Dassault-Breguet "Falcon 20", 1963
("Mystére 20", "Falcon 200", "Mystére 200", "Fan Jet Falcon", "Gardian", HU-25 "Guardian", "Air Eye", "Nighstalker")

Samolot dyspozycyjny. Francja.
Samolot dyspozycyjny Dassault-Breguet ”Falcon 20” na lotnisku Gdańsk- Rębiechowo. (Źródło: Copyright Krzysztof Godlewski- ”airfoto.pl”).

W październiku 1957 r. wytwórnia Générale Aéronautique Marcel Dassault rozpoczęła wstępne prace nad wojskowym samolotem dyspozycyjnym. Spośród kilku projektów, różniących się konfiguracją oraz liczbą silników, wybrano układ średniopłata z dwoma silnikami podwieszonymi pod skrzydłami. 12-miejscowy samolot otrzymał wstępną nazwę ”Méditerranée”. Do jego napędu miały zostać wykorzystane jednostki napędowe Dassault F7 ”Farandole” (licencyjna wersja silnika Bristol Siddeley ”Super Viper”). Zasięg maszyny obliczano na 2500 km, jej prędkość max na ok. 900 km/h. Budowę prototypu rozpoczęto w kwietniu 1958 r., jednak pół roku później ze względu na pilniejsze zamówienia prace nad zostały zawieszone.

Do projektu powrócono w 1961 r., wprowadzając modyfikacje, dotyczące rozmieszczenia oraz wyboru jednostki napędowej. Dolnopłat miał być napędzany umieszczonymi w tylnej części kadłuba silnikami Pratt & Whitney JT12A-8. Samolot otrzymał nazwę ”Mystére 20”. Decyzja o rozpoczęciu realizacji projektu została podjęta 7.06.1962 r., kiedy to Dassault podpisał umowę o współpracy z państwową Sud-Aviation (później Aérospatiale). Budowę prototypu rozpoczęto w lutym 1962 r., został oblatany 4.05. 1963 r.

W 1962 r. Dassault rozpoczął na terenie USA kampanię marketingową nowej konstrukcji, połączoną z rozmowami z przedstawicielami różnych firm na temat możliwości licencyjnej budowy ”Mystére 20”. Niestety żadna wytwórnia nie wyraziła wówczas zainteresowania współpracą z Dassault. Udało się jednak zebrać zamówienia na samoloty z USA, Europy i Australii. Natomiast amerykańskie linie lotnicze PanAm złożyły zamówienie na 40 egz. z opcją na dostawę kolejnych 120. Zażądały jednak zmiany nazwy samolotu na angielskojęzyczną, nowa wersja otrzymała nazwę ”Falcon 20” (początkowo ”Fan Jet Falcon”) oraz wymiany silników JT12A na General Electric CF700. Zwiększono również długość kadłuba, powierzchnię skrzydeł oraz usterzenia pionowego. Początkowo nowa wersja była testowana ze starymi silnikami, pierwszy lot samolotu z silnikami CF700 odbył się 10.07.1964 r. W dniu 10.06.1965 r. Jacqueline Auriol ustanowiła na prototypie kobiecy rekord prędkości na trasie zamkniętej o długości 1000 km (859,51 km/h), wcześniej 15.05.1965 r.- na trasie 2000 km (819,13 km/h). Prawo do sprzedaży samolotów ”Falcon” na terenie USA otrzymała firma Falcon Jet Corporation (dawny oddział Pan Am zajmujący się lotnictwem ogólnym).

