Fairey "Swordfish", 1933
(TSR I, TSR II)

Samolot bombowo-torpedowy, rozpoznawczy pokładowy. Wodnosamolot rozpoznawczy. Wielka Brytania.
Samolot bombowo-torpedowy i rozpoznawczy Fairey ”Swordfish” w locie. (Źródło: archiwum).

W 1933 r. w firmie Fairey Aviation Company Limited, z własnej inicjatywy skonstruowano samolot bombowo-torpedowy i rozpoznawczy w oznaczony jako TSR I (Torpedo-Strike-Reconnaissance). Prototyp został oblatany 31.03.1933 r. Samolot miał typową dla brytyjskich samolotów torpedowych tego okresu, konserwatywną konstrukcję dwupłata z odkrytymi kabinami trzyosobowej załogi i stałym podwoziem. Napędzany był silnikiem gwiazdowym Bristol ”Pegasus II M”. Po katastrofie prototypu 11.09.1933 r., wytwórnia zbudowała drugi ulepszony prototyp, TSR II, uwzględniając wymagania brytyjskiego Ministerstwa Lotnictwa na samolot torpedowy nr S.15/33. W celu polepszenia osiągów, otrzymał on silnik o większej mocy Bristol ”Pegasus III M3”. Dokonano w nim również niewielkich zmian konstrukcyjnych. Drugi prototyp został oblatany 17.04.1934 r. W toku prób, wyposażono go również w pływaki, z którymi odbył pierwszy lot 10.11.1934 r. Po próbach samolot został oceniony jako udana konstrukcja i zaakceptowany na uzbrojenie brytyjskiego lotnictwa Marynarki Wojennej, otrzymując nazwę ”Swordfish”. 23.04.1935 r. firma otrzymała pierwsze zamówienie na 86 egz. Pierwszy seryjny samolot został oblatany 31.12.1935 r., a produkcja na większą skalę ruszyła w 1936 r.

Pierwszą i przez długi czas jedyną wersją seryjną był ”Swordfish” Mk.I, budowany zarówno w podstawowej wersji samolotu pokładowego bombowo-torpedowo-rozpoznawczego z podwoziem kołowym, bazującego na lotniskowcach, jak i w wersji wodnosamolotu pływakowego. Po wybuchu II wojny światowej, pomimo opracowania jego następcy Fairey ”Albacore”, produkcja ”Swordfisha” w wersji torpedowej była kontynuowana. Wyprodukowano łącznie 992 egz. wersji Mk.I do 1941 r., z tego ostatnie 300 w zakładach Blackburn Aircraft, gdzie przeniesiono ją z uwagi na przeciążenie zakładów Fairey. Kolejne wersje produkował jedynie Blackburn.

Po wybuchu wojny okazało się, że konstrukcja samolotu jest już przestarzała i jako samolot torpedowy może odnosić sukcesy jedynie w braku przeciwdziałania lotnictwa przeciwnika. W roli tej zastąpiono go więc nowszymi konstrukcjami, lecz mimo to produkcję ”Swordfisha” kontynuowano, z przeznaczeniem, jako samolot do zwalczania okrętów podwodnych. W 1943 r. rozpoczęto produkcję wersji ”Swordfish” Mk.II. Główną różnicą w konstrukcji było przystosowanie go do przenoszenia niekierowanych pocisków rakietowych do zwalczania okrętów podwodnych. Zastosowanie tego uzbrojenia wymagało pokrycia dolnej części płata blachą w celu uchronienia go przed płomieniami wylotowymi z silników rakiet. Ponadto, większość samolotów tej wersji miała mocniejszy silnik Bristol ”Pegasus 30”. W wersji tej zbudowano do 1944 r. 1080 samolotów (łącznie z przebudowanymi na Mk.IV). W celu zwiększenia możliwości wykrywania w nocy wynurzonych okrętów podwodnych, prowadzono od grudnia 1939 r. próby nad zastosowaniem radaru pokładowego do obserwacji powierzchni morza. Pod koniec 1943 r. rozpoczęto produkcję wersji ”Swordfish” Mk.III, różniącej się od wersji Mk.II zastosowaniem radaru ASV Mk.X. Kabina nawigatora- operatora radaru została zakryta. Samoloty te miały silniki ”Pegasus 30”. Zbudowano 320 egz.

