De Havilland DH-112 "Venom" , 1949
("Sea Venom")
Pod koniec II wojny światowej firma De Havilland Aircraft Company opracowała odrzutowy samolot myśliwski De Havilland DH-100 "Vampire" Mk.1 napędzany silnikiem De Havilland "Goblin". Był to drugi samolot odrzutowy, po Gloster G-41 "Meteor", wprowadzony na uzbrojenie Royal Air Force. Samolot został zaprojektowany w nieortodoksyjnym układzie dwubelkowym. Pojawienie się znacznie mocniejszych silników doprowadziło do powstania wersji DH-100 "Vampire" F Mk.2 i F Mk.4 z silnikami Rolls-Royce "Nene" oraz "Vampire" Mk 8 z silnikiem De Havilland "Ghost" (początkowa nazwa silnika- Halford H.2).
Rząd brytyjski wykazał nikłe zainteresowanie samolotem "Vampire" Mk 8, firma prowadziła więc dalsze prace na własną odpowiedzialność. W tym czasie znane były już dane doświadczalne dotyczące skośnych skrzydeł, zebrane przez Niemców. W Wielkiej Brytanii przeprowadzono badania tunelowe na modelach o skośnych skrzydłach zwróconych do przodu i do tyłu oraz jeden z belkami o różnych długościach, łączącymi rombowe usterzenie poziome. Ostatecznie Ministerstwo Lotnictwa pozostało przy konwencjonalnym układzie aerodynamiczny. Projekt "Vampire" Mk 8 został skierowany do realizacji jako samolot myśliwsko- bombowy, pod nową nazwą De Havilland DH-112 "Venom". Konstruktorem samolotu był inż. Wsiewołod Jakimiuk. Skośne skrzydła zostały zastosowane dopiero w projekcie F.3/48, który wiele lat później stał się samolotem De Havilland DH-110 "Sea Vixen". Od samego początku DH-112 "Venom" ustępował swym zagranicznym konkurentom North American F-86 "Sabre" i Mikojan MiG-15. Jednak w tym czasie był najlepszym dostępnym samolotem opracowanym w Wielkiej Brytanii.
W porównaniu z DH-100 "Vampire", samolot otrzymał cieńsze skrzydło o nieco większej powierzchni. Na końcach skrzydeł zamontowane zostały zbiorniki paliwa. Na podwieszeniach podskrzydłowych samolot mógł przenosić bomby o masie 454 kg lub dodatkowe zbiorniki paliwa albo 8 rakiet powietrze- ziemia. Ponieważ samolot miał cieńsze skrzydła niż DH-100, powstały problemy z pomieszczeniem kół głównego podwozia. Ostatecznie wykonano koła cieńsze, lecz o znacznie większej średnicy, z oponami o wyższym ciśnieniu. W położeniu schowanym spowodowały one powstanie wypukłości na górnej i dolnej powierzchni skrzydeł. Poza tym zmian wprowadzono niewiele, zachowano 4 działka kal. 20 mm, drewniany kadłub i stały fotel pilota.
W 1949 r. dwa samoloty DH-100 "Vampire" FB Mk.5 przebudowano na prototypy DH-112. Nadano im wówczas nazwę "Venom" (Jad). Usterzenie poziome przedłużono poza belki ogonowe, zmodyfikowano klapy i hamulce aerodynamiczne oraz wprowadzono wiele drobnych zmian. Pierwszy prototyp został oblatany 2.09.1949 r. "Venom" okazał się znacznie lepszy od najnowszych wersji "Vampire" oraz od samolotu Gloster "Meteor" F Mk.8. Drugi prototyp wzbił się w powietrze 23.07.1950 r. Był pierwszym samolotem mającym kierownice aerodynamiczne na skrzydle, zapobiegające przeciągnięciu końcówki przy dużych kątach natarcia.
Na początku 1950 r. uruchomiono produkcję seryjną samolotu. Planowano, że samolot stanie się, wspólnie z Republic F-84F "Thunderstreak", standardowym samolotem myśliwsko- bombowym państw NATO. Opracowany został plan produkcji ponad 2000 egz. DH-112, z których 1185 miało być wyprodukowanych w Wielkiej Brytanii przez konsorcjum złożone głównie z firm De Havilland, Bristol i Fairey. Głównymi ośrodkami montażowymi na kontynencie miały być firmy Macchi i Fiat we Włoszech (pod nazwą Fiat G.81) i Sud- Aviation we Francji. Program ten nie został jednak zrealizowany, głównie z powodu upadku brytyjskiego przemysłu lotniczego.
