Dewoitine D-520, 1938
(D-524, D-530, D-550, D-551, D-553, D-554, D-560, M-540)

Samolot myśliwski. Francja.
Samolot myśliwski Dewoitine D-520 w barwach lotnictwa wojskowego Francji. (Źródło: archiwum).

W ramach konkursu francuskiego ministerstwa lotnictwa na nowy samolot myśliwski z lipca 1934 r. konstruktor Emil Dewoitine przygotował prototyp myśliwca Dewoitine D-513. Oblatany 16.01.1936 r. D-513 osiągnął wyniki niższe od oczekiwanych i odpadł z rywalizacji na korzyść Morane Saulnier MS-405. Dewoitine miał jednak świadomość, że MS-405 to nie jest właściwa odpowiedź na takie samoloty myśliwskie jak Messerschmitt Me-109 czy Hawker ”Hurricane” i we wrześniu 1936 r. rozpoczął studia nad perspektywicznym myśliwcem Dewoitine D-520, napędzanym silnikiem rzędowym Hispano-Suiza HS 12Z. W styczniu 1937 r. projekt wstępny D-520 został przedstawiony ministerstwu lotnictwa do oceny, ale nie wzbudził zainteresowania. Przełom przychodzi dopiero, gdy w ramach rozszerzenia produkcji zjednoczenie przemysłu lotniczego SNCAM otrzymuje zadanie produkcji licencyjnej myśliwca Morane Saulnier MS-406.

Dewoitine ponownie przedstawił projekt D-520, równolegle reklamując go jako rozwiązanie prostsze i tańsze w produkcji. 3.04.1938 r. podpisana została umowa na budowę dwóch prototypów samolotu. Prototyp D-520.01 został oblatany 2.10.1938 r. (silnik HS 12Y-21). Po pierwszej turze lotów otrzymał silnik HS 12Y-29 i zamkniętą kabinę pilota. Na tak poprawionym D-520.01 13.01.1939 r. uzyskano prędkość max 520 km/h, a 7.02.1939 r. w locie nurkowym osiągnął 825 km/h. W dniu 28.01.1939 r. oblatano prototyp D-520.02, otrzymał on usterzenie poziome o zmodyfikowanym obrysie, zmodyfikowaną osłonę kabiny pilota, poprawione podwozie i zabudowane uzbrojenie. 10.02.1939 r. samolot trafił do ośrodka prób w locie, gdzie prezentował bardzo dobre charakterystyki taktyczne i eksploatacyjne. 14.03.1939 r. wpłynęło pierwsze zamówienie na 200 myśliwców D-520, a wkrótce pojawiły się kolejne na łączną ilość 2320 egz. D-520.02 poddany został dopracowaniu, otrzymał silnik HS 12Y-31 i był ponownie badany w CEMA, gdzie rozwinął prędkość 550 km/h. W dniu 5.05.1939 r. oblatany został D-520.03, rozwinął prędkość max 570 km/h.

Wiosną 1938 r. Emil Dewoitine postanowił pobić światowy lotniczy rekord prędkości. Opracował więc projekt samolotu D-530 z silnikiem HS 12Ycrs (900 KM). W tym czasie niemiecki samolot Heinkel He-100V-2, osiągnął prędkość 634,73 km/h. Ponieważ obliczeniowe osiągi D-530 były mniejsze, Dewoitine postanowił odpowiednio zmodyfikować projekt. W październiku 1938 r. przystąpił do prac nad samolotem D-550 z silnikiem HS 12Z (1525 KM). Ponieważ silnik ten nie był jednak dostępny przed 1940 r., D-550 otrzymał silnik HS 12Ycrs. Został oblatany 23.06.1939 r., ale 30.03.1939 r. He-100V-8 poprawił rekord na 746,606 km/h, a 26.04.1939 r Messerschmitt Me-209 V-1 na 755,138 km/h. W tej sytuacji Dewoitine postanowił zmodyfikować samolot D-550, wyposażając go w silnik HS 12Y-51 (1000 KM). W tej konfiguracji D-550 24.02.1940 r. osiągnął prędkość 703 km/h. D-550 nie doczekał się nigdy silnika HS 12Z, ani nie ustanowił rekordu, choć był pierwszym francuskim samolotem, który przekroczył prędkość 700 km/h.

Pierwszy egzemplarz seryjny D-520C1 oblatano 31.10.1939 r. (wg [5]- 2.11.1939 r.). Otrzymał on silniki HS 12Y-45 w przedłużonym przedzie kadłuba, opancerzony fotel pilota oraz docelowe uzbrojenie. Od stycznia 1940 r. badano je w CEMA. W trakcie realizowanych lotów uzyskano prędkość tylko 535 km/h oraz ujawniły się problemy z przegrzewaniem się silnika. Problem rozwiązano testując i modyfikując kolejne egzemplarze seryjne D-520.

