De Havilland DH-112 "Venom" , 1949
("Sea Venom")

Samolot myśliwski, myśliwski morski. Wielka Brytania.
Samolot myśliwski De Havilland DH-112 ”Venom” FB.4 w barwach Royal Air Force. (Źródło: RuthAS via ”Wikimedia Commons”).

Pod koniec II wojny światowej firma De Havilland Aircraft Company opracowała odrzutowy samolot myśliwski De Havilland DH-100 "Vampire" Mk.1 napędzany silnikiem De Havilland "Goblin". Był to drugi samolot odrzutowy, po Gloster G-41 "Meteor", wprowadzony na uzbrojenie Royal Air Force. Samolot został zaprojektowany w nieortodoksyjnym układzie dwubelkowym. Pojawienie się znacznie mocniejszych silników doprowadziło do powstania wersji DH-100 "Vampire"  F Mk.2 i F Mk.4 z silnikami Rolls-Royce "Nene" oraz  "Vampire" Mk 8 z silnikiem De Havilland "Ghost" (początkowa nazwa silnika- Halford H.2).

Rząd brytyjski wykazał nikłe zainteresowanie samolotem "Vampire" Mk 8, firma prowadziła więc dalsze prace na własną odpowiedzialność. W tym czasie znane były już dane doświadczalne dotyczące skośnych skrzydeł, zebrane przez Niem­ców. W Wielkiej Brytanii prze­prowadzono badania tunelowe na modelach o skośnych skrzydłach zwróconych do przodu i do tyłu oraz jeden z belkami o różnych długościach, łączącymi rombowe usterzenie poziome. Ostatecznie Ministerstwo Lotnictwa pozostało przy konwencjonalnym układzie aerodynamiczny. Projekt "Vampire" Mk 8 został skierowany do realizacji jako samolot myśliwsko- bombowy, pod nową nazwą De Havilland DH-112 "Venom". Konstruktorem samolotu był inż. Wsiewołod Jakimiuk. Skośne skrzydła zostały zastosowane dopiero w projekcie F.3/48, który wiele lat później stał się samolotem De Havilland DH-110 "Sea Vixen". Od samego początku DH-112 "Venom" ustępował swym zagranicznym konkurentom North American F-86 "Sabre" i Mikojan MiG-15. Jednak w tym czasie był najlepszym dostępnym samolotem opracowanym w Wielkiej Brytanii.

W porównaniu z DH-100 "Vampire", samolot otrzymał cieńsze skrzydło o nieco większej powierzchni. Na końcach skrzydeł zamontowane zostały zbiorniki paliwa. Na podwieszeniach podskrzydłowych samolot mógł przenosić bomby o masie 454 kg lub dodatkowe zbiorniki paliwa albo 8 rakiet powietrze- ziemia. Ponieważ samolot miał cieńsze skrzydła niż DH-100, powstały problemy z pomieszcze­niem kół głównego podwozia. Ostatecznie wykonano koła cieńsze, lecz o znacznie większej średnicy, z oponami o wyższym ciśnieniu. W położeniu schowanym spowodowały one powstanie wypukłości na górnej i dolnej powierzchni skrzydeł. Poza tym zmian wpro­wadzono niewiele, zachowano 4 działka kal. 20 mm, drewniany kadłub i stały fotel pilota.

W 1949 r. dwa samoloty DH-100 "Vampire" FB Mk.5 przebudowano na prototypy DH-112. Nadano im wówczas nazwę "Venom" (Jad). Uste­rzenie poziome przedłużono poza belki ogonowe, zmodyfikowano klapy i hamul­ce aerodynamiczne oraz wprowadzono wiele drobnych zmian. Pierwszy prototyp został oblatany 2.09.1949 r. "Venom" okazał się znacznie lepszy od najnow­szych wersji "Vampire" oraz od samolotu Gloster "Meteor" F Mk.8. Drugi prototyp wzbił się w powietrze 23.07.1950 r. Był pierwszym samolotem mającym kierownice aerodynamiczne na skrzy­dle, zapobiegające przeciągnięciu końcówki przy dużych kątach natarcia.

Na początku 1950 r. uruchomiono produkcję seryjną samolotu. Planowano, że samolot stanie się, wspólnie z Republic F-84F "Thunderstreak", standardowym samolotem myśliwsko- bombowym państw NATO. Opracowany został plan produkcji po­nad 2000 egz. DH-112, z których 1185 miało być wyprodukowanych w Wielkiej Brytanii  przez konsorcjum złożone głównie z firm De Havilland, Bristol i Fairey. Głównymi ośrodkami montażowymi na kontynencie miały być firmy Macchi i Fiat we Włoszech (pod nazwą Fiat G.81) i Sud- Aviation we Francji. Program ten nie został jednak zrealizowany, głównie z powodu upadku brytyjskiego przemysłu lotniczego.