Wersje rozwojowe samolotu:
- "Venom" FB.1- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy. Pierwsza wersja seryjna, napędzana z silnikiem "Ghost" Mk.103. Zbudowano 373 egz. Gotowość operacyjną w RAF samoloty uzyskały we wrześniu 1952 r. Były również eksportowane do Nowej Zelandii, RFN, na Bliski Wschód i do krajów azjatyckich. W czasie eksploatacji ujawniły się wady samolotu. Najpoważniejszą było ograniczenie przeciążenia do +2 g w manewrach, wynikające z zbyt niskiej wytrzymałości konstrukcji, czego dowiodły dwie katastrofy. Inne wady to: brak wystrzeliwanego fotela, brak klimatyzacji kabiny (wskutek czego piloci szybko pocili się, tracąc sprawność), a także wolne tempo przechylania samolotu. Ogólnie biorąc, DH-112 "Venom" mógł stawić czoło myśliwcom Dassault MD-450 "Ouragan" i Republic F-84 "Thunderstreak", duże trudności sprawiłoby przechwycenie bombowca English Electric "Canberra", jednak nie miał szans w walce z F-86 "Sabre" lub MiG-15 / Mikojan MiG-17. Dodatkowo wystąpiły katastrofy wynikające z dalszych wad konstrukcji, pożary w locie i wiele innych problemów. W 1954 r. zamontowano więc wystrzeliwane fotele Martin Baker Mk.F wraz z klimatyzacją Godfrey,
- "Venom" NF.2- dwumiejscowy nocny samolot myśliwski. W zasadzie była to hybryda samolotu "Venom" FB.1 z kadłubem samolotu " Vampire" NF.10, z ustawionymi prawie obok siebie fotelami pilota i nawigatora oraz radarem AI Mk.10 w dziobie. Ponieważ RAF wykazywał małe zainteresowanie, firma De Havilland zbudowała prototyp na własny koszt. Został oblatany 22.08.1950 r. Mimo wad- był niezwykle powolny podczas przechyłów oraz nie miał wystrzeliwanego fotela- samolot okazał się lepszy niż nocny myśliwiec "Meteor" i wszedł do produkcji dla RAF. Ponieważ piloci domagali się wystrzeliwanego fotela, w dniu 4.03.1952 r. został oblatany prototyp z takim fotelem. W latach 1953- 1955 dostarczono 90 egz. W trakcie produkcji dokonano modyfikacji osłony kabiny i usterzenia. Niestety pod względem awaryjności konstrukcji nie różnił się wiele od wersji jednomiejscowej,
- "Venom" NF.2A- nieoficjalne oznaczenie samolotów NF.2 z nową owiewką kabiny i ogonem z wersji NF.3,
- "Venom" NF.3- dwumiejscowy nocny samolot myśliwski. Gruntownie zmodyfikowany z nowym ogonem o szerszych statecznikach pionowych z przedłużeniami grzbietowymi, bez przedłużeń usterzenia poziomego, z napędzanymi lotkami, odrzucaną owiewką kabiny o dobrej widoczności (lecz bez wystrzeliwanych foteli). Zamontowano silnik "Ghost 104" o ciągu 2245 kG oraz amerykański, znacznie bardziej nowoczesny radar Westinghouse APS-57 (oznaczenie RAF- AI Mk.21). Zbudowano 129 egz.,
- "Venom" FB.4- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy dalszy rozwój wersji FB.1. Prototyp oblatany 29.12.1953 r. Wprowadzono szereg modyfikacji konstrukcji, eliminując większość najpoważniejszych wad: hydraulicznie napędzane lotki (co zapewniło dobre tempo przechyłu), wspomaganie sterów kierunku, poprawiono część ogonową samolotu pod względem aerodynamicznym, wprowadzono znacznie zwiększone stateczniki pionowe i stery kierunku ścięte ukośnie od góry. Zmodyfikowany samolot okazał się bardzo udaną konstrukcją, jednak w połowie lat 1950- tych zdecydowanie przestarzałą. Dlatego też w latach 1955-1957 zbudowano tylko 150 egz. Wraz z myśliwcem Hawker "Hunter" , samoloty te zastąpiły "Venom" FB.1 i służyły do 1962 r., biorąc udział w wielu akcjach bojowych na Cyprze, Malajach, w Egipcie, Adenie i Omanie,
