Fairey "Battle", 1936
W kwietniu 1933 r. przystąpiono w biurze konstrukcyjnym Fairey Aviation Co. Ltd. do opracowania projektu lekkiego, szybkiego, jednosilnikowego bombowca ”Battle” o właściwościach podobnych do maszyn myśliwskich. Według założeń nr P.27/32 główną bronią samolotu była duża prędkość lotu, pozwalająca na oderwanie się od myśliwców bez potrzeby nawiązania walki powietrznej. W projekcie nie przewidywano uzbrojenia obronnego, samolot miał jedynie stały kaem pilota i ładunek bomb w komorach usytuowanych w środkowej części płata. Projekt zapowiadał się rewelacyjnie. Prototyp z silnikiem Rolls Royce ”Merlin I” wykonał pierwszy lot w dniu 10.03.1936 r. Maszyny seryjne zaczęły napływać do dywizjonów RAF od marca 1937 r. Produkcję zakończono we wrześniu 1940 r. Z zamówionych 2419 egz. zbudowano 2184 (wg innych źródeł- 2185), z tego 1128 z licencji w zakładach Austin Motors. Ostatni ”Battle” opuścił tę wytwórnię w dniu 2.09.1940 r.
Wersje rozwojowe:
- Mk.I- wersja podstawowa, napędzana silnikiem Rolls Royce ”Merlin I”,
- Mk.II- wersja napędzana silnikiem Rolls Royce ”Merlin II”,
- Mk.III- wersja napędzana silnikiem Rolls Royce ”Merlin III”,
- Mk.V- wersja napędzana silnikiem Rolls Royce ”Merlin V”,
- T- wersja szkolna wersji Mk.I z dwoma osobnymi kabinami,
- TT- wersja do holowania celów powietrznych,
W Kanadzie część otrzymanych od Wielkiej Brytanii samolotów przerobiono w zakładach Fairchild montując na nich wieżyczki strzeleckie typu Bristol, samoloty te używano do szkolenia strzelców pokładowych.
Samoloty Fairey ”Battle” były systematycznie wprowadzane do dywizjonów bombowych RAF. W chwili wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 roku było ich ponad 1000 w dywizjonach bombowych. Wchodziły w skład angielskiego korpusu ekspedycyjnego, walczącego we Francji w 1940 r. Doświadczenia kampanii francuskiej ujawniły, że ”Battle” nie miał w 1940 r. przewagi prędkości nad myśliwcami. Wyprawy ich musiały być osłaniane. W 1940 r. był samolotem zdecydowanie przestarzałym. Zdziesiątkowane dywizjony brytyjskie wróciły z kontynentu na macierzyste wyspy w czerwcu 1940 r. Groźba inwazji Wysp Brytyjskich zmusiła Anglików do powtórnego użycia tych maszyn, tym razem w roli bombowców nocnych. Powolne Battle przeznaczone zostały do działań wyłącznie w nocy. Zdecydowano się na włączenie wszystkich posiadanych dywizjonów b>”Battle” do Bitwy o Wielką Brytanię. Na samolotach tego typu bombardowano przede wszystkim statki i barki inwazyjne, zgromadzone w basenach portowych i na kanałach, a ponadto urządzenia portowe, stacje wyładunkowe i pobliskie węzły komunikacyjne. Pomimo znacznych strat własnych zastosowanie tych przestarzałych maszyn dało nadspodziewane efekty. Oprócz moralnego nękania nieprzyjaciela bombowce RAF zniszczyły we wrześniu i październiku 1940 r. około 10% nagromadzonego taboru morskiego przeznaczonego do inwazji.
Wkrótce po tych wydarzeniach przesunięto ”Battle” do II linii, gdzie były wykorzystywane do holowania celów, jako samoloty przejściowe na maszyny myśliwskie, do szkolenia strzelców pokładowych i do innych celów pomocniczych. Z tego 739 samolotów przekazano Kanadzie. Od 1939 r. produkowano seryjnie specjalną wersję przeznaczoną do szkolenia pilotów ”Battle Trainer”, wyposażoną w dwuster. Samolot miał dwie osobne kabiny pilotów, przez co tracił na elegancji kształtów. Dwugarbna maszyna jeszcze przez wiele lat służyła do szkolenia i treningu personelu latającego.