Pierwszy seryjny ”Falcon 20” oblatany został 1.01.1965 r. Kadłuby i usterzenia seryjnych samolotów powstawały w Aérospatiale, skrzydła zaś w wytwórni Dassault, która była odpowiedzialna za montaż płatowców oraz próby w locie. Opracowano kolejne wersje samolotu:
- ”Falcon 20C” otrzymał nową wersję silnika CF700-2C oraz zwiększoną pojemność zbiorników paliwa, zasięg wzrósł o 200 km,
- ”Falcon 20CC”, samolot był dostosowany do operowania z lotnisk gruntowych. Do tego celu został wykorzystany jeden egzemplarz, wyposażony m.in. w koła o zmniejszonym ciśnieniu,
- ”Falcon 20D”, montowano silniki CF700-2D,charakteryzujące się większą sprawnością oraz ciągiem (18,91 kN),
- ”Falcon 20DC”, wersja towarowa. Samolot został pozbawiony okien w kabinie pasażerskiej, po lewej stronie kadłuba otrzymał uchylane do góry drzwi załadunkowo/wyładunkowe. Prototyp oblatano 27.03.1972 r., pierwszy z 33 samolotów zamówionych przez firmę FedEx dostarczony został 1.07.1972 r. Część prac związanych z dostosowaniem samolotów do obsługi towarów została przeprowadzona przez amerykańską firmę Little Rock Airmotive (później zakład wykupiony został przez Falcon Jet i przekształcił się w Falcon Jet Little Rock),
- ”Falcon 20E”, masa samolotu do startu wzrosła do 13000 kg, był wyposażony w silniki CF700-2D-2 ze zmodyfikowaną dyszą wylotową o większym ciągu. Zmiany konstrukcyjne objęły również usterzenie pionowe oraz oszklenie kabiny pilotów,
- ”Falcon 20F” charakteryzował się poprawionymi osiągami, zwiększono pojemność zbiornika paliwa. Samoloty tej wersji były budowane aż do 1983 r.
Pierwsze ”Falcony 20” dotarły do USA w sierpniu 1965 r., łącznie na terenie Stanów Zjednoczonych sprzedano ok. 300 płatowców tej wersji. Ze względu na wysoki komfort oraz osiągi samoloty od razu zdobyły uznanie wśród wielu znaczących klientów, m. in. General Electric, IBM, Pepsi, Philips czy Fiat. Ogółem zbudowano ponad 440 (wg [2]- 433) egz. samolotów napędzanych silnikami CF700.

Dla US Coast Guard został opracowany samolot patrolowy na bazie wersji ”Falcon 20F”, którą wyposażono w silniki Garrett AiResearch ATF3-6-2C. Pierwszy silnik został zabudowany na samolocie ”Falcon 20FG”, który został oblatany 28.11.1977 r. Seryjne maszyny otrzymały oznaczenie ”Falcon 20G” (HU-25 ”Guardian”). Maszyny otrzymały kamery poszukiwawcze, dodatkowy zbiornik paliwa i zostały dostosowane do przenoszenia dodatkowego wyposażenia na podwieszeniach pod kadłubem oraz skrzydłami. Montaż maszyn odbywał się w Falcon Jet Corporation w Little Rock w stanie Arkansas, dodatkowe modyfikacje dla US Coast Guard były dokonywane w zakładach Grumman w Nowym Jorku. Pierwszy egzemplarz oblatany został 4.08.1978 r. Obok podstawowej wersji HU-25A, opracowano dwa dodatkowe warianty: HU-25B ”Air Eye” oraz HU-25C ”Nighstalker”. HU-25A oraz HU-25B były dostosowane do wykonywania misji w warunkach dziennych, natomiast HU-25C otrzymał wyposażenie, pozwalające na realizację zadań w nocy. 41 egz. dostarczono do USCG w latach 1982-1984, w 2007 r. w eksploatacji pozostało 17 maszyn. Sześć HU-25A zostało niedawno zmodyfikowanych do standardu HU-25D, przeróbce poddano również dziewięć maszyn HU-25C które są oznaczane jako HU-25C+.

30.04.1980 r. został oblatany prototyp wersji ”Falcon 20H”, napędzanej silnikami Garrett AiResearch ATF3-6A-3C. W 1981 r. trafił do seryjnej produkcji jako ”Falcon 200”. Zbudowano jedynie 33 (wg [2]- 37) egz., ostatni w 1988 r. Ogółem powstało 516 (wg [2]- 517) maszyn w wariantach ”Falcon 20/200”. Po zakończeniu produkcji seryjnej Dassault wraz z Garrett oferował możliwość wymiany silników na nowe jednostki Garrett TFE731-5AR o ciągu 20,02 kN. Oblot pierwszego przebudowanego samolotu ”Falcon 20F” miał miejsce 7.10.1988 r. Zmodyfikowane płatowce zachowały dotychczasowe oznaczenie, przy czym otrzymały dodatkowy wyróżnik w postaci cyfry ”5” (np. ”Falcon 20F-5”).

Francuska Aéronautique Navale otrzymała 5 samolotów patrolowych ”Gardian”, które opracowane zostały na bazie wersji ”Falcon 200”. Cztery podskrzydłowe węzły umożliwiały przenoszenie wyposażenia do holowania celów, zestawów do pozyskiwania danych, czy zakłócania. Otrzymały nowoczesne wyposażenie awioniczne, pozwalające na operowanie w rejonach nie mających pomocy nawigacyjnych. Pierwszy ”Gardian” został oblatany 15.04.1981 r. Obok podstawowej wersji powstał również uproszczony wariant oznaczany ”Gardian 2”, który mógł być wykorzystany w misjach bojowych. Samolot otrzymał radar Varan i został dostosowany do przenoszenia uzbrojenia jak też dostosowany do pozorowania i holowania celów oraz do walki radioelektronicznej.

