Cierva C-30A "Rota", 1932

Wiatrakowiec szkolny, doświadczalny. Wielka Brytania.
Wiatrakowiec Cierva C-30A lotnictwa brytyjskiego. (Źródło: RuthAS via ”Wikimedia Commons”).

Wiatrakowiec Cierva C-30 został skonstruowany w firmie The Cierva Autogiro Company Limited przez hiszpańskiego inżyniera Juana de la Cierva. Zbudowany został w 1932 r. i był najbardziej udanym wiatrakowcem tej firmy. Po raz pierwszy zastosowano w nim sterowanie kierunkowe za pomocą pochylenia wirnika. Do tego czasu sterowanie wiatrakowcem było takie same jak samolotem- sterami wysokości i kierunku na usterzeniu ogonowym, a także lotkami na skrzydłach. Sterowanie takie było jednak mało efektywne przy małych prędkościach lotu, szczególnie podczas startu i lądowania. W C-30 wirnik zamontowany był w kulistym zawiasie i jego położenie było zmieniane przez pilota za pomocą drążka sterowego. Dawało to pilotowi możliwość efektywnego pilotowania aparatem na małych prędkościach. System ten został wypróbowany na wiropłacie Cierva C-19 Mk.V.

Zewnętrznie C-30 wyróżniał się od wszystkich swoich poprzedników tym, że nie miał skrzydeł- nie były potrzebne. Próby w locie zakończyły się pomyślnie. Wiatrakowiec okazał się bardzo manewrowy i jednocześnie stateczny w locie. Nie wchodził również w korkociąg. Wiatrakowiec Cierva C-30, produkowany był od kwietnia 1933 r. przez firmę A. V. Roe Co. (Newton, Heath-Manchester) na licencji Cierva Autogiro Co Ltd. Doświadczalny model Cierva C-30P z silnikiem Armstrong Siddeley ”Genet Major” o mocy 100 kW (140 KM) był przygotowywany na zawody lotnicze w 1933 r. Wytwórnia Avro zbudowała trzy takie przedseryjne egzemplarze C-30P i otrzymała licencję na produkcję seryjną maszyn C-30A. Firma Avro zbudowała łącznie 77 egz., z tego 49 dostarczono odbiorcom w Wielkiej Brytanii, natomiast 28 wyeksportowano.

W Wielkiej Brytanii wiatrakowce były nabywane przez aerokluby, szkoły lotnicze, nieduże firmy i osoby prywatne. Używano je do robienia zdjęć lotniczych, lotów do trudnodostępnych miejsc, patrolowania dróg i do innych celów. Na bazie aparatów Cierva C-30P zakłady Avro wykonały między kwietniem 1934 r. a majem 1935 r. serię 12 wiatrakowców dla RAF. Wiatrakowce z tej partii nosiły oznaczenie Cierva C-30 ”Rota” Mk.I (lub Avro 671). Wiatrakowiec był w stanie prawie z miejsca wystartować i wylądować (rozbieg- 15 m, dobieg- 0 m). Były przeznaczone do korygowania ognia artylerii oraz współpracy z armią lądową. Jeden z nich przebudowano zgodnie z żądaniem Royal Navy i latem 1935 r. skierowano do prób na lotniskowcu. Badano jego przydatność do zadań ratowniczych oraz do łączności z lądem. Royal Navy nie wykazała jednak zainteresowania wiatrakowcami. Dziewięć C-30 ”Rota” Mk.I przekazano do szkoły lotniczej współpracy z armią. Natomiast jeden wiatrakowiec przebudowano na wersję pływakową. Pływaki zainstalowała firma Short. Testowany był w bazie morskiej w Felixtowe w charakterze maszyny ratowniczej. Dwa wojskowe C-30 ”Rota” rozbiły się w wypadkach, jeden rozebrano na części zapasowe. Jeden używany był w charakterze nielatającej pomocy szkolnej. W końcu 1938 r. RAF zaczął wątpić w wartość użytkową wiatrakowców i dlatego pozostałe 8 egz. zostało zakonserwowanych.

