Curtiss F (Curtiss K), 1912

Latająca łódź rozpoznawcza, szkolno- treningowa. USA.
Latająca łódź rozpoznawcza Curtiss F lotnictwa rosyjskiej Floty Bałtyckiej. (Źródło: Pietrow G. F. ”Gidrosamoljety i ekranopłany Rossjj 1910-1999”. Wydawnictwo Rusawia 2000).

W 1912 r. Glenn Curtiss opracował w swojej firmie Curtiss Airplane and Motor Company rewolucyjny projekt łodzi latającej. Zaprojektowana została w układzie dwupłata z silnikiem umieszczonym pomiędzy rozpórkami płatów, który napędzał śmigło pchające. Pilot i pojedynczy pasażer siedzieli obok siebie w otwartej kabinie. Komora płatów pochodziła z samolotu Curtiss Model E. Płaty były niedzielone o równej rozpiętości i z dużymi lotkami zamontowanymi na  rozpórkach miedzyskrzydowych pomiędzy płatami, które wystawały po za obrys skrzydeł.

Pierwszy prototyp został oblatany 12.01.1912 r. Najwcześniejsze zbudowane egzemplarze łodzi latających Curtiss’a w 1912 r. nie posiadały żadnych oznaczeń. Powstało wówczas wiele wariantów, ponieważ konstruktor prowadził rozwój konstrukcji metodą prób i błędów. Co ciekawe, Glenn Curtiss do pierwszych łodzi używał czasami oznaczenia Model E, chociaż nie miały one nic wspólnego z poprzednim samolotem o takim oznaczeniu z 1911 r. i były niemal identyczne jak Model F. Oznaczenie Curtiss Model F zostało wprowadzone dopiero w 1913 (lub 1914) r. Zbudowano ponad 150 egz. tej wersji. W 1930 r. oznaczenie samolotu zmieniono w retrospektywnym systemie oznaczeń na Curtiss Model 7.

W 1913 r. brytyjska firma White and Thompson Company została przedstawicielem firmy Curtiss i otrzymała prawa do licencyjnej produkcji łodzi Model F. Firma otrzymała 1 egz. tej łodzi i podała ją gruntownej modernizacji. W wersji White & Thompson 100hp Curtiss Flying Boat, zbudowanej w marcu 1913 r., lotki umieszczono na krawędzi spływu górnego płata, zamiast na  rozpórkach miedzyskrzydowych. W czerwcu 1914 r. powstała kolejna, gruntownie zmodernizowana wersja White & Thompson Bass-Curtiss Airboat wyposażona w silnik Anzani. Produkcja licencyjna nie została podjęta, jednak w 1914 r. firma opracowała własną, jednosilnikową łódź latającą  White and Thompson No. 2 Flying Boat, bardzo podobna do Modelu F.