Pierwsze seryjne D-520C1 w jednostkach liniowych pojawiły się pomiędzy lutym a kwietniem 1940 r. Do 10.05.1940 r. wyprodukowano 246 egz., z których 70 dostarczono lotnictwu. 9.05.1940 r. oblatano prototyp D-520-45 wyposażony w silnik HS 12Y-51. Podczas prób w locie uzyskano prędkość 570 km/h. Do momentu zawieszenia broni z Niemcami, 25.06.1940 r., wyprodukowano 437 D-520C1, z których 351 trafiło do lotnictwa wojskowego, a 52 do lotnictwa morskiego. W chwili rozpoczęcia ofensywy niemieckiej w I linii znajdowało się zaledwie 36 maszyn tego typu, stanowiących, wyposażenie dywizjonu I/3. Do końca kampanii zdołano kompletnie wyposażyć w samoloty D-520C1 jeszcze 4 dywizjony. W walkach z różnych przyczyn utracono 106 (wg [5]- 83) D-520, uzyskując 108+39 zestrzeleń.

W kwietniu 1941 r. Niemcy wyrazili zgodę na wznowienie produkcji D-520. Pierwszy samolot oblatano 26.07.1941 r. Równolegle prowadzono prace nad wariantem D-520 Ameliore, który oblatano 6.08.1941 r., ostatni lot 30.07.1942 r. Od grudnia 1941 r. testowano na nim silnik HS 12Y-49 (935 KM). Od maja 1942 r. wiele D-520 otrzymało silniki HS 12Y-49. Produkcję myśliwców D-520 zakończono 1.01.1943 r. Do tego momentu wyprodukowano kolejne 349 D-520 (w tym 197 egz. z HS 12Y-49). Po zajęciu nieokupowanej części Francji (27.11.1942 r.) produkcję D-520 przejął koncern Erla (pierwszy samolot oblatano w lutym 1943 r.) i do sierpnia 1944 r. wykonano kolejne 119 D-520. Samoloty tego typu stanowiły w tym okresie podstawowy sprzęt lotnictwa myśliwskiego Vichy, a po zajęciu tego obszaru przez Niemców w 1942 r. Dewoitine sprzedano do Bułgarii, Rumunii i Włoch. Część sprzętu przejęła sama Luftwaffe. Po dokonaniu inwazji kontynentu przez aliantów D-520C1, zdobyte i przejęte od Niemców, posłużyły znów Wolnym Francuzom. Maszyny te wykorzystano w ostatniej fazie wojny w Europie. W wytwórni w Tuluzie montowano wówczas jeszcze przez pewien okres D-520C1 z posiadanych elementów i podzespołów. Produkcję maszyn zakończono ,w 1945 r. po wypuszczeniu 610 egz. seryjnych.

We wrześniu 1939 r. francuskie ministerstwo lotnictwa przedstawiło założenia nowego myśliwca (prędkość max- 650 km/h). Dewoitine odpowiedział na nie lekkim myśliwcem D-551, opracowanym na bazie udoskonalonego D-550 z silnikiem HS 12Y-51. Samolot D-551 miał osiągnąć prędkość max 662 km/h. Wykonano dwa prototypy, 5.12.1939 r. francuskie lotnictwo wojskowe zamówiło serię przedprodukcyjną 10 egz. D-551. Do zamówienia włączono także dwa prototypy zbudowane wcześniej, a które, teraz oznaczone D-552, miały stanowić wzorzec myśliwca do walk na małych wysokościach. 25.06.1940 r. pięć prototypów D-551 znajdowało się w ostatniej fazie montażu. 2.08.1940 r. zjednoczenie przemysłu lotniczego SNCAM otrzymało zgodę na przebudowę dwóch z nich na samoloty sportowe D-560, ale zanim do tego doszło Niemcy w styczniu 1941 r. zakazali dalszych prac nad tym samolotem.

Na bazie D-551 planowano także budowę dwóch wysokościowych wersji rozpoznawczych (zamówiono cztery prototypy): D-553 i D-554. Wersja D-553, której budowę rozpoczęto wiosną 1940 r., miała dysponować silnikiem HS 12Y-51 (docelowo HS 12Z). Wyposażenie zadaniowe samolotu stanowić miały cztery lotnicze aparaty fotograficzne do zdjęć pionowych i skośnych. Wersja D-554, była pozbawiona uzbrojenie strzeleckiego, co miało umożliwić jej operowanie na nieco wyższym pułapie.