W Polsce.
Latem 1939 r. zakupiono 100 egz. samolotów Fairey ”Battle” Mk I. W samoloty tego typu zamierzano przezbroić eskadry liniowe latające dotychczas na samolotach PZL-23 ”Karaś”. Na początku września 1939 r. wysłano pierwszą partię 7 ”Battle” na S.S. ”Lassel” i kilka dni później drugą 15 sztuk na S.S. ”Clan Menzies” (wg [3]- w końcu sierpnia 1939 r. wysłano do Polski 36 egz., natomiast drugi transport 25 egz. odszedł do Konstancy 18 września, razem z samolotem Supermarine ”Spitfire” Mk.I). W kraju podjęto przygotowania do przyjęcia nowych samolotów. Do przezbrojenia wyznaczono jako pierwszą 42 Eskadrę Rozpoznawczą, której personel latający po przekazaniu posiadanych "Karasi", 11.09.1939 r. został skierowany do Rumunii po odbiór ”Battle”. W tym czasie S.S. ”Lassel” w drodze do Konstancy osiągnął Stambuł 18.09.1939 r., a S.S. ”Clan Menzies” 28.09. 1939 r. Obydwa transporty z samolotami zaoferowano do natychmiastowej sprzedaży rządowi Turcji.
Na początku 1940 r. utworzono przy 18 Ośrodku Doskonalenia Bojowego (N°18 Operational Training Unit) w Hucknall Polską Jednostkę Treningową podległą Dowództwu 6 Grupy Szkolnej (N°6 Training-Group). W skład jednostki wchodziły Dywizjony A i B dla szkolenia personelu latającego. Sprzęt latający stanowiło 31 samolotów Fairey ”Battle”, z tego część była wyposażona w dwuster. Loty szkolno-treningowe rozpoczęto w miesiącu kwietniu 1940 r. W dniu 1.07.1940 r. w Bramcote powstała pierwsza polska bojowa jednostka lotnicza w Wielkiej Brytanii, dywizjon bombowy nr 300 im. Ziemi Mazowieckiej, którego podstawowy sprzęt stanowiło 16 maszyn ”Battle”. W dniu 22.07.1940 r. sformowano drugi polski dywizjon bombowy nr 301 im. Ziemi Pomorskiej, posiadający również 16 samolotów ”Battle”. Obydwa dywizjony przeszły następnie okres intensywnego szkolenia W sierpniu włączono je w skład 1 Grupy Bombowej (N°1 Bomber Group). W dniu 14.09. po trzy załogi z każdego dywizjonu przeprowadziły atak przeciw barkom inwazyjnym w porcie Boulogne. Była to pierwsza do akcja zaczepna polskich samolotów bombowych od wojny obronnej Polski we wrześniu 1939 r. Następnie polskie dywizjony bombowe brały udział w nalotach pełnymi składami na zmianę: w jedną noc dywizjon 300, a w drugą dywizjon 301. Atakowano przeważnie barki z załadowanym sprzętem oraz inne cele w portach Boulogne, Dunkierka, Ostenda, Brest, Calais i Antwerpia. Operacje bombardowania portów i barek przeprowadzano przez wrzesień i październik. Od 18.10.1940 r. rozpoczęto wymianę sprzętu latającego na samoloty Vickers ”Wellington” Mk.IC.
W dniu 22.08.1940 r. sformowano w Bramcote dywizjon nr 304 im. Ziemi Śląskiej i 1.09.1940 r. dywizjon nr 305 im. Ziemi Wielkopolskiej. Każda z jednostek otrzymała po 16 samolotów Fairey ”Battle” Mk.I i ”Battle Trainer”. Dywizjon 304 rozpoczął loty na ”Battle” w dniu 5 września i zakończył 26.11.1940 r. Potem nastąpiło przezbrojenie na ”Wellingtony”. Podobnie było w dywizjonie 305. Obydwa dywizjony odbywały na ”Battle'ach” tylko loty ćwiczebne, a gotowość bojową osiągnęły mając na stanie samoloty Vickers ”Wellington”.