Rozwój samolotu prowadzony był przez cały okres I wojny światowej. Opracowano wówczas szereg wersji wojskowych i cywilnych:
- Sperry-Curtiss Modelu E- amfibia zbudowana dla pioniera lotnictwa Lawrence Sperry, opracowana na bazie jednej z pierwszych łodzi, oznaczanych przez konstruktora jako Model E,
- Curtiss E Flying Boat Curtiss School (School Machine)- wersja szkolna, wyposażona w niezwykle ciekawą rampę do wsiadania na dziobie kadłuba,
- Curtiss Sport Boat- trzymiejscowa wersja sportowa (Deluxe) napędzana silnikiem Curtiss OX o mocy 59 kW (80 KM),
- Curtiss „Spoonbill F”- czteromiejscowa łódź latająca zbudowana w 1913 r. w jednym egzemplarzu na zamówienie biznesmena Harolda McCormicka. Posiadała standardowe skrzydła wersji Model F, ale kadłub został gruntownie przebudowany. Kabina załogi znajdowała się za komorą płatów. Do napędu zastosowano silnik o mocy 66 kW (90 KM), umieszczony przed komorą płatów, który napędzał śmigło ciągnące. W 1914 r. samolot został zmodernizowany, zmieniono m.in. napęd na układ pchający,
- Curtiss Reid Hydroaeroplane- wersja niestandardowa zbudowana dla pioniera lotnictwa Marshalla Reida, z poszerzoną kabiną załogi i sterowaniem lotek za pomocą jarzma barkowego,
- Model FL- prototyp wersji  Model F ze skrzydłami z wersji Curtiss Model L, zbudowany w 1917 r. W 1930 r. również otrzymał oznaczenie Model 7,
- Model BAT- prototyp wersji Model MF, wyposażony w silnik w układzie ciągnącym. Oznaczony później jako Model 13 w retrospektywnym systemie numerowania firmy Curtiss,
- Model BAP- prototyp wersji Model MF, zbliżony do BAT ale wyposażony w silnik w układzie pchającym. Oznaczony później jako Model 14 w retrospektywnym systemie numerowania firmy Curtiss,
- Model MF- zmodernizowana wersja, która otrzymała lotki na krawędzi spływu górnego płata, poszerzenia kadłuba (sponsony) w celu lepszej stabilizacji na wodzie oraz wzmocnioną konstrukcję płatowca. Silnik Curtiss OOX-3 o mocy 74 kW (100 KM), jeden egzemplarz otrzymał eksperymentalnie silnik Wright-o mocy 112 kW (150 KM). Produkowana seryjnie od 1918 r. Na zamówienie US Navy firma Curtiss dostarczyła 22 egz., dalsze 80 zbudowały na licencji warsztaty Naval Aircraft Factory . Wersja oznaczona później jako Model 18,
- Model MF „Seagull”- cywilna wersja pasażerska, czteromiejscowa. Na początku lat 1920- tych firma Curtiss zbudowała niewielką ilość nowych łodzi tej wersji, oraz prowadziła przebudowę z wersji Model MF. Firma Cox-Klemin Aircraft Co nabyła łodzie Model MF z nadwyżki marynarki, również modernizowała je do wersji „Seagull” i dostarczała odbiorcom cywilnym. Łącznie powstało ok. 16 egz. Późniejsze oznaczenie- Model 25,
- Model MF „Crane”- amfibia, wersja łodzi latającej „Seagull”. Późniejsze oznaczenie- Model 16,
- „Judson Triplane”- niezwykła wersja, zbudowana w układzie trójpłata i nieco powiększona. Silnik  Curtiss VX o mocy 110 kW (150 KM). Jedną łódź zbudowano pod koniec 1916 r. lub na początku 1917 r. na zamówienie Judsona. Po wojnie samolot został przebudowany i otrzymał silnik Curtiss K-12 o mocy 294 kW (400 KM). Użytkowany był w Ameryce Południowej. Późniejsze oznaczenie- Model 15,
- McCormick Flying Boat- powiększona, pięciomiejscowa wersja zbudowana na zamówienie Harolda McCormicka.

W 1913 r. US Navy zakupiła 4 egz. łodzi latających w początkowej wersji, które otrzymały oznaczenia C-2 do C-5 (następnie ich oznaczenie zostało zmienione na AB-2 do AB-5 ). Łódź C-2 stała się pierwszym samolotem, który 30.08.1913 r. wykonał lot z pilotem automatycznym- wyposażony był w żyroskopowy stabilizator zaprojektowany przez Elmera Sperry . Ten sam samolot (przemianowany już na AB-2) stał się pierwszym samolotem, który wystartował za pomocą katapulty pokładowej z krążownika pancernego USS North Carolina w dniu 5.11.1915 r. Łódź AB-3 stała się pierwszym amerykańskim statkiem powietrznym cięższym od powietrza, który wykonał zadanie bojowe. W dniu 25.04.1914 r., po starcie z krążownika USS Birmingham, wykonała lot rozpoznawczy nad meksykańskim miastem Veracruz, podczas okupacji tego miasta przez wojska amerykańskie.

Do końca 1916 r. US Navy zakupiła dalsze 8 egz. łodzi latających Model F. Po przystąpieniu USA do wojny w kwietniu 1917 r., łódź latająca w tej wersji została wybrana na standardowy typ szkolno- treningowy. Zamówiono wówczas 144 łodzie Model F. Łodzie z tej serii napędzane były silnikami Curtiss OOX-3 o mocy 74 kW, a niektóre egzemplarze posiadały lotki na górnym płacie. Produkowane były do 1918 r., kiedy do produkcji weszła wersja Model MF. Firma Curtiss dostarczyła 22 egz., dalsze 80 zbudowały na licencji warsztaty Naval Aircraft Factory .

Po zakończeniu I wojny światowej wiele łodzi Model F zostało uznanych za nadwyżkę i sprzedane prywatnym właścicielom. Firmy Curtiss i Cox-Klemin  dostarczały zmodernizowane wersje cywilne  Model MF „Seagull”. Linie Rogers Airlines posiadały 10 takich łodzi, ostatnie z nich zostały wycofane z eksploatacji w 1927 r.