Jesienią 1940 r. w zjednoczeniu SNCAM podjęto prace nad kolejnym samolotem myśliwskim, który otrzymał oznaczenie M-540 (silnik HS 12Z, 687 km/h). Samolot ten w szerokim zakresie miał korzystać z rozwiązań przygotowanych dla D-551. W lutym 1942 r. przerwano prace na korzyść bardziej konwencjonalnego myśliwca D-520Z.

Od 1939 r. była rozwijana wersja myśliwca D-520 wyposażona w silnik HS 12Z-89ter (1200 KM). Prototyp takiej wersji D-524.01, powstał z przebudowy samolotu D-520-41 i miał być on wzorcem do produkcji seryjnej, począwszy od egzemplarza 781 (ogółem planowano budowę 2325 D-520). Prototyp D-524.01 był gotów do oblotu 12.06.1940 r., ale przed zawieszeniem broni nie zdołał się wzbić w powietrze.

Równolegle był rozwijany, głębiej zmodernizowany D-520 z silnikiem HS 12Z-01 (1300 KM) w przedłużonym przodzie kadłuba. Otrzymał oznaczenie D-520Z. Z obliczeń wynikało, że rozwinie prędkość 659 km/h. Skrzydłowe kaemy zastąpiły dwa działka kal. 20 mm. Rozwój D-520Z spowolniło zawieszenie broni z Niemcami (25.06.1940 r.), ale go nie zatrzymało. W czerwcu 1942 r. władze Vichy poprosiły Niemców o zgodę na budowę prototypu D-520Z i 230 myśliwców seryjnych. We wrześniu Niemcy wyrazili zgodę na budowę prototypu i serii 105 D-520Z. Prototyp był w budowie, gdy Niemcy zajęli nieokupowaną część Francji, tym nie mniej prace nad D-520Z były kontynuowane. Dopiero w marcu 1943 r., gdy prototyp D-520Z był niemal ukończony Niemcy zabronili nad nim dalszych prac.

W Polsce.

W drugiej połowie lat 30-tych wystąpił ostry kryzys sprzętowy w jednostkach myśliwskich. Podstawowe wyposażenie stanowiły już wówczas przestarzałe górnopłaty PZL P-11 i PZL P-7. Projekt samolotu myśliwskiego LWS-4 został odrzucony, natomiast projekty PZL-50 i PZL-45 stanowiły zbyt odległą perspektywę. W ten sposób powstała kilkuletnia luka w wyposażeniu polskiego lotnictwa w nowoczesne samoloty myśliwskie. Aby ją wypełnić na początku 1939 r. zdecydowano się dokonać zakupów zagranicznych samolotów myśliwskich.

Strona francuska zaoferowała samoloty Morane-Saulnier MS-406, Bloch MB-151 i Dewoitine D-520. Od listopada 1939 r. Francuzi proponowali miesięczne dostawy po 15-20 myśliwców D-520, gdyż produkcja MS-406 miała być do tego momentu skończona. Dążąc jednak do jak najszybszego wyposażenia eskadr myśliwskich w nowy sprzęt zdecydowaliśmy się na zakup samolotów MS-406.

W wytwórni SNCAM (dawniej Dewoitine) w Tulu­zie, gdzie zastępcą głównego konstruktora był już przed wojną inż. S. Makowiecki, zespół pod kierunkiem inż. Zygmunta Cymy,w składzie: Wacław Czerwiński, Leszek DulębaWładysław FiszdonAndrzej Anczutin, Kazimierz Nowicki i R. Rzechuła- przekon­struował usterzenie samolotu myśliwskiego Dewoitine D-520 na drewniane, ze względu na dążenie do oszczę­dzania duraluminium.

W I połowie 1940 r. na samolotach Dewoitine D-520 walczyli również Polacy, piloci Polskich Sił Powietrznych we Francji, m.in.:
- Klucz nr 3 Sulerzycki GC III/6 z Eskadry Montpellier, samoloty D-520 otrzymał na początku czerwca 1940 r.,
- Klucz nr 6 Goettel GC II/7 z Eskadry Montpellier, otrzymał samoloty D-520 na przełomie maja i czerwca 1940 r.,
- Klucz frontowy Barański GC III/6, został skierowany (8.06.1940 r.) jako uzupełnienie do GC III/6, w której od końca marca 1940 r. przebywał Klucz nr 3 Sulerzycki z Eskadry Montpellier. W tym czasie jednostka posiadała samoloty Dewoitine D-520,
- Klucz frontowy Januszewicz GC II/7, został skierowany (19.05.1940 r.) jako uzupełnienie do GC II/7, w której od końca marca 1940 r. przebywał Klucz nr 6 Goettel z Eskadry Montpellier. W tym samym czasie jednostkę rozpoczęto przezbrajać z MS-406 na Dewoitine D-520,
- Klucz DAT Sałkiewicz, Toulouse-Francazal, przeznaczony został do obrony fabryki SNACAM w Blagnac i Bazy Lotniczej Toulouse-Francazal. 20.05.1940 r. klucz otrzymał 3 samoloty D-520, a w czerwcu dodatkowo Morane Saulnier MS-406.