Wersja ”Swordfish” Mk.IV- były to montowane w Kanadzie samoloty Mk.II, służące do szkolenia lotników morskich. Z powodu używania w warunkach mroźnych zim, wyposażono je w zakrytą oszkloną kabinę załogi. Skompletowano w ten sposób co najmniej 15 samolotów (dokładna liczba nie jest znana). Produkcję seryjną samolotów ”Swordfish” zakończono 18.08.1944 r. Łącznie zbudowano 2392 egz.

Pierwsze samoloty ”Swordfish” Mk.I zostały dostarczone w lipcu 1936 r. do 825 dywizjonu Fleet Air Arm (FAA), stacjonującego na lotniskowcu HMS Glorious. Następnie były dostarczane do dywizjonów- 811, 812, 810, 820, 821, 822, 823, 824 i 814, stając się jedynym używanym typem brytyjskiego pokładowego samolotu torpedowego, do 1940 r. Do stycznia 1940 r., utworzono ponadto dywizjony 815, 816, 818 i 819 FAA, zwiększając liczbę bojowych dywizjonów ”Swordfish” do 14, bazujących na lotniskowcach. Używane były ponadto w jednostkach szkolnych, a następnie także w jednostkach nabrzeżnych. Wodnosamoloty ”Swordfish” używano na części pancerników i krążowników jako samoloty rozpoznawcze.

W czasie II wojny światowej samoloty ”Swordfish” po raz pierwszy wzięły udział w akcji bojowej 14.09.1939 r., atakując nieskutecznie okręt podwodny U-30. Samoloty te następnie używane były w kampanii norweskiej. Samoloty bazujące w Wielkiej Brytanii wzięły udział w kampanii francuskiej, podczas której głównie używane były do minowania wód za pomocą lotniczych min morskich. ”Swordfishe” były pierwszymi alianckimi samolotami bombardującymi terytorium Włoch (14.06.1940 r.). Pomimo że w chwili wybuchu wojny ”Swordfish” był samolotem przestarzałym to odnosił paradoksalnie spore sukcesy. Potwierdził przy tym swoje zalety, jak dobre własności lotne, odporność i niezawodność. Na Morzu Śródziemnym, w zmienionej sytuacji politycznej, walczyły z pancernikami francuskimi. Spore sukcesy odnosiły ”Swordfishe” w walkach z włoską marynarką. Największy sukces to atak 21 samolotów startujących z lotniskowców w nocy z 10/11.11.1940 r., które w dwóch nalotach zaatakowały jednostki floty włoskiej w porcie Tarent, w wyniku czego uszkodzono 3 pancerniki włoskie i krążownik. Podczas bitwy pod Matapanem 28.03.1941 r., uszkodziły pancernik Vittorio Veneto i unieruchomiły krążownik Pola, umożliwiając jego zatopienie.

W maju 1941 r. samoloty ”Swordfish” z lotniskowców HMS Ark Royal i HMS Victorious wzięły udział w akcji poszukiwania niemieckiego pancernika Bismarck. Po kilkakrotnych atakach, 2 torpedy trafiły Bismarcka, z tego jedna uszkodziła mu ster, uniemożliwiając jego ucieczkę. W późniejszym okresie samoloty Fairey "Swordfish" zostały zastąpione w roli samolotów torpedowych przez nowsze konstrukcje i ich podstawowym zadaniem stała się osłona konwojów oraz wyszukiwanie i zwalczanie niemieckich okrętów podwodnych. Od końca 1941 r. używano je na lotniskowcach eskortowych, a od 1943 r. na 19 statkach z pokładem lotniczym MAC-ships. Oprócz nowo utworzonych dywizjonów brytyjskich FAA, używał ich od 1943 r. 860 holenderski dywizjon FAA. Ostatni atak ”Swordfisha” na U-Boota miał miejsce 20.04.1945 r.

W Polsce.

W dniu 30.06.1939 r. na konferencji w brytyjskim Air Ministry Polacy zgłosili zapotrzebowanie na 6 samolotów Fairey ”Swordfish” bez silników, ale z pływakami i 25 torped (widocznie chciano do nich użyć posiadane silniki PZL ”Pegasus VIII”). Anglicy nie wyrazili jednak zgody na ich odstąpienie.