- "Venom" FB Mk.50- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy, wersja eksportowa FB.1 dla Iraku. Dostarczono 15 egz.,
- "Venom" FB Mk.50 ("Venom" Mk.1)- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy, wersja eksportowa FB.1 produkowana na licencji w Szwajcarii. W 1952 r. samolot DH-112 "Venom" został przyjęty jako następca "Vampire". Produkcję licencyjną podjęła grupa firm, kierowana przez konsorcjum EFW (Eidgenössischen Flugzeugwerke Emmen, Flugund Fahrzeugewerke i Pilatus). Od 1953 r. zbudowano 126 (wg [7]- 150) egz., silniki "Ghost" Mk.48 były dostarczane przez włoską firmę Fiat i szwajcarskie zakłady Sulzer,
- "Venom" FB Mk.50 ("Venom" Mk.1R)- samolot rozpoznawczy, produkowana na licencji w Szwajcarii. Od 1953 r. zbudowano 24 samoloty. (Wg innych źródeł zbudowano łącznie 100 samolotów "Venom" Mk.1 / Mk.1R- prawdopodobnie informacja błędna),
- "Venom" NF Mk.51- dwumiejscowy nocny samolot myśliwski dla Szwecji. Zbudowano 62 egz. Produkcja seryjna została podjęta w 1952 r., jeszcze przed rozpoczęciem dostaw dla RAF. Otrzymał silnik "Ghost" RM2A produkowany przez firmę SFA w Szwecji. Pierwszy egzemplarz dostarczono w grudniu 1952 r. Pierwsze 30 maszyn miało stary ogon. Później zmodernizowano je wykorzystując zestawy części z Wielkiej Brytanii, w których znajdowały się również ulepszone owiewki kabiny. Oznaczony jako J-33 w służbie Svenska Flygvapnet (Szwedzkie Siły Powietrzne) używane były przez wiele lat i przeszły wiele modyfikacji. Ostatni samolot, używany w roli cywilnego holownika celów, został wycofany w 1969 r.,
- "Venom" FB Mk.54- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy, wersja eksportowa FB.4 dla Wenezueli. Dostarczono 22 egz.,
- "Venom" FB Mk.54 ("Venom" Mk.4)- jednomiejscowy samolot myśliwsko- bombowy, wersja FB.4. Produkowany na licencji w Szwajcarii. W 1956 r. zbudowano 100 egz. (Wg innych źródeł zbudowano 150 samolotów "Venom" Mk.4- prawdopodobnie informacja błędna). Samoloty "Venom" służyły przez 25 lat w 11 pułkach szturmowych, następnie skierowane zostały do szkolnictwa i zadań pomocniczych. Wycofane z eksploatacji dopiero w 1983 r.,
- "Sea Venom" FAW Mk.20- w 1949 r. Admiralicja brytyjska wydała specyfikację na opracowanie wersji pokładowego samolotu myśliwskiego do działań w każdych warunkach atmosferycznych, następcę DH-103 "Hornet" NF Mk.21. Pierwszy prototyp został oblatany 19.04.1951 r. Drugi prototyp otrzymał główne podwozie o dużym skoku, zaczep do katapulty, hak do lądowania i ogon z wersji NF Mk.3. Trzeci prototyp miał hydraulicznie składane skrzydła i radar AI Mk.10. Zbudowano 50 samolotów seryjnych, dostawy rozpoczęły się w marcu 1953 r.,
- "Sea Venom" FAW Mk.21- wersja rozwojowa z silnikiem "Ghost" Mk.104, radarem AI Mk.21 (Westinghouse) oraz sterami kierunku i lotkami ze wspomaganiem. Po przekazaniu nieco ponad 100 maszyn, zamontowano fotele wyrzucane Martin-Baker Mk.4A dla obydwu członków załogi. Zbudowano 167 egz.,
- "Sea Venom" FAW Mk.22- wersja rozwojowa, otrzymała z silnik "Ghost" Mk.105 o ciągu 2336 kG, radar AI Mk.22, fotel wyrzucany oraz unowocześnione wyposażenie morskie samolotu. W 1957 r. zbudowano 39 egz. W 1958 r. samoloty zostały uzbrojone w pociski powietrze- powietrze De Havilland "Firestreak" naprowadzane na podczerwień. Były to jedne z pierwszych samonaprowadzających się pocisków powietrze- powietrze wprowadzone do służby,
- "Sea Venom" FAW Mk.53- pokładowy samolot myśliwski do działań w każdych warunkach atmosferycznych, produkowany dla Royal Australian Navy (australijska marynarka wojenna). Zbudowano 39 egz.