Po wybuchu II wojny światowej przywrócono C-30 do eksploatacji. Tylko 3 zakonserwowane egz. udało się reanimować. W latach 1939-1941 dalsze 8 egz. C-30A RAF przejął od użytkowników cywilnych. Oprócz tego 5 wiatrakowców zmontowano w latach 1941-1942 z zespołów pochodzących z egzemplarzy wycofanych i z części zapasowych. Wiatrakowce używane były do kalibracji radarów rozmieszczonych na wybrzeżach Anglii. Wchodziły one skład w 74 dywizjonu, które posiadało, oprócz wiatrakowców, lekkie samoloty różnych typów. W lutym 1942 r. wiatrakowce wydzielono w oddzielną 1448 eskadrę. W czasie działań bojowych wiatrakowce atakowane były przez samoloty nieprzyjaciela, jednak nie poniosły żadnych strat. Natomiast 2 C-30 utracono w wypadkach. W środku 1943 r. eskadrę przemianowano w 529 dywizjon. Przez całą wojnę była to jedyna w RAF jednostka wyposażona w wiatrakowce. Na początku 1945 r. do dywizjony zaczęły napływać amerykańskie śmigłowce Sikorsky R-4 ”Hoverfly”. W październiku 1945 r., po kapitulacji Japonii, dywizjon rozwiązano, a wiatrakowce zakonserwowano. W maju 1946 r. wszystkie wiatrakowce oficjalnie wycofano z uzbrojenia i sprzedano osobom prywatnym, ale praktycznie nie wzbiły się one już w powietrze.

Wiatrakowce Cierva C-30A używane były również w innych krajach:
- Belgia,
- Dania- w sierpniu 1934 r. seryjny C-30A był eksponowany na wystawie lotniczej w Kopenhadze. Duńczycy zakupili licencję na ten wiatrakowiec i zbudowali 2 egz. C-30A dla lotnictwa wojskowego. Posiadały one miejscowe oznaczenie IM,
- Japonia- zakupiła licencję na C-30A, gdzie firma Kabaya wykorzystała ją przy opracowaniu konstrukcji własnego wiatrakowca,
- Jugosławia,
- Francja- wytwórnia Liore Olivier (LeO) rozwinęła C-30 budując wersje LeO-301 (C-301) z silnikiem Salmson 9Ne o mocy 129 kW (175 KM) i LeO-301 (C-302). Zbudowano 25 egz. LeO-301,
- Hiszpania,
- Litwa- jeden przedseryjnych egzemplarzy C-30P został zakupiony przez litewski Aeroklub,
- Niemcy- budowane były na licencji w firmie Focke-Wulf, zbudowano ok. 40 egz. Napędzane były silnikami typu Siemens,
- Szwecja- kilka wiatrakowców zakupiło przedsiębiorstwo Helikopter-Flig. Były eksploatowane w trudnodostępnych miejscach, w tym również zimą. Na początku II wojny światowej włączone zostały w skład lotnictwa morskiego. Patrolowały one wybrzeże Bałtyku i cieśniny duńskie. Wykorzystywane były do poszukiwania pływających min i ich niszczenia, zimą dostarczały żywność i medykamenty na unieruchomione w lodzie statki. Często używane były do akcji ratowniczych. Po zakończeniu wojny Szwedzi zakupili jeszcze trochę wiatrakowców w Wielkiej Brytanii,
- ZSRR- zakupił 1 egz., który był testowany w CAGI. Przeprowadzono również próby porównawcze z własnym wojskowym wiatrakowcem A-7. Doświadczenia zdobyte podczas eksploatacji C-30A zostały wykorzystane przy budowie własnego analogicznego wiatrakowca A-12.

W Polsce.

Uznając balony na uwięzi za przestarzały środek obserwacji w 1934 r. Departament Aeronautyki w porozumieniu z Departamentem Artylerii zamówił w celach eksperymentalnych wiatrakowiec Cierva C-30A. Na przeszkolenie w pilotażu i odbiór wiatrakowca wysłany został ppłk pil. Bolesław Stachoń. W lipcu 1934 r. zakupiony Cierva C-30A (Avro) został przyprowadzony lotem do Torunia. Otrzymał rejestrację cywilną SP-ANN. W 4 PL zorganizowano szkolenie w obsłudze i pilotażu. W grudniu 1934 r. wiatrakowiec dostarczono do IBTL na Okęciu, gdzie oprócz prób w locie, przeprowadzono prace studyjne badając m.in. możliwość umieszczenia na pokładzie radiostacji oraz zwykłego telefonu polowego z rozwijanym kablem. Po raz pierwszy C-30A został zademonstrowany publicznie na mityngu lotniczym z okazji otwarcia XXIII zawodów balonowych o puchar Gordon Bennetta 14 i 15.09.1935 r. na lotnisku Mokotowskim. Dano wówczas pokaz jednoczesnego startu i lądowania wiatrakowca i samolotu RWD-9.

