Chyliński Tadeusz Edward
Tadeusz Edward Chyliński urodził się 19.10.1911 r. w Warszawie (w 1921 r. rodzina przeniosła się do Milanówka do zakupionej tam willi Afrykanka). Był synem Stanisława, urzędnika towarzystw ubezpieczeniowych i Zofii z domu Tuszowskiej. Uczęszczał do Gimnazjum Humanistycznego Ludwika Lorentza w Warszawie, gdzie w 1930 r. zdał maturę. Wstąpił na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Warszawskiego. W 1931 r. przeniósł się na Wydział Mechaniczny Politechniki Warszawskiej, uzyskując półdyplom w Sekcji Lotniczej. W 1935 r. ukończył kurs szybowcowy klasy C w szkole szybowcowej Sokola Góra k. Krzemieńca. W latach 1936-1937 służył w Szkole Podchorążych Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, uzyskując stopień st. kaprala pchor. W 1937 r. podjął prace w Doświadczalnych Warsztatach Lotniczych (RWD) na Okęciu jako konstruktor płatowcowy, równocześnie kontynuował studia. Pracował przy dokumentacji seryjnej samolotu obserwacyjnego RWD-14 "Czapla". Następnie zaprojektował płat samolotu zawodniczego RWD-19, kadłub samolotu dyspozycyjnego RWD-18. Współpracował z inż. Andrzejem Anczutinem przy konstrukcji samolotu szkolnego RWD-23, do którego zaprojektował łoże silnika oraz przy konstrukcji RWD-16bis a natępnie przy opracowaniu RWD-21. W 1939 r. zoprojektował dźwigar płata samolotu myśliwskiego RWD-25. Wniósł duży wkład osobisty w opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej tych samolotów. W latach 1933-1938 był członkiem Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów PW. W DWL pracował do wybuchu wojny.
We wrześniu 1939 r. zmobilizowany i awansowany do stopnia ppor. Służył w artylerii w 5 Pułku Artylerii Lekkiej (PAL) w Toruniu oraz w 8 PAL. Był uczestnikiem bitwy nad Bzurą oraz brał udział w obronie twierdzy w Modlinie. Od grudnia 1942 r. był w organizacji dywersyjnej "Wachlarz" AK (Kartoteka Centralna Wachlarza- nr 261), używał pseudonimów Aga i Dzięcioł. Współpracował dorywczo z Konspiracyjnym Instytutem Technicznym Lotnictwa Komendy Głównej AK - kryptonim "Dural”.
Od stycznia 1940 r. pracował w Elektrycznych Kolejach Dojazdowych (EKD) w Warszawie jako konduktor. Dorabiał produkcją mydła toaletowego tworząc latach 1942- 1944 z inż. Romanem Berkowskim i inż. Bronisławem Żurakowskim (kolega z DWL- RWD) Spółkę Rzemieślniczo- Handlową, która potajemnie produkowała i rozprowadzała mydła toaletowe. Mydła te trafiały nawet do Paryża. Celem tej spółki, prócz uzyskania środków do życia, było przygotowanie niewielkiej wytwórni samolotów, którą mieli razem uruchomić po zakończeniu wojny. W tym kierunku poczynione zostały konkretne kroki, jak zakup maszyn skrawających do drewna i metalu, gromadzenie narzędzi i przyrządów pomiarowych, które przechowywane były w bezpiecznym miejscu. Niestety powojenna rzeczywistość nie stwarzała warunków na taką działalność. W rezultacie maszyny zostały wydzierżawione jakiemuś warsztatowi w Łodzi, który wkrótce został zlikwidowany przez władzę ludową a wyposażenie zlicytowane. Od 1944 r. do sierpnia 1946 r. T. Chyliński pracował jako technik w Dziale Drogowym. W 1945 r. wykonał dla Ministerstwa Komunikacji projekt konstrukcji słupów dla linii wysokiego napięcia Otwock-Miłosna.
W zimie 1945/1946 na konkurs ogłoszony przez Departament Lotnictwa Cywilnego Min. Komunikacji opracował projekt motoszybowca"Pegaz", który w kwietniu 1946 r. zajął I miejsce. W latach 1946-1947 opracował wraz z Bronisławem Żurakowskim dokumentację konstrukcyjną "Pegaza" pracując w Referacie Lotniczym Głównej Kwatery ZHP. Elementy "Pegaza" zostały wykonane w Harcerskich Warsztatach Lotniczych (wg [2]- nosiły nazwę Centralnej Harcerskiej Modelarni Lotniczej) w Warszawie, zaś zespoły i montaż w Okręgowych Warsztatach Lotniczych na Gocławiu. "Pegaz", oblatany 16.07.1949 r., był pierwszą po wojnie konstrukcją lotniczą napędzaną polskim silnikiem (XL-GAD konstrukcji inż. Stefana Gajęckiego). Przewidywano wyprodukowanie 80 "Pegazów", jednak zmiana planów rozwoju polskiego lotnictwa oraz zahamowanie prac nad rodzimymi konstrukcjami lotniczymi na polecenie ZSRR, spowodowały, iż "Pegaz" nie wszedł do produkcji.