Podczas II wojny światowej na samolotach Fairey ”Swordfish” wykonywali loty polscy lotnicy w jednostkach RAF, m.in. w:
- N°38 Maintennance Unit w Llandow- oblatywanie samolotów po remontach,
- N°8 Ferry Unit- rozprowadzanie samolotów na lotniska różnych jednostek w Wielkiej Brytanii,
- 2 Anti Aircraft Co-Operation Unit (2 Jednostce Współpracy z Artylerią Przeciwlotniczą) w Gosport.
Ponadto polscy piloci skierowani do Takoradi i odbywający na przełomie lat1940/1941 podróż lotniskowcem HMS Furious latali okazyjnie na samolotach Fairey ”Swordfish”, w charakterze członków załogi.

W 1941 r. Roland Antoni Kalpas został przydzielony do Royal Aircraft Establishment (RAE) w Farnborough do Experimental Squadron, gdzie zajmował się badaniami nad uzbrojeniem samolotów Hawker "Hurricane" i Fairey "Swordfish" w pociski rakietowe.

W latach 1945-1947 na samolotach Fairey ”Swordfish” wykonywał loty w Aircraft and Armament Experimental Establishment (Instytut Doświadczalny Samolotów i Uzbrojenia) w Boscombe Down legendarny polski pilot doświadczalny Janusz Żurakowski.

Konstrukcja:
Trzymiejscowy dwupłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydła były składane do tyłu w celu ułatwienia hangarowania, składały się z części centralnych i dwóch części zewnętrznych. Górny płat o lekkim skosie i nieco większej rozpiętości.
Kadłub konstrukcji kratownicowej, w przedniej części pokryty blachą, dalej płótnem. Kabiny odkryte. W wersji Mk.III kabina nawigatora-operatora radaru zakryta, w wersji Mk.IV- kabiny zakryte.
Usterzenie klasyczne, statecznik poziomy podparty zastrzałami.
Podwozie klasyczne stałe, pod tylną częścią kadłuba hak hamujący. W wersji wodnosamolotu- dwa pływaki podkadłubowe.

Uzbrojenie- 1 stały zsynchronizowany karabin maszynowy pilota Vickers kal. 7,7 mm i 1 ruchomy karabin maszynowy Vickers K lub Lewis kal. 7,7 mm obsługiwany przez strzelca. Uzbrojenie podwieszane- torpeda lotnicza kal. 457 mm, mina morska o masie 680 kg lub bomby (albo bomby głębinowe) o masie 730 kg. Na ośmiu dodatkowych zamkach pod skrzydłami można było podwiesić bomby oświetlające. Wersje Mk.II i Mk.III mogły przenosić 8 niekierowanych pocisków rakietowych kal. 127 mm na prowadnicach pod dolnym płatem.

Wyposażenie:
Mk.III- radar ASV Mk.X.

Silnik- gwiazdowy:
- TSR I- Bristol ”Pegasus II M” o mocy 471 kW (640 KM),
- TSR II, Mk.I- Bristol ”Pegasus III M3” o mocy 507 kW (690 KM),
- Mk.II, Mk.III- Bristol ”Pegasus 30” o mocy 552 kW (750 KM).
Samoloty wersji Mk.II i Mk.III operujące z małych lotniskowców eskortowych i statków handlowych z pokładem startowym (MAC-ship- Merchant Aircraft Carrier), były przystosowane do montowania rakietowych przyspieszaczy startowych (RATO), skracających rozbieg z 200 do 82 m.

Galeria

  • Fairey ”Swordfish”. Plany modelarskie (Źródło: Modelarz nr 5/1982).

Źródło:

[1] Kubala K. ”Ignacy Olszewski (1913-2004)” Lotnictwo nr 10/2004.
[2] Cynk J. B. ”Polskie lotnictwo wojskowe w okresie międzywojennym”. Lotnictwo nr 11/2004.
[3] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.
[4] Zuk B. "Janusz Zurakowski. Legend in the skies.", St. Catharines 2004 via "Niepolskie Statki Powietrzne Polskich Lotników".
[5] Jędrzejewski J. "Polscy piloci doświadczalni". Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa. Warszawa 2014.
blog comments powered by Disqus