De Havilland DH-82 "Tiger Moth" ("Queen Bee"), 1931
(De Havilland DH-60T "Tiger Moth")

Samolot szkolny, bezpilotowy latający cel. Wielka Brytania.
Prywatny samolot szkolny De Havilland DH-82 ”Tiger Moth” (G-AFVE). (Źródło: Copyright Krzysztof Godlewski- ”JetPhotos. Net Photo”).

W 1930 r. w brytyjskiej wytwórni lotniczej De Havilland Aircraft Company Ltd. skonstruowano samolot szkolny De Havilland DH-60T ”Tiger Moth” konstrukcji Geoffreya de Havilland. Konstrukcja samolotu została oparta na samolocie De Havilland DH-60G ”Gipsy Moth”. W nowym samolocie poprawiono sylwetkę i wprowadzono kilka ulepszeń. Do najważniejszych należało przesunięcie górnego płata do przodu, aby ułatwić skok ze spadochronem z pierwszego fotela. W tym samym celu przy obu fotelach zastosowano otwierane do dołu boki kabin. Prototyp, napędzany silnikiem rzędowym De Havilland ”Gipsy III”, został oblatany 26.10.1931 r. Prototyp wykazywał doskonałe właściwości pilotażowe, w związku z tym samolot skierowano do produkcji seryjnej pod oznaczeniem De Havilland DH-82 ”Tiger Moth” Mk.I. Samolot został dopuszczony do pełnej akrobacji, do szkolenia w ślepym pilotażu i do lądowania w przygodnym terenie.

W 1931 r. opracowano wersję DH-82A ”Tiger Moth” Mk.II, która posiadała mocniejszy silnik De Havilland ”Gipsy Major”. Był to silnik rzędowy z cylinadrami wiszącymi, co poprawiło widoczność z obu kabin. Dla utrudnienia wchodzenia samolotu w korkociąg zastosowano w nim przedłużony statecznik poziomy, natomiast część pokrycia płóciennego na kadłubie ze względów eksploatacyjnych zastąpiono pokryciem ze sklejki. Produkcję seryjną tej wersji rozpoczęto w 1933 r. Część samolotów wyposażono również w metalowe pływaki Short. Do dnia 1.09.1939 r. dostarczono do szkół i ośrodków treningowych RAF około 1000 egz. DH-82A Mk.II. Po klęsce Francji, w czasie przygotowań do odparcia spodziewanej inwazji, w sierpniu 1940 r. przystosowano 350 samolotów ”Tiger Moth” do roli lekkich bombowców.

W 1931 r. Air Ministry złożyło zamówienie na bezpilotowy samolot- cel, sterowany radiem, który miał być wyprodukowany najtańszymi środkami. Służyć miał do szkolenia artylerzystów brytyjskiej armii oraz królewskiej marynarki. De HIavilland podjął się skonstruowania takiego samolotu adaptując popularnego "Tiger Moth". Zaprojektowany samolot- cel miał w zasadzie drewnianą konstrukcję. choć niektóre egzemplarze zostały złożone z gotowych duralowych kratownic "Tiger Moth", będących wówczas na składzie. Samolot przeznaczony dla marynarki wojennej został wyposażony w pływaki oraz zaczep do podnoszenia z wody za pomocą dźwigu okrętowego. Start z katapulty wymusił wzmocnienia kadłuba oraz skonstruowanie zaczepów. Pojemność zbioruków paliwa powiększono, co zwiększyło długotrwałość lotu do 4 h. Prototyp oznaczony DH-82B "Queen Bee" został oblatany w styczniu 1935 r., a w czerwcu dokonano oficjalnej prezentacji, która wzbudziła sensację. Skuteczność obsługi dział przeciwlotniczych w owych czasach była problematyczna. Jakież było oburzenie oficerów odpowiedzialnych za wyszkolenie obsługi dział przeciwlotniczych w marynarce i armii, gdy następował raptowny koniec ćwiczeń i to bynajmniej nie z powodu spodziewanego zniszczenia samolotu- celu, a wyczerpania się amunicji... Mimo swego przeznaczenia wiele "Queen Bee" przetrwało dwadzieścia i więcej lotów zanim zostało trafionych. Produkcję zakończono w 1944 r., a ostatnie egzemplarze skasowano w 1947 r. Zbudowano w sumie 380 (wg [7]- 350) " Queen Bee".

