Cywiński Stanisław
Stanisław Cywiński urodził się 31.10.1884 R. w Iłży, w rodzinie urzędniczej. Ukończył z odznaczeniem gimnazjum w Kijowie (wg [4])- do gimnazjum uczęszczał we Lwowie). Mimo to miał trudności z wstąpieniem na politechnikę i rozpoczął studia na Wydziale Matematycznym Uniwersytetu Kijowskiego. Dopiero po pierwszym roku studiów przeniósł się na Wydział Mechaniczny Politechniki Lwowskiej którą ukończył w 1906 r. Dyplom inżyniera mechanika uzyskał więc, mając zaledwie dwadzieścia dwa lata.
Po studiach odbył roczną praktykę zawodową, pracując jako robotnik w zakładach mechanicznych w Gerlafingen w Szwajcarii. Praktyka miała być bezpłatna, jednak po jej zakończeniu zarząd firmy, wysoko oceniając pracę i inicjatywę Cywińskiego, przyznał mu dość znaczną nagrodę pieniężną. Okazała się ona bardzo przydatna młodemu inżynierowi. Już bowiem w okresie studiów na politechnice Cywiński wykazywał duże zainteresowanie konstrukcjami lotniczymi.
Dysponując otrzymaną nagrodą, powiększoną o niewielki spadek otrzymany po powrocie ze Szwajcarii, postanowił zbudować samolot. W Warszawie zetknął się z Czesławem Zbierańskim, który miał opracowany projekt drewnianego dwupłatowca. Wiosną 1910 r. Cywiński przekonstruował kadłub płatowca, wprowadzając rury stalowe w miejsce drewnianych podłużnie. Budowę samolotu rozpoczęto w szopie fabryki lamp Krzemińskiego, potem prace kontynuowane były w hangarze Warszawskiego Towarzystwa Lotniczego ”Aviata”. Na wiosnę 1911 r. przystąpiono do pierwszych prób, które skończyły się pożarem płatowca. Po remoncie, pierwszy lot na samolocie Cywińskiego i Zbierańskiego wykonał w dniu 25.09.1911 r. pilot Michał Scipio del Campo.Stanisław Cywiński rozpoczął pracę zawodową jako konstruktor mostów w firmie ”Rudzki” S. A. Gdy wybuchła pierwsza wojna światowa wraz z zakładem został ewakuowany do Rosji. Po powrocie do kraju w 1918 r. podjął pracę w Sekcji Żeglugi Napowietrznej przy Ministerstwie Spraw Wojskowych, jako jeden z niewielu ekspertów w tej dziedzinie. W 1920 r. objął stanowisko kierownika technicznego w Zakładach Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz w Lublinie. W 1925 r. objął stanowisko kierownika biura konstrukcyjnego w Podlaskiej Wytwórni Samolotów.
W sierpniu 1921 r. opracował projekt samolotu wojskowego Arla-1, który nie wszedł do produkcji. Pierwszym samolotem opracowanym pod kierownictwem Stanisława Cywińskiego przez Zbysława Ciołkosza i Aleksandra Grzędzielskiego był myśliwiec eskortujący PWS-1. Nie spełnił on jednak oczekiwań konstruktorów i nie został) zakwalifikowany do produkcji seryjnej. W 1927 r. inżynier Cywiński sam zaprojektował dwumiejscowy samolot sportowy PWS-3. Była to bardzo interesująca konstrukcja z belkowym kadłubem (pomysł został opatentowany), na który można było nałożyć odpowiednią kabinę. Zależnie od potrzeb PWS-3 mógł zostać przekształcony w jednomiejscowy płatowiec rajdowy, sanitarny, pasażersko-dyspozycyjny lub łącznikowy.
W okresie pracy w Białej Podlaskiej Stanisław Cywiński zaprojektował jeszcze cztery samoloty: pasażerskie PWS-21, PWS-21 bis i PWS-24 oraz sportowy PWS-51. PWS-24 był pierwszym polskim samolotem pasażerskim budowanym seryjnie.
W ciągu dziesięciu lat pracy na stanowisku kierownika biura konstrukcyjnego PWS inżynier Cywiński wychował spore grono cenionych potem konstruktorów lotniczych. Pod jego kierownictwem powstał pierwszy polski samolot myśliwski budowany seryjnie- PWS-10. Jako projektant różnych rodzajów śmigieł lotniczych przyczynił się do zastąpienia nimi śmigieł importowanych.
Będąc aktywnym pilotem szybowcowym wykorzystywał czas wolny od pracy konstrukcyjnej na uprawianie sportów lotniczych. Ta dziedzina interesowała go już w okresie pracy w Zakładach Mechanicznych E. Plagę i T. Laśkiewicz w Lublinie. Zaprojektował wtedy i zbudował szybowce Lublin-1 i Lublin-2. Oba brały udział w I Konkursie Ślizgowców w 1923 r. w Białce koło Nowego Targu. Za szybowiec Lublin-2 konstruktor otrzymał w konkursie czwartą nagrodę.
W 1935 (wg [4]- 1934) r. Cywiński objął stanowisko szefa montażu w Państwowych Zakładach Lotniczych w Warszawie na Okęciu. Pod jego kierownictwem budowano ostatnie serie samolotów myśliwskich PZL P-11c i pierwsze serie rozpoznawczo-bombowych PZL-23 ”Karaś” dla lotnictwa polskiego oraz myśliwskie PZL P-24 na eksport. Gdy wybuchła wojna, jako jeden z niewielu pracowników Państwowych Zakładów Lotniczych pozostał na Okęciu do ostatniej chwili przed wkroczeniem Niemców. Dzięki niemu większość dokumentacji konstrukcyjnej polskich samolotów, spalona na terenie zakładów, nie dostała się w ręce okupanta.
Inżynier Stanisław Cywiński zmarł 25.09.1939 r. w wyniku ran odniesionych po eksplozji pocisku, podczas ratowania płonącego domu.
Konstrukcje:
Cywiński-Zbierański samolot, 1911, samolot pionierski.
Arla-I, 1921, projekt samolotu wojskowego (rozpoznawczy?).
Lublin-1, 1923, szybowiec.
Lublin-2, 1923, szybowiec.
PWS-1, 1927, samolot myśliwski i rozpoznawczo-bombowy.
PWS-3, 1927, samolot sportowy, sanitarny, dyspozycyjny lub łącznikowy.
PWS-21, 1929, projekt samolotu pasażerskiego.
PWS-21 bis, 1930, samolot pasażerski.
PWS-51, 1930, samolot sportowy.
PWS-24, 1931, samolot pasażerski.
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.[2] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[3] Chwałczyk T., Glass A. ”Samoloty PWS”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1990.
[4] Radzik T., Witusik A. A., Ziółek J. "Słownik biograficzny miasta Lublina". Tom 2. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Lublin 1996.