7.01.1948 r. Tadeusz Chyliński podjął pracę w Instytucie Technicznym Lotnictwa (w kwietniu 1948 r. został przemianowany na Główny Instytut Lotnictwa, a w marcu 1952 r. na Instytut Lotnictwa) stając się jednym z jego "filarów". Oprócz funkcji administracyjnych- jako kierownik organizował m.in. pracę Działu Wytrzymałości i jego laboratoriów- działał aktywnie jako konstruktor powstających w instytucie obiektów latających. W latach 1948-1951 wraz z Bronisławem Żurakowskim i Zbigniewem Brzoską skonstruował pierwszy polski doświadczany śmigłowiec SP-GIL (inna nazwa- BŻ-1 GIL). Był odpowiedzialny w nim za projekt części "płatowcowej" tj. kadłuba, belki ogonowej i podwozia oraz zaprojektował śmigło ogonowe. W kwietniu 1950 r. chciał odejść z Instytutu dla dokończenia studiów i w celu pracy w przemyśle nad rozwojem "Pegaza", ale pozostał wobec zaniechania jego produkcji. W 1951 r. został kierownikiem Zakładu Wytrzymałości Konstrukcji, w 1954 r. kier. Zakładu Płatowcowego, a w 1964 r. kier. Zakładu. Konstrukcji Specjalnych (rakiet) i kier. grupy problemowej. 24.02.1961 r. uzyskał dyplom mgra inż. lotnictwa na Wydziale Lotniczym PW. 1.01.1964 został samodzielnym pracownikiem naukowo-badawczym, a 18.04.1973 r. otrzymał stopień docenta.
W 1950 r. opracował przeróbkę samolotu łącznikowego Pipcr L-4 "Cub" na sanitarny (oblatany 11.12.1950 r.). W latach 1950-1951 opracował wraz z inż. Jerzym Haraźnym projekt celu latającego TC-1, a w 1953 r. wraz z inż.Justynem Sandauerem TC-2. W 1955 r. skonstruował holowane cele latające Spec-3 i Spec-4 (w [3] i [4] podana jest błędna informacja, że cele latające posiadały oznaczenia Spec-1 i Spec-2).W 1956 r. otrzymał wyróżnienie na konkursie Ligi Przyjaciół Żołnierza na szybowiec szkolny za projekt "Kawka". W 1957 r. wraz z J. Haraźnym i J. Sandauerem opracował projekt odrzutowego samolotu szkolno-treningowego IL "As", konkurencyjnego do projektu PZL TS-11 "Iskra" konstrukcji Tadeusza Sołtyka. W 1962 r. brał udział w odbiorze w Anglii pierwszych w polskim lotnictwie pasażerskich samolotów z napędem turbośmigłowym Vickers "Viscount 804". 21.11.1960 r. został powołany przez Ministra Komunikacji na zastępcę przewodniczącego Komisji Przepisów Cywilnego Sprzętu Lotniczego przy Departamencie Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji. W 1964 r. opracował projekt wielozadaniowego samolotu krótkiego startu i lądowania (STOL) TC "Borsuk". W 1969 r. opracował projekt wstępny modyfikacji samolotu wielozadaniowego PZL An-2 przez powiększenie rozpiętości skrzydeł w celu zwiększenia udźwigu dla poprawy jego ekonomiczności. Następnie opracował odmianę An-2 z napędem turbośmigłowym.
W 1967r. na zlecenie IKCSP (Inspektorat Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych) oraz ówczesnej centrali handlu zagranicznego „Polservice”, Instytut Lotnictwa otrzymał zadanie przeprowadzenia oceny zgodności samolotu Tupolew Tu-134 z przepisami brytyjskimi BCAR (British Civil Airworthiness Reqnirements) w celu wystawienia świadectw zdatności do użytkowania ich w krajach zachodnich. W owych czasach instytuty radzieckie nie miały takiej możliwości, gdyż ZSRR nie należała do Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego ICAO (International Civil Aviation Organization). Prace odbywały się w Warszawie i Charkowie a prowadzone były przez mgr. inż. Tadeusza Chylińskiego. W latach 1966-67 na V Mistrzostwa Świata w Akrobacji Samolotowej w Magdenburgu mających się odbyć w 1968 r., został opracowany przez niego projekt samolotu akrobacyjnego TC-A 68 a w 1969 r. projekt samolotu rolniczego TC-R.