Powstało też wiele specjalistycznych modyfikacji samolotu ”Falcon 20”, np.:
- ”Falcon 20CC”, jeden egz. na życzenie australijskiego odbiorcy otrzymał specjalnie wzmocnioną dolną część kadłuba i został dostosowany do operacji z nieutwardzonych lądowisk,
- ”Falcon 20ECM”, samoloty do walki radioelektronicznej zbudowane dla Norwegii (2 egz.). Podobne warianty wykorzystywane były przez lotnictwo Maroka, Kanady, Hiszpanii i Pakistanu. - na zlecenie amerykańskiej firmy jeden ”Falcon 20C” został) dostosowany do zadań poszukiwania złóż,
- jeden samolot na zamówienie niemieckiego odbiorcy został dostosowany do badań meteorologicznych,
- sześć samolotów było wykorzystywanych przez francuskie siły powietrzne jako latające laboratoria, na których testowano m.in. uzbrojenie i wyposażenie radarowe,
- kilka samolotów otrzymało wyposażenie kabiny wojskowego ”Mirage”. W części kabiny znalazł się pełen zestaw awioniki samolotu myśliwskiego. Samoloty były wykorzystywane do treningu załóg i w zależności od wyposażenia otrzymały oznaczenie ”Falcon 20SNA” (2 egz. wyposażenie odpowiadające ”Mirage IIIE”) i ”Falcon 20SNR” (1 egz., wyposażenie odpowiadające ”Mirage F1CR”). Istniała również wersja z kabiną odpowiadającą ”Mirage 2000N”.

”Falcony 20” były wykorzystywane również do kalibracji pomocy radionawigacyjnych (Francja, Hiszpania, Indonezja, Iran) oraz jako samoloty sanitarne. Znalazły się również w wyposażeniu jednostek w: Algierii, Australii, Belgii, Chile, Iranie, Iraku, Liberii, Meksyku, Panamie, Portugalii, Republice Środkowoafrykańskiej, Syrii, Wenezueli.

W Polsce.

Pod koniec lat 1990-tych eksploatowany był w prywatnej firmie jeden samolot Dassault ”Falcon 20” o znakach SP-FCP. W 2005 r., latając w barwach rosyjskiego operatora, uległ wypadkowi podczas awaryjnego lądowania pod Moskwą.

Konstrukcja.

Wolnonośny dolnopłat o konstrukcji całkowicie metalowej. Załoga- 2 osoby, pasażerów- 8, max- 14. Załoga w wersji HU-25 ”Guardian”- 5-6 osób.
Skrzydła skośne o obrysie tra­pezowym posiadają profit laminarny. Skos krawędzi natarcia wynosi 30o. Konstrukcja skrzydeł dwudźwigarowa z żebrami usztyw­nionymi podłużnicami, pokryta blachą duralową. Skrzydła wyposa­żone w klapy przednie- skrzela, klapy tylne dwuszczelinowe, lotki oraz na górnej powierzchni w spoilery. Na górnej po­wierzchni naprzeciw spoilerów- kierownice strug powietrza.
Kadłub konstrukcji półskorupowej o przekroju kołowym składa się z podłużnic łączonych wręgami. Pokrycie stanowi blacha duralowa łączona na styk i nitowana do pod­łużnic. Kabiny zakryte, ciś­nieniowe i klimatyzowane.
Usterzenie pionowe i poziome skośne. Stateczniki dwudźwigarowe. Usterzenie poziome zamocowane do statecznika pionowego w 1/3 jego wysokości. Cale usterzenie pokryte blachą dura­lową.
Podwozie samolotu trójpodporowe z kołem przednim, chowane w locie.

Uzbrojenie:
- ”Gardian 2”- dostosowany do przenoszenia: dwóch pocisków AM39 ”Exocet”, zasobników z wielokalibrowymi karabinami maszynowymi kal. 12,7 lub działkami kal. 30 mm, bomb kasetowych Matra BLG66 ”Belouga” lub wyrzutni pocisków niekierowanych.