Niewielka liczba łodzi latających Model E i Model F została zakupiona przez US Army. Pierwsza z nich  został zamówiona w czerwcu 1912 r. Początkowo klasyfikowana była jako rozpoznawcza, następnie jako łódź latająca- jako pierwszy egzemplarz w armii. Została dostarczona i przetestowana w listopadzie 1912 r. Po przyjęciu do służby pod oznaczeniem SC-15, była używana jako maszyna treningowa.

W 1914 r. dla włoskiej marynarki wojennej zostały zbudowane 3  łodzie Model F. Pięć (wg innych źródeł- 8) kolejnych samolotów zostało wyprodukowanych we Włoszech w firmie Zari na podstawie licencji. Pierwszy z nich został dostarczony 22.09.1914 r. Zostały przyjęte na pokłady okrętów Regia Marina: pancernik Dante Alighieri , krążowniki Amalfi i San Marco oraz transportowiec wodnosamolotów Elba.

W 1914 r. Rosja zakupiła w firmie Curtiss 72 łodzie latające do użytku na Bałtyku i Morzu Czarnym. W wersji Model F, z lotkami pomiędzy płatami, dostarczono tylko 7 egz. Po otrzymaniu tak dużego zamówienia firma Curtiss zaprojektowała specjalnie dla Rosji powiększoną, trzymiejscową wersję Model K z silnikiem Curtiss VX  o mocy 110 kW (150 KM). Prototyp został oblatany w styczniu 1915 r. Firma podawała, że była to wówczas największa na świecie jednosilnikowa łódź latająca. Zbudowano ok. 51 (wg innych źródeł- 54) egz. wyłącznie na zamówienie rosyjskie. Ponieważ firma była bardzo zainteresowana rosyjskim zamówieniem i starała się jak najszybciej je zrealizować. Pośpiech niekorzystnie wpłynął na jakość wykonania. Wszystkie te niedociągnięcia ujawniły się już podczas pierwszych prób w Rosji. Występowały pęknięcia kadłuba podczas twardszego wodowania, silniki również sprawiały ciągłe kłopoty. Dodatkowo część płatowców została uszkodzona podczas transportu morskiego przez Vancouver i Władywostok. W rezultacie Flota Czarnomorska zgodziła się przyjąć nie więcej niż jedną trzecią z 25 łodzi Curtiss otrzymanych w 1915 r. W sierpniu 1915 r. na Morzu Czarnym było 7 egz. Curtiss F i 30 egz. Curtiss-K (niektóre z nich nie były jeszcze nawet zmontowane). Pod koniec 1915 r. uznano, że łodzie te nadają się wyłącznie jako szkolne. Ponieważ wszystkie próby udoskonalenia latających łodzi zawiodły, rosyjska marynarka postanowiła zrezygnować z zagranicznych wodnopłatowców i postawić na rodzime konstrukcje Dymitra Pawłowicza Grigorowicza. Z braku innego sprzętu, łodzie Curtiss K były wykorzystywane były w operacjach bojowych nad Morzem Czarnym, dopóki nie zostały zastąpione przez łodzie Grigorowicz M-5 i Grigorowicz M-9.

W Polsce.

W 1915 r. Grzegorz Piotrowski, służąc w Rosyjskiej Floty Imperialnej, został delegowany z misją wojskową do Stanów Zjednoczonych Ameryki Pół­nocnej. Realizował tam zakupy samolotów amerykańskich Curtiss dla Rosji, przewożąc je drogą morską do Archangielska i stamtąd do Piotrogrodu, skąd transportem lądo­wym ekspediowano samoloty do Sewastopola. Podczas pobytu w tym porcie wziął udział w wyprawie Floty Czarnomorskiej ku wybrzeżom Turcji w cha­rakterze eksperta od samolotów amerykańskich. Z Zatoki Noworosyjskiej odbył na wodnosamolocie loty w charakterze obserwatora.

Konstrukcja.
Dwumiejscowy (Model F) lub trzymiejscowy (Model K) dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Płaty niedzielone o konstrukcji drewnianej, pokryte płótnem. Komora płatów dwuprzęsłowa, w wersji Model K- trójprzęsłowa. W wersji Model F- lotki zamontowane na  rozpórkach miedzyskrzydowych pomiędzy płatami, które wystawały po za obrys skrzydeł, późniejsze egzemplarze tej wersji oraz wersja Model K- lotki znajdowały się na górnym płacie. Na końcach dolnych płatów montowano pomocnicze pływaki.
Kadłub w kształcie łodzi o konstrukcji drewnianej. Pokrycie ze sklejki.  Kabina odkryta.
Usterzenie pokryte płótnem. Usterzenie poziome umieszczone wysoko nad kadłubem.