Wersje rozwojowe samolotu:
- "Venom" FB.1- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy. Pierwsza wersja seryjna, napędzana z silnikiem "Ghost" Mk.103. Zbudowano 373 egz. Gotowość operacyjną w RAF samoloty uzyskały we wrześniu 1952 r. Były również eksportowane do Nowej Zelandii, RFN, na Bliski Wschód i do krajów azjatyckich. W czasie eksploatacji ujawniły się wady samolotu. Najpoważniejszą było ograniczenie przeciążenia do +2 g w manewrach, wyni­kające z zbyt niskiej wytrzymałości konstrukcji, czego dowiodły dwie katastrofy. Inne wady to: brak wystrzeliwanego fotela, brak klimatyzacji kabiny (wskutek czego piloci szybko pocili się, tracąc sprawność), a także wolne tempo przechylania samolotu. Ogólnie biorąc, DH-112 "Venom" mógł stawić czoło myśliwcom Dassault MD-450 "Ouragan" i Republic F-84 "Thunderstreak", duże trudności sprawiłoby przechwycenie bombowca English Electric "Canberra", jednak nie miał szans w walce z F-86 "Sabre" lub MiG-15 / Mikojan MiG-17. Dodatkowo wystąpiły katastrofy wynikające z dalszych wad konstrukcji, pożary w lo­cie i wiele innych problemów. W 1954 r. za­montowano więc wystrzeliwane fotele Martin Baker Mk.F wraz z klimatyzacją Godfrey,
- "Venom" NF.2- dwumiejscowy nocny samolot myśliwski. W zasadzie była to hybryda samolotu "Venom" FB.1 z kadłubem samolotu " Vampire" NF.10, z ustawionymi prawie obok siebie fotelami pilota i nawigatora oraz radarem AI Mk.10 w dziobie. Ponieważ RAF wykazywał małe zainteresowanie, firma De Havilland zbudowała prototyp na własny koszt. Został oblatany 22.08.1950 r. Mimo wad- był niezwykle powolny podczas przechyłów oraz nie miał wystrzeliwanego fotela- samolot okazał się lepszy niż nocny myśliwiec "Meteor" i wszedł do produkcji dla RAF. Ponieważ piloci domagali się wystrzeliwanego fotela, w dniu 4.03.1952 r. został oblatany prototyp z takim fotelem. W latach 1953- 1955 dostarczono 90 egz. W trakcie produkcji dokonano modyfikacji osłony kabiny i usterzenia. Niestety pod wzglę­dem awaryjności konstrukcji nie różnił się wiele od wersji jednomiejscowej,
- "Venom" NF.2A- nieoficjalne oznaczenie samolotów NF.2 z nową owiewką kabiny i ogonem z wersji NF.3,
- "Venom" NF.3- dwumiejscowy nocny samolot myśliwski. Gruntownie zmodyfikowany z nowym ogonem o szerszych statecznikach pionowych z przedłużeniami grzbietowymi, bez przedłużeń usterzenia poziomego, z napędzanymi lotkami, odrzucaną owiewką kabiny o dobrej widoczności (lecz bez wystrzeliwanych foteli). Zamontowano silnik "Ghost 104" o ciągu 2245 kG oraz amerykański, znacznie bardziej nowoczesny radar Westinghouse APS-57 (oznaczenie RAF- AI Mk.21). Zbudowano 129 egz.,
- "Venom" FB.4- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy dalszy rozwój wersji FB.1. Prototyp oblatany 29.12.1953 r. Wprowadzono szereg modyfikacji konstrukcji, eliminując większość najpoważniejszych wad: hydraulicznie napędzane lotki (co zapewniło dobre tempo przechyłu), wspomaganie sterów kierunku, poprawiono część ogonową samolotu pod wzglę­dem aerodynamicznym, wprowadzono znacznie zwiększone stateczniki pionowe i stery kierunku ścięte ukośnie od góry. Zmodyfikowany samolot okazał się bardzo udaną konstrukcją, jednak w połowie lat 1950- tych zdecydowanie przestarzałą. Dlatego też w latach 1955-1957 zbudowano tylko 150 egz. Wraz z myśliwcem Hawker "Hunter" , samoloty te zastąpiły "Venom" FB.1 i służyły do 1962 r., biorąc udział w wielu akcjach bojowych na Cyprze, Malajach, w Egipcie, Adenie i Omanie,
- "Venom" FB Mk.50- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy, wersja eksportowa FB.1 dla Iraku. Dostarczono 15 egz.,
- "Venom" FB Mk.50 ("Venom" Mk.1)- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy, wersja eksportowa FB.1 produkowana na licencji w Szwajcarii. W 1952 r. samolot DH-112 "Venom" został przyjęty jako na­stępca "Vampire". Produkcję licencyjną podjęła grupa firm, kierowana przez konsorcjum EFW (Eidgenössischen Flugzeugwerke Emmen, Flugund Fahrzeugewerke i Pilatus). Od 1953 r. zbudowano 126 (wg [7]- 150) egz., silniki "Ghost" Mk.48 były dostarczane przez włoską firmę Fiat i szwajcarskie zakłady Sulzer,
- "Venom" FB Mk.50 ("Venom" Mk.1R)- samolot rozpoznawczy, produkowana na licencji w Szwajcarii. Od 1953 r. zbudowano 24 samoloty. (Wg innych źródeł zbudowano łącznie 100 samolotów "Venom" Mk.1 / Mk.1R- prawdopodobnie informacja błędna),
- "Venom" NF Mk.51- dwumiejscowy nocny samolot myśliwski dla Szwecji. Zbudowano 62 egz. Produkcja seryjna została podjęta w 1952 r., jeszcze przed rozpoczęciem dostaw dla RAF. Otrzymał silnik "Ghost" RM2A produkowany przez firmę SFA w Szwecji. Pierwszy egzemplarz dostarczono w grudniu 1952 r. Pierwsze 30 maszyn miało stary ogon. Później zmodernizowano je wykorzystując zestawy części z Wielkiej Brytanii, w których znajdowały się rów­nież ulepszone owiewki kabiny. Oznaczony jako J-33 w służbie Svenska Flygvapnet (Szwedzkie Siły Powietrzne) używane były przez wiele lat i przeszły wiele modyfikacji. Ostatni samolot, używany w roli cywilnego holownika celów, został wycofany w 1969 r.,
- "Venom" FB Mk.54- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy, wersja eksportowa FB.4 dla Wenezueli. Dostarczono 22 egz.,
- "Venom" FB Mk.54 ("Venom" Mk.4)- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy, wersja FB.4. Produkowany na licencji w Szwajcarii. W 1956 r. zbudowano 100 egz. (Wg innych źródeł zbudowano 150 samolotów "Venom" Mk.4- prawdopodobnie informacja błędna). Samoloty "Venom" służyły przez 25 lat w 11 pułkach szturmowych, następnie skierowane zostały do szkolnictwa i zadań pomocniczych. Wycofane z eksploatacji dopiero w 1983 r.,
- "Sea Venom" FAW Mk.20- w 1949 r. Admiralicja brytyjska wydała specyfikację na opracowanie wersji pokładowego samolotu myśliwskiego do działań w każdych warunkach atmosferycznych, następcę DH-103 "Hornet" NF Mk.21. Pierwszy prototyp został oblatany 19.04.1951 r. Drugi prototyp otrzymał główne podwozie o dużym skoku, zaczep do katapulty, hak do lądowania i ogon z wersji NF Mk.3. Trzeci prototyp miał hydraulicznie składane skrzydła i radar AI Mk.10. Zbudowano 50 samolotów seryjnych, dostawy rozpoczęły się w marcu 1953 r.,
- "Sea Venom" FAW Mk.21- wersja rozwojowa z silnikiem "Ghost" Mk.104, radarem AI Mk.21 (Westinghouse) oraz sterami kierunku i lotkami ze wspomaganiem. Po przekazaniu nieco ponad 100 maszyn, zamontowano fotele wyrzucane Martin-Baker Mk.4A dla obydwu członków załogi. Zbudowano 167 egz.,
- "Sea Venom" FAW Mk.22- wersja rozwojowa, otrzymała z silnik "Ghost" Mk.105 o ciągu 2336 kG, radar AI Mk.22, fotel wyrzucany oraz unowocześnione wyposażenie morskie samolotu. W 1957 r. zbudowano 39 egz. W 1958 r. samoloty zostały uzbrojone w pociski powietrze- powietrze De Havilland "Firestreak" naprowadzane na podczerwień. Były to jedne z pierwszych samonaprowadzających się pocisków powietrze- powietrze wprowadzone do służby,
- "Sea Venom" FAW Mk.53- pokładowy samolot myśliwski do działań w każdych warunkach atmosferycznych, produkowany dla Royal Australian Navy (australijska marynarka wojenna). Zbudowano 39 egz.