W październiku 1936 r. wiatrakowiec został skreślony z rejestru cywilnych statków powietrznych. Przeprowadzano na nim próby eksploatacyjne, a ponadto szkolono nadal pilotów i mechaników w ET/4 PL. Badano również możliwości zastąpienia nim w przyszłości balonu obserwacyjnego, samolotu łącznikowego i samolotu obserwacyjnego. Na kursie dla pilotów wiatrakowiec uległ uszkodzeniu. Wobec braku części zamiennych loty zostały zawieszone. W grudniu 1937 r. proponowano sformowanie przy 4 PL oddziału wiatrakowców, mającego co najmniej trzy C-30A. Niestety wyniki z dotychczas przeprowadzonych prób nie były zadowalające i do zorganizowania klucza wiatrakowców nie doszło. Wiatrakowiec okazał się nie przydatny dla współpracy z wojskami lądowymi. Ostatecznie w 1939 r. zrezygnowano z wprowadzenia ich do wyposażenia eskadr towarzyszących.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy, jednowirnikowy wiatrakowiec, o konstrukcji mieszanej.
Wirnik trójłopatowy o łopatach składanych do transportu i hangarowania. Łopaty miały dźwigar rurowy z rury stalowej, żeberka drewniane, pokrycie sklejką oklejoną płótnem. Wirnik zamocowany był na piramidzie z czterech (w prototypie z trzech) rur, osłoniętych owiewką. Łopaty wirnika były składane, dla zmniejszenia miejsca do hangarowania.
Kadłub- spawany z rur stalowych. Pokrycie: przód blachą duralową, tył płótnem. Kabiny odkryte. W wersji obserwacyjnej pilot zajmował drugą kabinę, a obserwator pierwszą.
Ogonowa część kadłuba posiadała wydłużone usterzenie pionowe, które znajdowało się na wierzchu i pod spodem kadłuba. Usterzenie poziome podparte było zastrzałami w kształcie litery V.
Podwozie klasyczne stale, koła główne wysunięte daleko do przodu.

Silnik- gwiazdowy Armstrong Siddeley ”Genet” o mocy 103 kW (140 KM).

Dane techniczne C-30A (wg [1]):
Średnica wirnika- 11,28 (wg [4]- 11,38) m, długość- 6,01 m, długość ze złożonym wirnikiem- 7,20 m, wysokość- 3,36 (wg [4]- 3,38) m, powierzchnia łopat- 4,35 m2, powierzchnia nośna (zataczana przez wirnik)- 100 m2.
Masa własna- 553 kg, masa użyteczna- 262 kg, masa całkowita- 815 (wg [4]- 816) kg.
Prędkość max- 180 (wg [4]- 177) km/h, prędkość przelotowa- 155 (wg [4]- 153) km/h, prędkość minimalna- 23,5 km/h, prędkość lądowania- 0 km/h, pułap- 4000 m, zasięg- 400 (wg [4]- 459) km.

Galeria

  • Ppłk Bolesław Stachoń w kabinie wiatrakowca Cierva C-30A SP-ANN.  (Źródło: archiwum).
  • Cierva C-30A , plany modelarskie. (Źródło: Modelarz nr 7/1977).
  • Cierva C-30A podczas prób w Hendon. Regulacja wirnika. (Źródło: Jan Rychter - Fotografia-  http://photo.rychter.com/).
  • Cierva C-30A podczas prób w Hendon. Próba silnika. (Źródło: Jan Rychter - Fotografia-  http://photo.rychter.com/).
  • Cierva C-30A podczas prób w Hendon. Lądowanie. (Źródło: Jan Rychter - Fotografia-  http://photo.rychter.com/).
  • Wiatrakowiec Cierva C-30A (Avro) rejestracja cywilna SP-ANN, 4. Pułk Lotniczy, 1934 r. (Źródło: forum.odkrywca.pl).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[2] Malinowski T. ”Lotnicy świata”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1985.
[3] Rezmer W. ”Litewskie lotnictwo wojskowe 1919-1940”. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Toruń 1999.
[4] Уголок ниэбa- Виртуальная авиационная энциклопедия.
blog comments powered by Disqus