Ciołkowski Konstanty
Konstanty Ciołkowski (Konstantin Eduardowicz Ciołkowski) urodził się 17.09.1857 r. w Iżewskoje, na głuchej prowincji rosyjskiej, w guberni riazańskiej, i- według jego własnych słów- złączył w sobie krew rosyjską, polską, tatarską i jeszcze, zdaje się, ukraińską. Ojciec, Edward Ignatiewicz Ciołkowski, należał do polskiej rodziny szlacheckiej spod Wołynia. W ciągu swego życia zmienił on wiele miejsc pobytu, pracował jako leśniczy, jako nauczyciel w gimnazjum, a także jako urzędnik w administracji gubernialnej. W ślad za ojcem przeprowadzała się rodzina- początkowo do Riazania a potem do Wiatki. Matka, Maria Iwanowna Jumaszewa, Rosjanka z dodatkiem tatarskiej krwi, była bardzo wykształconą kobietą. Ukończyła gimnazjum, znała łacinę, matematykę, nauki przyrodnicze.
Konstanty Ciołkowski w Rosji jest uważany za Rosjanina, sam czuł się mocno związany z kulturą rosyjską, chociaż nie ukrywał swego polskiego pochodzenia. Podkreślają je również poważne publikacje rosyjskie. Dla życia i działalności Ciołkowskiego kwestia ta nie ma większego znaczenia, podobnie jak dla wielu innych techników pochodzenia polskiego owej epoki. Równie dobrze czuli się Polakami, jak i Rosjanami, nie zapominając o swych korzeniach, identyfikowali się z państwem rosyjskim. Biografia Ciołkowskiego może być reprezentatywna dla złożonych relacji polsko- rosyjskich XIX- XX w. Równie dobrze można uznawać go za Rosjanina, jak i za Polaka utożsamiającego się z rosyjskim kręgiem kulturowym, którego dzieła stanowią trwały składnik dziedzictwa kulturowego Rosji.
Jego dziecinstwo przebiegało bez specjalnych wstrząsów i problemów, niestety jako 9- letni chłopiec po zachorowaniu na szkarlatynę utracił słuch. Matka próbowała kompensować synowi jego niepełnosprawność fizyczną, wiele pomagała mu w nauce, w szczególności uczyła go czytania, pisania i początków arytmetyki. W 1869 r. rozpoczął naukę w pierwszej klasie gimnazjum wiatskiego. Sam Ciołkowski wspominał tę swoją naukę: Nie mogłem uczyć się w szkole. Nauczycieli w ogóle nie słyszałem, albo słyszałem tylko jakieś niezrozumiałe dźwięki. W 1871 r. umarła matka. Pozbawiony opieki macierzyńskiej i oparcia w matce uczył się coraz gorzej i w trzeciej klasie został wydalony z gimnazjum w celu wstąpienia do szkoły technicznej.
Zbawieniem dla młodego Ciołkowskiego stały się książki, które rozbudziły jego umysł. Będąc w wieku 14- 15 lat zaczął się interesować fizyką, chemią, mechaniką, astronomią, matematyką itd. Posiadał również zdolność i zamiłowanie do pracy ręcznej, pielęgnując je przez całe swoje życie; zawsze w jego domu był warsztat domowy. Lubił majsterkować i to nie tylko robił zabawki dla dzieci: zobaczywszy mianowicie np. tokarkę, zrobił sobie sam taką samą. Ojciec zdawał sobie sprawę z nietuzinkowych zdolności syna (szczególnie po zbudowaniu przez niego tokarki) i w 1873 r. wysłał go na studia do Moskwy. Młody Ciołkowski nie mógł uczęszczać na uniwersytet z powodu słabego słuchu, i dlatego z niezwykłą wytrwałością i pilnością uczy się samokształcenia w najlepszej bibliotece kraju- w bibliotece Rumiancewskiej. W ciągu trzech lat pobytu w Moskwie samodzielnie, według własnego programu przerobił elementarną matematykę i fizykę, algebrę wyższą, rachunek różniczkowy i całkowy, geometrię analityczną, trygonometrię sferyczną.
W 1876 r. Ciołkowski opuszcza Moskwę i wraca do rodziny. Zaczyna pracować jako korepetytor opóźnionych uczniów a po upływie dwóch lat zdaje jako ekstern egzaminy na tytuł nauczyciela szkoły powiatowej i otrzymuje nominację na nauczyciela w niedużym miasteczku powiatowym Borowsk w gubernii kałużskiej. W Borowsku zaczyna się działalność naukowa Ciołkowskiego. Posiadając wrodzony talent i oryginalny umysł, umie on wybierać tematy do rozmyślań i samodzielnie znajdować rozwiązania problemów, odkrywające nowe drogi w nauce. Ale pracuje praktycznie na oślep, nie wiedząc jakie wyniki osiągnęli inni uczeni. W rezultacie opracowuje podstawy kinetycznej teorii gazów, nie mając pojęcia, że to już zrobili inni. Jednakże nawet te jego prace zyskują uznanie znanych uczonych i prowincjonalny nauczyciel zostaje wybrany na członka stołecznego Towarzystwa Fizyko- Chemicznego (1882 r.).