Mimo iż nic nie wyszło z wielkich planów produkcji DH-112 "Venom" we Włoszech (gdzie został wybrany znacznie bardziej nowoczesny F-86K "Sabre"), zakłady Sud Est Aviation we Francji kontynuowały swe plany i przy współpracy De Havilland utworzyły biuro projektowe w celu zbudowania swej własnej wersji, montowanej we Francji. Samolot otrzymał nazwę SNCASE "Aquilon". Projekt opracowany w Wielkiej Brytanii i oznaczony jako DH-112 "Sea Venom" Mk 52, bazował na wersji FAW Mk.20. Później samolot przekształcił się w całkowicie francuską rodzinę, wykorzystującą wyłącznie radary Westinghouse i silniki "Ghost 48" produkowane we włoskiej firmie Fiat. Wersje rozwojowe:
- "Aquilon 20"- pokładowy samolot myśliwski do działań w każdych warunkach atmosferycznych. Powstały 4 prototypy, zmontowane z części dostarczonych przez firmę De Havilland. Pierwszy z nich został oblatany 20.02.1952 r. Używane później jako samoloty treningowe,
- "Aquilon 201"- jednomiejscowy nocny samolot myśliwski bazowania lądowego. Otrzymał golenie podwozia o krótkim skoku. Powstał tylko prototyp, zbudowany w 1953 r.,
- "Aquilon 202"- dwumiejscowy pokładowy samolot myśliwski do działań w każdych warunkach atmosferycznych. Samolot otrzymał silnik "Ghost" Mk 48 (produkcji firmy Fiat) długie golenie podwozia, odsuwaną owiewkę kabiny o czystych kształtach, pełną klimatyzację, fotele wyrzucane Martin-Baker N4, działka Hispano 404 i radar APQ-65. Produkcja seryjna rozpoczęła się w 1954 r., zbudowano 75 egz.,
- "Aquilon 203"- jednomiejscowy pokładowy samolot myśliwski. Samolot otrzymał radar APQ-94 oraz uzbrojenie złożone z kierowanych pocisków rakietowych powietrze-powietrze AA.20 (Nord 5103). Zbudowano 40 egz.,
- "Aquilon 204"- dwumiejscowy samolot treningowy. Bez uzbrojenia. Zbudowano 15 egz.
Samoloty SNCASE "Aquilon" używane były we francuskim lotnictwie morskim aż do lat 1960- 1961.
W Polsce.
Konstruktorem samolotu De Havilland DH-112 ”Sea Venom” był znany polski konstruktor- inż. Wsiewołod Jakimiuk. Od 1946 r. inż. Romuald Szukiewicz pracował jako starszy aerodynamik w wytwórni de Havilland w Christchurch, gdzie uczestniczył w projektowaniu samolotu treningowego DH-115 "Vampire Trainer" oraz w rozwoju samolotów DH-112 "Venom" i DH-110 "Sea Vixen". Poprawił ponadto własności pilotażowe obu samolotów.
Po zakończeniu II wojny światowej samolotach De Havilland DH-112 ”Venom” latali również polscy piloci Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, którzy wstąpili do służby w Royal Air Force, m.in.: Tadeusz Wierzbowski (w jednostce rozprowadzania 4 Ferry Pool w Hawarden).
W 2012 r. Muzeum Lotnictwa Polskiego zakupiło muzealny egzemplarz samolotu DH-112 ”Sea Venom” (XG613), który został sprowadzony do Krakowa w maju 2013 r. Samolot przez cały okres swojej służby był wykorzystywany do prób w locie– najpierw od 1956 r. przez zakłady De Havilland, potem od 1958 r. do prób zbiorników odrzucanych w Aeroplane and Armament Experimental Establishment w Boscombe Down i w latach 1960- 1969 w Royal Aircraft Establishment w Bedford. W 1969 r. został przekazany do Imperial War Museum i trafił do zbiorów Shuttleworth Collection w Old Warden, skąd w 1971 r. został przeniesiony do Duxford.
Konstrukcja:
Dane techniczne FB.1 (wg [7]):Rozpiętość- 12,7 m, długość- 9,7 m, wysokość- 2,6 m, powierzchnia nośna- 26,0 m2.
Masa startowa-7000 kg.
Prędkość max- 1020 km/h, wznoszenie- 46 m/s, zasięg- 1600 km.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.[2] Glass A. ”Problemy konstruowania samolotów myśliwskich Puławskiego”. Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 1/2004.
[3] Zmyślony W. ”Tadeusz Wierzbowski”. ”Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej”.
[4] Muzeum Lotnictwa Polskiego.
[5] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939- 1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[6] "Samoloty- Encyklopedia Lotnictwa".
[7] JS "De Havilland D.H. 112 Venom". Skrzydlata Polska nr 40/1990.