Mimo iż nic nie wyszło z wielkich planów produkcji DH-112 "Venom" we Wło­szech (gdzie został wybrany znacznie bardziej nowoczesny F-86K "Sabre"), zakłady Sud Est Aviation we Francji kontynuowały swe plany i przy współpracy De Havilland utworzyły biuro projektowe w celu zbudowania swej własnej wersji, mon­towanej we Francji. Samolot otrzymał nazwę SNCASE "Aquilon". Projekt opracowany w Wielkiej Brytanii i oznaczony jako DH-112 "Sea Venom" Mk 52, bazował na wersji  FAW Mk.20. Później samolot przekształcił się w cał­kowicie francuską rodzinę, wykorzystującą wyłącznie radary Westinghouse i sil­niki "Ghost 48" produkowane we włoskiej firmie Fiat. Wersje rozwojowe:
- "Aquilon 20"- pokładowy samolot myśliwski do działań w każdych warunkach atmosferycznych. Powstały 4 prototypy, zmontowane z części dostarczonych przez firmę De Havilland. Pierwszy z nich został oblatany 20.02.1952 r. Używane później jako samoloty treningowe,
- "Aquilon 201"- jednomiejscowy nocny samolot myśliwski bazowania lądowego. Otrzymał  golenie podwozia o krótkim skoku. Powstał tylko prototyp, zbudowany w 1953 r.,
- "Aquilon 202"- dwumiejscowy pokładowy samolot myśliwski do działań w każdych warunkach atmosferycznych. Samolot otrzymał silnik "Ghost" Mk 48 (produkcji firmy Fiat) długie golenie podwo­zia, odsuwaną owiewkę kabiny o czystych kształtach, pełną klimatyzację, fotele wyrzucane Martin-Baker N4, działka Hispano 404 i radar APQ-65. Produkcja seryjna rozpoczęła się w 1954 r., zbudowano 75 egz.,
- "Aquilon 203"- jednomiejscowy pokładowy samolot myśliwski. Samolot otrzymał radar APQ-94 oraz uzbrojenie złożone z kierowanych pocisków rakietowych powietrze-powietrze AA.20 (Nord 5103). Zbudowano 40 egz.,
- "Aquilon 204"- dwumiejscowy samolot treningowy. Bez uzbrojenia. Zbudowano 15 egz.