Ciołkowskiego uznaje się za wybitnego uczonego i wynalazcę w dziedzinie aeronautyki, lotnictwa i techniki rakietowej. Podstawowe prace poświęcił idei sterowca metalowego, samolotu o opływowych, aerodynamicznych kształtach, poduszkowca i rakiety międzyplanetarnej. W 1897 r. zbudował tunel aerodynamiczny, korzystając z dotacji Akademii Nauk Rosji. Przewidział użycie samolotów o napędzie odrzutowym, rozwijając równocześnie własne zainteresowania teoretycznymi podstawami techniki odrzutowej. W 1900 r. przedstawił (ustalone eksperymentalnie) współczynniki oporu w powietrzu balonów, płaszczyzn płaskich, cylindrów, stożków i in. W 1932 r. opracował teorię lotu samolotów rakietowych w stratosferze i schematy samolotów o prędkościach naddźwiękowych. Stworzył podstawy teorii komunikacji międzyplanetarnej, jako pierwszy wykazał możliwość osiągnięcia prędkości kosmicznych, możliwość dokonania lotów międzyplanetarnych i opanowania przez człowieka przestrzeni kosmicznej.
W 1883 r. Ciołkowski pisze pracę Przestrzeń swobodna, w której analizuje procesy fizyczne i zachowanie człowieka w ośrodku bez działania sił; niewątpliwie praca ta antycypuje początek kosmonautyki. Koniec wieku XIX - to okres burzliwego rozwoju lotnictwa i młody uczony na długi czas odkłada poszukiwania dróg przeniknięcia do Kosmosu. Buduje rurę aerodynamiczną i bada eksperymentalnie opór powietrza antycypując w wielu aspektach wyniki otrzymane znacznie później przez znanego inżyniera francuskiego Eiffela. Jedną z pasji życia Ciołkowskiego stanowiła koncepcja sterowca metalowego. Prace nad nią rozpoczął w 1875 r. i kontynuował do śmierci, bezustannie ją rozbudowując i modyfikując.
W 1892 r. przeniesiono utalentowanego nauczyciela do centrum guberni, tj. do Kaługi. Właśnie z tym zabytkowym miastem rosyjskim związane jest całe dalsze życie uczonego. Tu przeżył on ponad czterdzieści lat, najbardziej twórczy i płodny okres swojego życia.
Ciołkowski uważał, że zaczął badać możliwości zastosowania rakiet do lotu w Kosmos już w 1896 r. Dążenie do podróży kosmicznych zostało mi zaszczepione przez fantastę Jules Verne'a . On pobudził pracę mózgu w tym kierunku. Pierwsza praca uczonego na ten temat pod tytułem Badanie przestrzeni światowych za pomocą przyrządów odrzutowych była opublikowana w 1903 r. i jest uważana za klasyczną w dziedzinie kosmonautyki. Ciołkowski wykazał na drodze matematycznej, że na podstawie zasady odrzutu można osiągnąć prędkość wystarczającą do pokonania przyciągania Ziemi i Słońca i potem do błądzenia rakiety między gwiazdami..... Pisał: ....proponuję przyrząd odrzutowy, to jest rodzaj rakiety, ale rakiety ogromnej i zbudowanej w specjalny sposób. Myśl nie nowa, ale obliczenia dotyczące jej dają tak nadzwyczajne wyniki, że byłoby niedopuszczalne pominąć je milczeniem.
I znów uczonego prześladują nieszczęścia: umarł redaktor czasopisma i duża część nakładu numeru z pierwszym artykułem o lotach kosmicznych została skonfiskowana przez policję- a to znaczy, że pionierskie idee nie staną się dorobkiem społeczności naukowej. Kontynuuje więc badania i w latach 1911- 1912 publikuje drugą część wyżej wspomnianej pracy. Jeśli jej pierwsza część w 1903 r. przeszła prawie niezauważona, to ta publikacja już wywołała szeroki rezonans, w szczególności ukazały się liczne artykuły w czasopismach naukowo- technicznych, popularyzujące i rozwijające idee Ciołkowskiego.
W 1912 r. przesłał Sztabowi Generalnemu Ministerstwa Wojny ofertę zakupu opracowanego przezeń projektu "samolotu metalowego", nad którym pracował od 1886 r. w 1894 r. wydał Aeroplan ili pticipodobnaja (aviacionnaja) letatelnaja maszina. Prezentował tam koncepcję jednopłatowego samolotu o układzie średniopłata, układu normalnego ze śmigłem ciągnącym o napędzie z silnika spalinowego, całkowicie zbudowanego z metalu - aluminium.
Jego wizje pozostają żywe w kręgach nie tylko rosyjskich techników i uczonych kształtujących współczesny kształt techniki rakietowej i kosmicznej, uważa się, że wpłynęły na kierunki zwłaszcza rosyjskich prac w zakresie techniki kosmicznej, budowy badawczych stacji międzyplanetarnych itp. W 1954 r. Akademia Nauk ZSRR ustanowiła złoty medal im. K.E. Ciołkowskiego za osiągnięcia w dziedzinie komunikacji międzyplanetarnej. W Kałudze, Moskwie i Riazaniu wzniesiono jego pomniki. W Kałudze, po śmierci Ciołkowskiego, w jego domu stworzono muzeum jego imienia. Tradycją stało się, że kosmonauci rosyjscy odwiedzają je przed i po swoich lotach. Jego imieniem nazwano rosyjskie Muzeum Historii Kosmo-nautyki, Moskiewski Instytut Lotniczy (MAI), a także jeden z kraterów na Księżycu.
Konstanty Ciołkowski zmarł 19.09.1935 w Kałudze i tam został pochowany.
Konstrukcje:
Ciołkowski sterowiec, 1875- 1930, projekt sterowca.
Ciołkowski samolot, 1886- 1912, projekt samolotu pionierskiego.
Źródło:
[1] Marks A. "Ojcowie kosmonautyki". Wydawnictwo Książka i Wiedza. Warszawa 1984.[2] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
[3] Januszewski S. "Tajne wynalazki lotnicze Polaków: Rosja 1870-1917". Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej. Wrocław 1998.
[4] Nikiforow K. G. "Konstanty Ciołkowski: Per aspera ad astra". Gazeta Uniwersytecka UŚ nr 7/2001.