De Havilland DH-60 "Moth", 1925
("Cirrus Moth", "Genet Moth", "Gipsy Moth", "Moth Major")

Samolot sportowy, szkolny i łącznikowy. Wielka Brytania.
De Havilland DH-60G ”Gipsy Moth” przed dworcem lotniczym na Polu Mokotowskim. (Źródło: Jońca A. ”Samoloty linii lotniczych 1919-1930”. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986).

Samolot De Havilland DH-60 ”Moth” powstał w firmie De Havilland Aircraft Company. Był to dalszy rozwój samolotu De Havilland DH-51. Pierwszy prototyp, napędzany silnikiem Cirrus, został oblatany 22.02.1925 r. Prototyp został zmodyfikowany i zgłoszony w 1925 r. do wyścigu King's Cup Race.

Samolot ”Moth” był produkowany w latach 1925-1934. Łącznie zbudowano 1640 egz. wszystkich wersji:
- DH-60 ”Moth”,
- ”Genet Moth”,
- ”Cirrus Moth”,
- DH-60X ”Moth”,
- DH-60G ”Gipsy Moth”- od 1928 r. zbudowano ok. 600 egz.,
- DH-60M ”Gipsy Moth”,
- DH-60GIII ”Moth Major”.

”Moth” był jednym z najbardziej udanych i najbardziej znanych samolotów sportowych i turystycznych tego okresu. Samolot był bardzo prawidłowy w pilotażu i stateczny oraz miał dobre własności eksploatacyjne i niskie koszty użytkowania. Używany był w wielu krajach przez lotnictwo sportowe i do szkolenia. Między 1925 a 1930 rokiem wykonano na nim kilkanaście słynnych rajdów sportowych, a m.in. z Londynu do Australii. Pod koniec lat 1930-tych został wycofany ze szkolnictwa wojskowego RAF i zastąpiony przez samoloty De Havilland DH-82A ”Tiger Moth”. Na początku II wojny światowej DH-60 stosowano gdzieniegdzie jako samoloty łącznikowe. W 1965 r. na świecie znajdowało się jeszcze w użyciu ok. 20 samolotów ”Moth”.

W 1931 r. powstała wersja rozwojowa tego samolotu o lekkim skosie skrzydeł, oznaczona De Havilland DH-82 ”Tiger Moth”.

W Polsce.

Do Polski sprowadzono 10 samolotów DH-60 w różnych wersjach. Samoloty te były kupowane przez lotnictwo wojskowe, PLL ”Lot”, aerokluby i osoby prywatne.

W 1928 r. szefostwo lotnictwa wojskowego zwróciło uwagę na popularny samolot sportowy i szkolny DH-60 ”Moth”. Posiadał interesujące rozwiązania konstrukcyjne pozwalające na składanie skrzydeł do tyłu bez konieczności i rozłączania płatów i ich ponownego montażu oraz pracochłonnej regulacji kątów. Pierwszy DH-60X z silnikiem Cirrus II o mocy 59 kW (80 KM) został zakupiony w październiku 1928 r., a dwa kolejne egzemplarze w 1929 r. Pierwszy z nich posiadał silnik ”Gipsy 1”. W tym samym roku z ”Mothów” utworzono przy ET w 1 PL klucz łącznikowy. Wystawiano je również w krajowych zawodach lotniczych. Później jeden był używany w 1 PL, pozostałe przydzielono oficerom ECO przy wytwórniach, a następnie skierowano do szkół lotniczych (CWOL i LSSiB). Do końca 1933 r. wojsko przekazało wszystkie samoloty tego typu lotnictwu cywilnemu.

W 1930 r. Polskie Linie Lotnicze ”Lot” zakupiły samolot DH-60G ”Gipsy Moth”, z przeznaczeniem do lotów służbowych i taksówkowych. W 1932 samolot został odprzedany lotnictwu sportowemu, a w jego miejsce zakupiono RWD-5.

Polskie wytwórnie lotnicze (zwłaszcza PWS) zainteresowane były nabyciem licencji na DH-60 ”Moth”. Do transakcji nie doszło. Skonstruowano wówczas dwa samoloty wzorowane na DH-60: PWS-8 i PZL-5 ze składanymi skrzydłami, bez konieczności regulacji.

W 1929 r. odbył się pierwszy w dziejach naszego lotnictwa lot długodystansowy, który nie miał na celu wyczynu sportowego, lecz miał charakter turystyczno-krajoznawczy. Bernard Skórzewski był jednym z pierwszych nabywców samolo­tu sportowego w Polsce. Nabył samolot DH-60G "Gipsy Moth". Ponieważ samolot odbierał w wytwórni w Anglii- lot do Polski wykonał jako rajd turystyczny, lecąc z żoną jako pasażerem przez Francję, Hiszpanię, północną Afrykę, Włochy, Jugosławię, Austrię i Czechosłowację. Lot rozpoczął się 1.12.1928 r., a zakończył się 30.04.1929 r.. Samolot miał angielskie znaki rejest­racyjne G-AACM i dopiero w Polsce uzyskał polską rejestrację SP-ACT. Trasa lotu była następująca: Stag Lane-Lympne-Abbeville-Paryż-Chartres-Bordeaux-Carcassonne-Perpignan-Barcelona-Alicante-Malaga-Casablanca-Marrakesz-Casablanca-Fez-Meknes-Oran-Algier-Bou Saada-Biskra-Tuggurtu-EI Oved-Nefta-Gabes-Zarsis-Gabes-Tunis-Trapani-Katania-Neapol-Rzym-Piza-Wenecja-Görz-Wiedeń-Kraków-Zbąszyń-Warszawa. Długość lotu wyniosła 11 433 km, a czas lotu 94 h.