Samoloty SNCASE "Aquilon" używane były we francuskim lotnictwie morskim aż do lat 1960- 1961.

W Polsce.

Konstruktorem samolotu De Havilland DH-112 ”Sea Venom” był znany polski konstruktor- inż. Wsiewołod Jakimiuk. Od 1946 r. inż. Romuald Szukiewicz pracował jako starszy aerodynamik w wytwórni de Havilland w Christchurch, gdzie uczestniczył w projektowaniu samolotu treningowego DH-115 "Vampire Trainer" oraz w rozwoju samolotów DH-112 "Venom" i DH-110 "Sea Vixen". Poprawił ponadto własności pilotażowe obu samolotów.

Po zakończeniu II wojny światowej samolotach De Havilland DH-112 ”Venom” latali również polscy piloci Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, którzy wstąpili do służby w Royal Air Force, m.in.: Tadeusz Wierzbowski (w jednostce rozprowadzania 4 Ferry Pool w Hawarden).

W 2012 r. Muzeum Lotnictwa Polskiego zakupiło muzealny egzemplarz samolotu DH-112 ”Sea Venom” (XG613), który został sprowadzony do Krakowa w maju 2013 r. Samolot przez cały okres swojej służby był wykorzystywany do prób w locie– najpierw od 1956 r. przez zakłady De Havilland, potem od 1958 r. do prób zbiorników odrzucanych w Aeroplane and Armament Experimental Establishment w Boscombe Down i w latach 1960- 1969 w Royal Aircraft Establishment w Bedford. W 1969 r. został przekazany do Imperial War Museum i trafił do zbiorów Shuttleworth Collection w Old Warden, skąd w 1971 r. został przeniesiony do Duxford.

Konstrukcja:

Dane techniczne FB.1 (wg [7]):
Rozpiętość- 12,7 m, długość- 9,7 m, wysokość- 2,6 m, powierzchnia nośna- 26,0 m2.
Masa startowa-7000 kg.
Prędkość max- 1020 km/h, wznoszenie- 46 m/s, zasięg- 1600 km.

Galeria

  • De Havilland DH-112 ”Venom” FB.1, rysunek w trzech rzutach. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 40/1990).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.
[2] Glass A. ”Problemy konstruowania samolotów myśliwskich Puławskiego”. Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 1/2004.
[3] Zmyślony W. ”Tadeusz Wierzbowski”. ”Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej”.
[4] Muzeum Lotnictwa Polskiego.
[5] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939- 1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[6] "Samoloty- Encyklopedia Lotnictwa".
[7] JS "De Havilland D.H. 112 Venom". Skrzydlata Polska nr 40/1990.
blog comments powered by Disqus