Silnik
- umieszczony pomiędzy rozpórkami płatów, napędzał śmigło pchające:
- Model F, Model MF- rzędowy w układzie V typu Curtiss OOX-3 o mocy 74 kW (100 KM),
- Model K- rzędowy w układzie V typu Curtiss VX , 110 kW (150 KM).

Dane techniczne Model F (wg [2]):
Rozpiętość- 13,75 (wg [5]- 12,67) m, długość- 8,47 (wg [5]- 8,33) m, wysokość- 3,42 m, powierzchnia nośna- 36,0 (wg [5]- 28,5) m2.
Masa własna- 844 (wg [5]- 28,5517) kg, masa startowa- 1116 (wg [5]- 820) kg.
Prędkość max- 111 (wg [5]- 96) km/h, prędkość przelotowa- (wg [5]- 72) km/h, wznoszenie- 1,2 m/s, pułap- 1370 (wg [5]- 2400) m, czas lotu- 5 h 30’, czas lotu- (wg [5]- 4 h).

Dane techniczne Model MF (wg [5]):
Rozpiętość- 15,16 m, długość- 8,78 m, wysokość- 3,53 m, powierzchnia nośna- 37,34 m2.
Masa własna- 839 kg, masa startowa- 1128 kg.
Prędkość max- 116 km/h, prędkość przelotowa- 95 km/h, pułap- 1250 m, zasięg- 555 km.

Dane techniczne Model K (wg [2]):
Rozpiętość- 17,1 m, długość- 9,58 m, powierzchnia nośna- 55,0 m2.
Masa własna- 1225 (wg [5]- 1100) kg, masa startowa- 1769 (wg [5]- 1570) kg.
Prędkość max- 113 (wg [5]- 110) km/h, prędkość przelotowa- (wg [5]- 86) km/h, wznoszenie- 0,76 m/s, zasięg- 586 km, czas lotu- (wg [5]- 3 h 30’).

Galeria

  • Latająca łódź Curtiss F w późniejszym wariancie z lotkami na górnym płacie. (Źródło: archiwum).
  • Latająca łódź Curtiss F w późniejszym wariancie z lotkami na górnym płacie. (Źródło: archiwum).
  • Latająca łódź Curtiss F w służbie Floty Czarnomorskiej, Sewastopol. (Źródło: ”Gidrosamoljety i ekranopłany Rossjj 1910-1999”).
  • Curtiss F, rysunek w rzutach. (Źródło: www.airwar.ru).
  • Czteromiejscowa łódź latająca Curtiss ”Spoonbill F” zbudowana w 1913 r. na zamówienie biznesmena Harolda McCormicka. (Źródło: archiwum).
  • Łódź latająca Curtiss Reid Hydroaeroplane zbudowana dla pioniera lotnictwa Marshalla Reida. W kabinie siedzą Marshall Reid oraz młodziutki G.H. Curtiss Junior. (Źródło: National Air and Space Museum).
  • Zmodernizowana wersja Curtiss Model MF. (Źródło: archiwum).
  • Wersja pasażerska Model MF ”Seagull” linii lotniczych Chaplin. (Źródło: archiwum).
  • Wersja Curtiss Model K opracowana na zamówienie rosyjskie. (Źródło: ”American Flying Boats and Amphibious Aircraft”).
  • Latająca łódź Curtiss Model K w służbie Floty Czarnomorskiej, Sewastopol. (Źródło: archiwum).
  • Curtiss K, rysunek w rzutach. (Źródło: www.airwar.ru).
  • Curtiss ”Judson Triplane”- niezwykła wersja, zbudowana w układzie trójpłata. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Konieczny J. R., Malinowski T. "Mała encyklopedia lotników polskich. Tomik I". Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[2] Bowers, Peter M. Curtiss Aircraft 1907-1947 . Wydawnictwo Putnam. Londyn 1979.  
[3] Johnson  E. R. „American Flying Boats and Amphibious Aircraft: An Illustrated History”. Wydawnictwo McFarland, 2009.
[4] Андрей Харук „Морская авиация отечества”. Авиация и космонавтика nr 10/2010.
[5] Уголок неба - Большая авиационная энциклопедия.
[6] Pietrow G. F. "Gidrosamoljety i ekranopłany Rossjj 1910-1999". Wydawnictwo Rusawia 2000.

blog comments powered by Disqus