Samoloty typu Fairey ”Battle” w różnych wersjach wykorzystywane były również w polskich szkołach lotniczych i innych jednostkach, w których latali polscy piloci, m.in. w.:
- 1 (Polska) Szkoła Pilotażu Początkowego (N° 1 (Polish) Flying Training School), Hucknall- na początku 1941 r. wykorzystywano tam je jako samoloty przejściowe na maszyny myśliwskie,
- 16 (Polska) Szkoła Pilotażu Podstawowego (N° 16 (Polish) Service Flying Traing School), Newton, zorganizowana po wydzieleniu z N°1 (P) F.T.S., posiadała II Dywizjon Myśliwski Szkolny, składający się z dwóch eskadr wyposażonych w ”Battle”, przeważnie w wersji ”Trainer” oraz w wersji TT- do holowania rękawów,
- 302 Dywizjon Myśliwski- loty kontrolne w okresie szkolenia w 1940 r. po uformowaniu dywizjonu,
1 306 Dywizjon Myśliwski- loty kontrolne w okresie szkolenia w 1940 r. po uformowaniu dywizjonu,
- Pilots Advanced Flying Unit, Carlisle 1940/1941, jako samoloty przejściowe na maszyny myśliwskie,
- N°6 OTU. Sutton Bridge, 1941 r., jako samoloty przejściowe na maszyny myśliwskie,
- N°1 OTU w Silloth,
- N°12 OTU Chipping Warden 1940 r., dopasowywanie załóg,
- N°15 E.F.T.S. Carlisle, 1940 r.- jako samoloty szkolne; - N°10 Air Observaition School, Polish Flight, Dumfries- jako szkolny bombowy,
- N°5 Bomber & Gunner School, Bomber Squadron, Jurby Isle of Man- do szkolenia bombardierów,
- N°9 Bomber & Gunner School, 43 Grupa FTC w Pernhos,
- N°7 Bomber & Gunner School Stormy Down, jako szkolny bombowy i do nauki strzelania w powietrzu,
- N°4 Air Gunner School w West Freugh,
- 2 Anti Aircraft Co-Operation Unit (2 Jednostce Współpracy z Artylerią Przeciwlotniczą) w Gosport,
- 1 (Coastal) OTU w RAF Silloth,
- N°11 Ferry Pilots Pool- transport maszyn lotem do jednostek lotniczych,
- N°38 Maintenance Unit, Llandow, I/C Test Flight, oblatywanie maszyn po remoncie i adaptacji do innych celów.
Konstrukcja:
Trzymiejscowy dolnopłat o konstrukcji metalowej.
Płat- dwudźwigarowy, trójdzielny.
Kadłub o konstrukcji półskorupowej. Pokrycie całości blachą duralową. Kabiny zakryte.
Podwozie klasyczne chowane do tyłu w skrzydła.
Uzbrojenie- 1 stały karabin maszynowy Colt Browning kal. 7,69 mm i 1 ruchomy karabin maszynowy Vickers K kal. 7,69 mm. Udźwig bomb normalny - 452 kg, max- 678 kg.
Silnik: rzędowy w układzie V Rolls-Royce ”Merlin I”, ”Merlin II”, ”Merlin III” lub ”Merlin V” o mocy 758 kW (1030 KM).
Dane techniczne Fairey ”Battle” (wg [5]):
Rozpiętość- 16,46 m, długość- 12,85 m, wysokość- 4,72 m, powierzchnia nośna- 39,2 m2.
Masa własna- 3000 kg, masa użyteczna- 1895 kg, masa całkowita- 4895 kg.
Prędkość max- 414 km/h, pułap- 7163 m, zasięg- 1690 km.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.[2] Kubala K. ”Józef Mierzejewski”. Lotnictwo nr 5/2007.
[3] Cynk J. B. ”Polskie lotnictwo wojskowe w okresie międzywojennym” Lotnictwo nr 9/2004.
[4] Kubala K. ”Ignacy Olszewski (1913-2004)” Lotnictwo nr 10/2004.
[5] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.
[6] Cumft O., Kujawa H. K. ”Księga lotników polskich. Poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1989.