Wyposażenie:
- ”Falcon 20”- zestaw przyrządów pokładowych umożliwiających wykonywanie lotów w dzień i w nocy, w zwykłych i trudnych wa­runkach atmosferycznych. Wyposa­żenie radiowo-nawigacyjne składa się z dwóch radiostacji UKF, dwóch odbiorników VOK. dwóch radio-dalmierzy, dwóch automatycznych radiokompasów, stacji radioloka­cyjnej rozpoznania pogody, radio-wysokościomierza i autopilota,
- HU-25A ”Guardian”- radar APS-127,
- HU-25B ”Air Eye”- radar obserwacji bocznej (SLAR) Motorola APS-131, skaner pracujący w paśmie podczerwonym/ultrafioletowym (IR/UV) RS-18C służący m.in. do wykrywania skażeń wody oraz urządzenie FLIR WF-360,
- HU-25C ”Nighstalker”- radar APG-66, umożliwiający wykrywanie obiektów zarówno na ziemi jak i w powietrzu, urządzenie do obserwacji w podczerwieni (FLIR) i system łączności satelitarnej,
- HU-25C+- radar AN/APG-66(V)2, oraz podobnie jak w przypadku HU-25D, kolorową kamerę do wykrywania i śledzenia obiektów, FLIR MX-15,
- HU-25D- radar AN/APS-143V, FLIR, system łączności satelitarnej (MILSATCOM), kolorową kamerę do wykrywania i śledzenia obiektów,
- ”Gardian 2”- radar Varan.

Napęd- 2 silniki odrzutowe, za­budowane z boków tylnej części kadłuba na wysięgnikach:
- prototyp- Pratt & Whitney JT12A-8 o ciągu 14,68 kN każdy,
- ”Falcon 20”- General Electric CF700,
- ”Falcon 20C”- General Electric CF700-2C o ciągu 18,36 kN,
- ”Falcon 20D”- General Electric CF700-2C o ciągu 18,91 kN,
- ”Falcon 20E”- ”Falcon 20F”- General Electric CF700-2D-2 o ciągu 20,02 kN,
- ”Falcon 20G” (HU-25 ”Guardian”)- Garrett AiResearch ATF3-6-2C o ciągu 23,57 kN,
- ”Falcon 20H”/”Falcon 200”- Garrett AiResearch ATF3-6A-3C o ciągu 23,13 kN.

Dane techniczne ”Falcon 20” (wg [3]):
Rozpiętość- 15,4 m, długość- 17,15 m, wysokość- 5,32 m, powierzchnia nośna- 40,75 m2.
Masa własna- 6680 kg, masa użyteczna- 4920 kg, masa startowa max- 11 600 kg.
Prędkość przelotowa max- 860 km/h, prędkość przelotowa- 750 km/h, prędkość minimalna- 165 km/h,  wznoszenie- 17,5 m/s, pułap max- 12 800 m, zasięg- 2350 km.

Dane techniczne ”Falcon 20F” (wg [2]):
Rozpiętość- 16,3 m, długość- 17,15 m, wysokość- 5,32 m, powierzchnia nośna- 41,0 m2.
Masa własna- (wg [3]- 7530) kg, masa ładunku max- 770 kg, masa operacyjna- 8126 kg, masa do lądowania max- 12 400 kg, masa startowa max- 13 010 kg.
Prędkość przelotowa max- 865 km/h, prędkość przelotowa- 750 km/h, prędkość minimalna- (wg [3]- 170) km/h,  wznoszenie- (wg [3]- 16) m/s, pułap max- 12 800 m, zasięg- 3300 km.

Dane techniczne ”Falcon 20G” (wg [3]):
Rozpiętość- 16,3 m, długość- 17,15 m, wysokość- 5,32 m, powierzchnia nośna- 41,8 m2.
Masa własna- 9475 kg, masa użyteczna- 5040 kg, masa startowa max- 14 515 kg.
Prędkość przelotowa max- 855 km/h, prędkość przelotowa- 760 km/h, prędkość minimalna- 175 km/h,  wznoszenie- 15 m/s, pułap max- 12 500 m, zasięg- 4185 km.

Dane techniczne ”Falcon 20H” / ”Falcon 200” (wg [2]):
Rozpiętość- 16,3 m, długość- 17,15 m, wysokość- 5,32 m, powierzchnia nośna- 41,0 m2.
Masa ładunku max- 1157 kg, masa operacyjna- 9057 kg, masa do lądowania max- 13110 kg, masa startowa max- 14515 kg.
Prędkość przelotowa max- 870 km/h, prędkość przelotowa- 780 km/h, pułap max- 13715 m, zasięg- 4650 km.

Źródło:

[1] Petrykowski M. ”Rodzina Dassault Falcon”. Lotnictwo nr 1/2007.
[2] Bondaryk P. ”Rodzina Dassault Falcon”. Lotnictwo nr 2/2007.
[3] Kempski B. "Samolot dyspozycyjny Falkon 20". Modelarz nr 9-10/1990.
blog comments powered by Disqus