Produkcję seryjna samolotu De Havilland ”Tiger Moth” zakończono w 1944 r., ogółem wybudowano 8811 samolotów obu wersji, z tego 5483 w Wielkiej Brytanii (z tego 3210 egz. z licencji w zakładach Morris Motors Ltd.), a pozostałe na licencji w następujących krajach: Kanadzie- 1747 (wg innych źródeł 1523) w wersji DH-82C z mocniejszym silnikiem De Havilland ”Gipsy Major”, Australii- 1085, Nowej Zelandii- 91, Portugalii- 91, Norwegii- 37 i Szwecji- 23 (wg [1]- poza Wielką Brytanią zbudowano 2949 egz. DH-82A i DH-82C).

Samoloty ”Tiger Moth” zostały wprowadzone do szkół lotniczych Royal Air Force (RAF) w 1932 r. Był to podstawowy samolot szkolny używany w brytyjskiej Wspólnocie Narodów, na którym wyszkoliło się tysiące pilotów wojskowych. Oprócz lotnictwa brytyjskiego były stosowane również w lotnictwie: Australii, Belgii, Brazylii, Birmy, Cejlonu, Danii, Egiptu, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Indii, Iraku, Iranu, Kanady, Litwy, Mozambiku, Norwegii, Nowej Zelandii, Pakistanu, Peru, Rodezji, RPA, Sri Lanki, Szwajcarii, Szwecji, Tajlandii i Urugwaju. Firma De Havilland Canada dostarczyła 200 samolotów ”Tiger Moth” do USAAF, gzie używano je pod oznaczeniem PT-24.

Po zakończeniu wojny, nadwyżka samolotów została przeznaczona na sprzedaż dla aeroklubów i osób prywatnych. Ten niedrogi samolot zdobył bardzo dużą popularność na rynku cywilnym. Był używany jako szkolny, sanitarny, rolniczy oraz do celów reklamowych i holowania szybowców. W połowie lat 1970-tych ok. 300 egz. DH-82A znajdowało w lotnictwie cywilnym, a posiadacze ich założyli stowarzyszenie p.n. Tiger Club. Obecnie samoloty ”Tiger Moth” używane są na całym świecie jako samoloty do latania rekreacyjnego.

W Polsce.

Jeden egzemplarz DH-82A ”Tiger Moth” zakupiono w 1934 r. dla lotnictwa polskiego. Otrzymał znaki SP-AMX. Używany był przez Instytut Badań Technicznych Lotnictwa do lotów próbnych, a później jako dyspozycyjny. We wrześniu 1939 r. widziano go podczas ewakuacji na południowy-wschód.

W 1934 r. samolot ”Tiger Moth” brany był pod uwagę w okresie poszukiwania nowego typowego sprzętu dla szkół lotniczych. Gdyby się nie pojawił udany RWD-8, jego miejsce prawdopodobnie zająłby DH-82A ”Tiger Moth”.

Samoloty ”Tiger Moth” stanowiły standardowy sprzęt do nauki podstawowego pilotażu w polskich szkołach lotniczych w Wielkiej Brytanii. Z maszynami tego typu polscy piloci zetknęli się po raz pierwszy w angielskich ośrodkach w 1940 r., m.in. w Old Sarum i East Church. Od stycznia 1941 r. znajdowały się na wyposażeniu pierwszej polskiej szkoły lotniczej- N°1 Flying Training School w Hucknall. W czerwcu 1941 r. szkołę w Hucknall zreorganizowano, pozostawiając na miejscu nowo utworzoną 25 (Polską) Szkołę Pilotażu Początkowego- N°25 (Polish) Elementary Flying Training School, składającą się z czterech eskadr tworzących dwa dywizjony. Podstawowym sprzętem były nadal DH-82A. Po wojnie, w listopadzie 1945 r., wszystkie polskie szkoły lotnicze zgrupowano w Newton. Szkolenie prowadzono tam aż do listopada 1946 r., kiedy ośrodek został zlikwidowany. Polacy przechodzili wyszkolenie na ”Tiger Moth” w szkołach angielskich, m.in. w N°15 EFTS w Carlisle oraz w południowoafrykańskiej N°62 Air School w Bloemfontaine. W okresie II wojny światowej na samolotach tego typu wyszkoliło się w Anglii 1665 polskich pilotów.

