebied L-7.

W Polsce.

Projekt rosyjskiej kopii samolotu „Tabloid”- Lebied L-7 został opracowany przez Polaka Witolda Jarkowskiego. Był on początkowo kierownik biura konstrukcyjnego Towarzystwa Akcyjnego Żeglugi Powietrznej W. A. Lebiediewa, a później jego dyrektorem.

Konstrukcja.
Jedno- lub dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Skrzydła o obrysie prostokątnym, oba płaty o tej samej rozpiętości. Skrzydła drewniane, dwudźwigarowe, kryte płótnem, miały cienkie profile, wówczas powszechnie stosowane w samolotach dwupłatowych. Wewnętrzną konstrukcję skrzydeł wzmocniono rozpórkami i krzyżującymi się drutami. Skrzydła nie miały lotek. Poprzeczne sterowanie samolotem było realizowane poprzez odkształcenie (zwichrzenie) końcówek za pomocą specjalnych cięgieł. Ostatnie wersje wojskowe miały już lotki. Baldachim górnego płata zastosowany w prototypie miał cięciwę równą szerokości płata. W następnych wersjach, w tym w odmianie Schneider, stosowano już wycięcie w krawędzi spływu, pod kabina. Komora skrzydłowa miała tylko dwie skrajne rozpórki i była usztywniona minimalną liczbą cięgieł.
Kadłub stanowiła przestrzenna kratownica o przekroju prostokątnym, zaopatrzona w minimalną liczbę rozpórek, od góry oprofilowana listwami w celu uzyskania przekroju półokrągłego. Z  podłużnicami rozpórki były połączone za pomocą okuć i śrub. Całość usztywniono wykrzyżowaniami z drutu. Cztery główne rozpórki po obu stronach kadłuba zostały przedłużone do góry i wykorzystane jako zastrzały baldachimu górnego płata. Aż do tylnej części kabiny kadłub pokryty był blachą, dalej zaś miał pokrycie płócienne. Silnik osłonięty aluminiowym kołpakiem o oryginalnej, w pełni opływowej formie. Kabina odkryta z miejscami załogi obok siebie.
Na końcu kadłuba znajdował się mały trójkątny statecznik pionowy z owalnym sterem kierunku. Usterzenia o obrysie półokrągłym. Stery wysokości o owalnym obrysie zainstalowano na wysokości statecznika pionowego. Pokrycie usterzenia płócienne. Usterzenie pionowe w prototypie pozbawione było statecznika, a ster był odciążony aerodynamicznie (powierzchnia pod osią obrotu). W kolejnych wersjach dodano stały statecznik, zastosowano ster nieodciążony, a powierzchnie całości usterzenia powiększono. Usterzenie poziome miało płaski profil płytowy i prostą, rozpórkową konstrukcję podpartą tylko jednym zastrzałem.
Podwozie prototypu miało dwie drewniane płozy wsparte czterema goleniami usztywnionymi cięgłami z drutu oraz koła szprychowe na wspólnej osi, oprofilowane krążkami z blachy aluminiowej. W miarę doskonalenia samolotu podwozie przechodziło liczne modyfikacje. W serii produkcyjnej wydłużono płozy do przodu, a następnie wzmocniono ich zamocowanie- zlikwidowano cięgła, a w ich miejsce dodano dwie golenie. W ostatnich wersjach (wojskowych) nadano mu formę całkiem nowoczesną: płozy zostały usunięte, oś kół przesunięto do przodu i wsparto na dwóch rozwidlonych goleniach w kształcie litery V.
Pływaki wersji Schneider wykonane były z mahoniowej sklejki, połączone dwiema drewnianymi poprzeczkami i wsparte na czterech goleniach usztywnionych drutami. Tylny pływak miał przekrój kroplowy z płaskim dnem i zaopatrzony był w ster wodny sprzężony ze sterem kierunku.

Uzbrojenie- przeważnie nieuzbrojony. Niektóre samoloty wyposażono w zainstalowany na górnym płacie karabin maszynowy Lewis kal. 7,7 mm strzelający ponad płaszczyzną śmigła, inne zaś w taki sam karabin na kadłubie strzelający przez śmigło. Ze względu na brak synchronizatorów instalowano na łopatach śmigieł stalowe blachy i kliny odbijające własne pociski. Udźwig bomb- 30- 45 kg.

Silnik: rotacyjny Gnôme „Lambda” o mocy 59 kW (80 KM) lub Gnôme „Monosoupape” o mocy 59 kW (80 KM) albo Gnôme „Monosoupape” o mocy 74 kW (100 KM).

Dane techniczne „Tabloid”, silnik Gnôme „Monosoupape” o mocy 74 kW (wg [2]):
Rozpiętość- 7,82 m, długość- 6,5 m, wysokość- 2,68 m, powierzchnia nośna- 22,4 m2.
Masa własna- 330 kg, masa całkowita- 550- 710 kg.
Prędkość max- 150 km/h, prędkość przelotowa- 134 km/h, wznoszenie- 126 m/min, pułap- 3400 m, czas lotu- 1 h 30 min.

Dane techniczne „Schneider”, silnik Gnôme „Monosoupape” o mocy 74 kW (wg [2]):
Rozpiętość- 7,82 m, długość- 6,9 m, wysokość- 2,97 m, powierzchnia nośna- 22,3 m2.
Masa własna- 492 kg, masa całkowita- 762 kg.
Prędkość max- 143 km/h, prędkość przelotowa- 118 km/h, czas lotu- 2 h 30 min.

Galeria

  • Samolot Sopwith ”Tabloid” z silnikiem Gnôme o mocy 59 kW w służbie Royal Flying Corps. (Źródło: archiwum).
  • Samolot Sopwith ”Tabloid” w widoku z tyłu. (Źródło: archiwum).
  • Sopwith ”Tabloid”, rysunek w rzutach. (Źródło: archiwum).
  • Wodnosamolot Sopwith ”Schneider”. (Źródło: archiwum).
  • Wodnosamolot Sopwith ”Schneider” podczas zawodów o Puchar Schneidera w Monako, kwiecień 1914 r. (Źródło: archiwum).
  • Wodnosamolot Sopwith ”Schneider” w służbie Royal Naval Air Service. (Źródło: archiwum).
  • Sopwith ”Schneider”, rysunek w rzutach. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Januszewski S. ”Witold Jarkowski. Inżynier aeronauta- pionier lotnictwa”. Politechnika Wrocławska. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2006.
[2] Уголок неба - Большая авиационная энциклопедия.
[3] Robertson, Bruce. „Sopwith The Man and His Aircraft”. Letchwoworth, UK: Air Review, 1970.
[4] Schier W. "Sopwith Tabloid". Aeroplan nr 4/2000.

blog comments powered by Disqus