W 1944 r. polscy lotnicy spotkali się ponownie z samolotem Dewoitine D-520. Na lotnisku w Brukseli mechanicy z 308 Dywizjonu Myśliwskiego Polskich Sił Powietrznych odkryli samolot D-520 w barwach Luftwaffe.

Konstrukcja.
Jednomiejscowy dolnopłat o konstrukcji metalowej.
Podwozie klasyczne chowane w locie.

Uzbrojenie:
- projekt- 1 stałe działko silnikowe kal. 20 mm i 2 skrzydłowe karabiny maszynowe kal. 7,5 mm,
- D-520C1- 1 stałe działko silnikowe Hispano-Suiza HS 404 kal. 20 mm i 4 skrzydłowe karabiny maszynowe MAC 1934M-39 kal. 7,5 mm,
- D-520Z- 3 stałe działka: 1 silnikowe i 2 skrzydłowe, kal. 20 mm,
- D-524.01- 1 stałe działko silnikowe Hispano-Suiza HS 404 kal. 20 mm i 4 skrzydłowe karabiny maszynowe MAC 1934M-39 kal. 7,5 mm,
- D-551- 1 stałe działko silnikowe kal. 20 mm oraz 4 skrzydłowe karabiny maszynowe kal. 7,5 mm,
- D-552)- 1 stałe działko silnikowe kal. 20 mm oraz 6 skrzydłowych karabinów maszynowych kal. 7,5 mm,
- M-540- 6 karabinów maszynowych,

Silnik- rzędowy:
- prototyp D-520.01- Hispano-Suiza HS 12Y-21 o mocy 662 kW (900 KM) później Hispano-Suiza HS 12Y-29 o mocy 677 kW (920 KM),
- prototyp D-520.02- Hispano-Suiza HS 12Y-31 o mocy 684 kW (930 KM),
- D-520C1- Hispano-Suiza HS 12Y-45 o mocy 684 kW (930 KM), później Hispano-Suiza HS 12Y-49 o mocy 688 kW (935 KM),
- D-520Z- Hispano-Suiza HS 12Z-01 o mocy 956 kW (1300 KM),
- prototyp D-520-45- Hispano-Suiza HS 12Y-51 o mocy 736 kW (1000 KM),
- prototyp D-520 Ameliore (D-520-465)- Hispano-Suiza HS 12Y-49 o mocy 688 kW (935 KM),
-D-524.01- Hispano-Suiza HS 12Z-89ter o mocy 882 kW (1200 KM),
- projekt D-530- Hispano-Suiza HS 12Ycrs o mocy 662 kW (900 KM),
- D-550- Hispano-Suiza HS 12Ycrs o mocy 662 kW (900 KM), później Hispano-Suiza HS 12Y-51 o mocy 736 kW (1000 KM),
- D-553, Hispano-Suiza HS 12Y-51, docelowo Hispano-Suiza HS 12Z,
- M-540- Hispano-Suiza HS 12Z.

Dane techniczne D-520C1 (wg [5]):
Rozpiętość- 10,2 m, długość- 8,7 m, wysokość- 2,6 m, powierzchnia nośna- 16,0 m2.
Masa własna- 2075 kg, masa całkowita- 2760 kg.
Prędkość max- 526 km/h, prędkość przelotowa- 400 km/h, czas wznoszenia na 4000 m- 4', pułap- 11000 m, zasięg- 990-1240 km.

Dane techniczne D-524.01, obliczeniowe (wg [1]):
Masa startowa- 2910 kg.
Prędkość max- 616 km/h, czas wznoszenia na 4000 m- 4', pułap 11750 m, zasięg 645-1100 km.

Galeria

  • Dewoitine D-520, plany modelarskie. (Źródło: Modelarz nr 7/1969).

Źródło:

[1] JBG, MF ”Dewoitine D 520. Dewoitine D 550-551”. Lotnictwo nr 6/2007.
[2] Gruszczyński J. ”Polskie lotnictwo myśliwskie 1936-1942”. Lotnictwo nr 9 i 11/2006.
[3] Cynk J. B. ”Polskie lotnictwo wojskowe w okresie międzywojennym”. Lotnictwo nr 11/2004.
[4] Belcarz B. ”Polskie lotnictwo we Francji 1940”. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2002.
[5] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.
[6] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.

blog comments powered by Disqus