W 1930 r. por. Kajetan Czarkowski-Golejewski zakupił samolot DH-60G, na którym wykonał lot na Daleki Wschód. Przeleciał z Londynu przez Paryż i Niceę do Rzymu, gdzie przeprowadził trening do lotu. Samolot otrzymał znaki rejestracyjne SP-AEU oraz został przerobiony na jednomiejscowy, przez zamontowanie dodatkowego zbiornika paliwa w przedniej kabinie. Start nastąpił 15.03.1931 r. z Rzymu. Trasa lotu wiodła przez Brindisi-Ateny-Konya-Aleppo-Ar Ramadi-Ad Diwaniya-An Nasiriya-Shaibah-Bushehr-Bandar-e Magam-Bandar-e Lengeh-Jask-Chahbahar-Karaczi-Jodhpur-Delhi-Allahabad-Kalkuta-Akyab-Rangun-Don Muang (Bangkok)-Sissikat. Podczas przymusowego lądowania w Laosie samolot uległ rozbiciu (pilot stracił w tym wypadku oko). Planowany był lot przez Hanoi, Hongkong i Szanghaj do Tokio. Był to pierwszy polski lot do Indii i Syjamu.

W dniu 1.07.1937 r. w lotnictwie cywilnym znajdowały się jeszcze 4 egz. We wrześniu jeden prywatny DH-60 ewakuowany został 17.09.1939 r. do Rumunii, a drugi, aeroklubowy 23.09.1939 r. przedostał się na Węgry.

W Wielkiej Brytanii, podczas II wojny światowej, Polska Eskadra w N°9 Ferry Pilots Pool w Broughtonhall posiadała do dyspozycji w latach 1940-1941 kilka samolotów DH-60 ”Moth”.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Skrzydła dwudźwigarowe pokryte płótnem, składane do tyłu całymi połówkami komory płatów przez obrót na sworzniach tylnych dźwigarów w obu płatach. Na górnym płacie znajdowały się sloty, lotki różnicowe- tylko na płacie dolnym.
Kadłub drewniany, kratownicowy, pokryty sklejką. Kabiny odkryte. Wejście do kabin z prawej strony samolotu.
Usterzenie konstrukcji drewnianej, kryte płótnem.
Podwozie stałe, główne trójgoleniowe, bezosiowe, amortyzatory gumowe.

Silnik- zależnie od wersji: Cirrus Mk. II o mocy 59 kW (80 KM) lub De Havilland ”Gipsy I” o mocy nominalnej 74 kW (100 KM) i mocy startowej 81 kW (110 KM). Zbiornik paliwa 87 dm3 mieścił się w baldachimie.

Dane techniczne DH-60G (wg [3]):
Rozpiętość- 9,15 m, długość- 7,3 m, wysokość- 2,8 m, powierzchnia nośna- 22,6 m2.
Masa własna- 436 kg, masa użyteczna- 314 kg, masa całkowita- 750 kg.
Prędkość max- 158 km/h, prędkość przelotowa- 138 (wg [4]- 135) km/h, prędkość minimalna- (wg [4]- 70) km/h, pułap- 5500 (wg [4]- 4700) m, zasięg- 470 km.

Dane techniczne DH-60X (wg [2]):
Rozpiętość- 9,14 m, długość- 7,54 m, wysokość- 2,68 m, powierzchnia nośna- 22,57 m2.
Masa własna- 433 kg, masa użyteczna- 361 kg, masa całkowita- 794 kg.
Prędkość max- 166 km/h, prędkość przelotowa- 120 km/h, wznoszenie- 2,9 m/s, pułap- 4420 m, zasięg- 470 km.

Galeria

  • Samolot De Havilland DH-60G ”Gipsy Moth” Bernarda Skórzewskiego. (Żródło: Glass A., Bączkowski W. ”Samoloty słynnych przelotów 1925-1932”. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1990).
  • Samolot De Havilland DH-60G DH-60G ”Gipsy Moth” (SP-TUR ), właściciel Tadeusz Pruszkowski. (Źródło: Jan Rychter - Fotografia-  http://photo.rychter.com/).
  • De Havilland DH-60 ”Moth” z 1 Pułku Lotniczego w Warszawie, zdjęcie wykonano 23.10.1929 r. (Źródło: Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”).
  • De Havilland DH-60 ”Moth” w CWOL w Dęblinie. Widoczne otwarte sloty.  (Źródło: Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[2] Jońca A. ”Samoloty linii lotniczych 1919-1930”. Seria ”Barwa w lotnictwie polskim” numer 2. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[3] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.
[4] Mikulski M., Glass A. ”Polski transport lotniczy 1918-1978”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1980.
[5] Glass A., Bączkowski W. "Samoloty słynnych przelotów 1925-1932". Seria "Barwa w lotnictwie polskim". Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1990.
blog comments powered by Disqus