Polscy lotnicy latali na samolotach ”Tiger Moth” również w ośrodkach polskich i w jednostkach brytyjskich, w tym między innymi:
- N°2 Ferry Pilots Pool- rozprowadzanie maszyn lotem do szkół i innych jednostek,
- N°4 Service Flying Instructors School, Cambridge- szkolenie grupy polskich instruktorów,
- N°20 Maintenance Unit Aston Down- próby w locie i oblot wyremontowanych maszyn,
- N°38 Maintenance Unit Llandow- próby w locie i oblot wyremontowanych maszyn,
- N°271 Transport Squadron- przewóz poczty, ładunków i osób na terenie Wielkiej Brytanii,
- N°1 Anti-Aircraft Co-Operation Unit- współpraca z artylerią w ćwiczeniach OPL,
- N°6 Anti-Aircraft Co-Operation Unit- współpraca z artylerią w ćwiczeniach OPL,
- N°7 Anti-Aircraft Co-Operation Unit- współpraca z artylerią w ćwiczeniach OPL,
- Headquaters 25th Group (Dowództwo 25 Grupy Lotniczej)- jako maszyny służbowe polskich oficerów łącznikowych,
- Dywizjon 309- współpraca z artylerią,
- DH-82A były przydzielane do poszczególnych polskich dywizjonów, np. 300, 304, 309, 315, 317 itd, służąc do lotów służbowych, rozpoznania pogody, lotów kontrolnych itd.

W W N°2 Anti Aircraft Cooperation Unit w Gosport na samolotach w wersji DH-82B ”Queen Bee” wykonywali loty Tadeusz Góra i Ignacy Olszewski. W latach 1941-1942 Stefania Wojtulanis wykonywała loty dostawcze (ferry) samolotów ”Queen Bee”.

Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie pozyskało mocno zdewastowanego ”Tiger Motha”, który po remoncie jest eksponowany w barwach RAF z polską szachownicą i numerem T8209.

W 2007 r. samolot ”Tiger Moth” (nr T-7230) został zakupiony i sprowadzony do Polski przez Jacka Mainkę. W czasie II wojny światowej (od września 1940 r.) był używany przez Królewskie Siły Powietrzne (RAF). W 1953 r. zakończył służbę dla RAF i przez następne 30 lat stał w hangarze, by w 1983 r. dostać swoje drugie życie. Ponownie szkolili się na nim piloci, samolot brał też udział w pokazach, m.in. jako część grupy Diamond 9. Od 2001 roku T-7230 latał w małej firmie TigerFly. W Polsce samolot można zobaczyć na zlotach i pokazach lotniczych.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej.
Skrzydła dwudźwigarowe, drewniane, pokryte płótnem. Na górnym płacie zamontowano sloty, a na dolnym lotki.
Kadłub kratownicowy spawany z rur stalowych, pokryty płótnem, w wersji Mk.II częściowo sklejką. Kabiny odkryte.
Usterzenie konstrukcji drewnianej, kryte płótnem.
Podwozie stałe, trójgoleniowe.

Silnik:
- prototyp i Mk.I- chłodzony powietrzem, 4-cylindrowy, rzędowy De Havilland ”Gipsy III” o mocy 88 kW (120 KM),
- Mk.II- chłodzony powietrzem, 4-cylindrowy, rzędowy z cylindrami wiszącymi De Havilland ”Gipsy Major” o mocy 97 kW (130 KM),
- DH-82C- chłodzony powietrzem, 4-cylindrowy, rzędowy z cylindrami wiszącymi De Havilland ”Gipsy Major” o mocy 108 kW (145 KM).

Dane techniczne DH-82A (wg [1]):
Rozpiętość- 8,94 m, długość- 7,29, wysokość- 2,68 m, powierzchnia nośna- 22,3 m2.
Masa własna- 501,5 kg, masa użyteczna- 241 kg, masa całkowita- 742,5 kg.
Prędkość max- 182 km/h, prędkość przelotowa- 145 km/h, pułap- 4200 m, zasięg- 485 km.

Galeria

  • Samolot bezzałogowy, kierowany radiem DH-82B "Queen Bee". (Źródło: via Konrad Zienkiewicz).
  • Prywatny samolot De Havilland DH-82 ”Tiger Moth” (T-7230) sprowadzony do Polski w 2007 r. przez Jacka Mainkę. (Źródło: Tomasz Hens).
  • De Havilland DH-82 ”Tiger Moth”, rysunek w rzutach. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[2] Cumft O., Kujawa H. K. ”Księga lotników polskich. Poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1989.
[3] Kubala K. ”Tadeusz Góra (1918-2010)” Lotnictwo nr 3/2010.
[4] aeroklub nowy targ - najpiekniejsze lotnisko w Polsce.
[5] Gretzyngier R., Matusiak W. "Ignacy Olszewski. Lotniczy życiorys dowódcy Dywizjonów 302 i 308". Aeroplan nr 2/1996.
[6]
Berkowicz M. "Aviomama” O kobiecie która kochała latać". Wydawnictwo ZP. Warszawa 2009.
[7] "de Havilland DH 82B Queen Bee". Aeroplan nr 2/1996.

blog comments powered by Disqus