Od 1.10.1972 pracował w Ośrodku Płatowców i Wytrzymałości Instytutu Lotnictwa na stanowisku samodzielnego pracownika naukowo-badawczego, a od 1973 r. docenta, gdzie przeprowadził między innymi podane poniżej analizy, badania i ekspertyzy:
- analizę aerodynamiki i osiągów samolotu PZL-106 „Kruk”,
- studium dotycząc rozwoju samolotu An-2 jako samolotu rolniczego o dużym udżwigu (z silnikiem TWD-10)- maj 1974 r.,
- sprawozdania z przeprowadzonych statycznych badań wytrzymałościowych samolotu rolniczego PZL M-15 dla przypadków obciążeniowych D’ i D’ + manewr- pażdziernik 1975 r.,
- sprawdzenie merytoryczne pod względem wytrzymałościowym samolotu LLM-15 ( od "Latające laboratorium") na podstawie wyników obliczeń i prób samolotu oraz wydania opinii dotyczącej warunków dopuszczenia samolotu LLM-15 do prób w locie ze względu na wytrzymałość konstrukcji- maj 1973 r.,
- wykonanie analizy oraz opracowanie uwag do Warunków Technicznych dla projektowanego samolotu akrobacyjnego APRL-S5 – wrzesień 1973 r.,
- analiza możliwości zmniejszenia ciężaru struktury płatowca M-15- autorzy T. Chyliński, T. Kostia i J. Lamparski,
- projekt koncepcyjny zawodniczego samolotu akrobacyjnego z silnikiem AI-14- wybór geometrii i struktury statycznej, analiza ciężarów, analiza aerodynamiki i osiągów, analiza stateczności podłużnej, analiza obciążeń, wstępne oriętacyjne obliczenia wytrzymałości kadłuba- grudzień 1974 r.,
- opracowanie konstrukcji urządzeń obciążających do prób statycznych samolotu M-15 dla 3 przypadkowych obciążeń płatowca: D’, D’+ manewr, obciążenia przy zakotwiczeniu samolotu. Przeprowadzenie badań wytrzymałościowych- I kwartał 1975 r.,
- porównanie wartości obciążeń przyjętych w programach prób statycznych samolotu M-15 z wynikami obliczeniowymi i przepisami.
Głównym polem działalności lotniczej Tadeusza Chylińskiego, zasadniczym tematem jego pracy w Instytucie Lotnictwa, a zarazem głównym dziełem jego życia było stworzenie systemu badań wytrzymałościowych sprzętu lotniczego. Kierując od 1951 r. Zakładem Wytrzymałości Instytutu Lotnictwa, stworzył ten dział i rozbudował jego laboratoria. Prawie wszystkie konstrukcje samolotowe, śmigłowcowe i szybowcowe naszego przemysłu, zbudowane w latach 1950-tych i 1960-tych, były sprawdzane i badane pod jego kierunkiem. Próby te były szybko uruchamiane oraz sprawnie i dokładnie przeprowadzane. Pod jego kierunkiem ukształtowali się główni specjaliści Zakładu w zakresie wytrzymałości konstrukcji płatowców. Dalsza działalność Instytutu Lotnictwa jest na tym polu kontynuacją jego dorobku.
Pod kierunkiem Tadeusza Chylińskiego zostały przeprowadzone (w latach 1948-1952) próby wytrzymałościowe samolotów CSS-10, CSS-11, CSS-12 i LWD "Junak" oraz szybowców IS-1 "Sęp", IS-4 "Jastrząb" i SZD-8 "Jaskółka" i elementów śmigłowca GIL. W latach 1952-1961 przeprowadzono próby wytrzymałościowe samolotów odrzutowych Lim-1, Lim-2, Lim-5 i TS-11 "Iskra" oraz tłokowych CSS-13, "Junak 3", Lisunow Li-2, TS-8 "Bies", Jak-12M i Jak-12A, PZL M-2 i elementów śmigłowca BŻ-4 "Żuk", zaś w latach 1962-1964 samolotu PZL-104 "Wilga", szybowców SZD-24 "Foka", SZD-21 "Kobuz" i SZD-27 "Kormoran" oraz płatów podwodnych wodolotu "Gryf" i wałów silników wysokoprężnych. Brał udział w Państwowych Próbach Kontrolnych płatowca Lim-1. W 1949 r. pod jego kierunkiem przeprowadzono badania tensometryczne naprężeń w konstrukcji przęseł mostu Poniatowskiego w Warszawie, a w 1951 r. mostu na Wiśle w Krzybawie oraz naprężeń w łącznikach izolatorów linii wysokiego napięcia, usuwając przyczyny licznych awarii. Od 1956 r. przeprowadzono pod jego kierunkiem badania zmęczeniowe skrzydła szybowca SZD-12 "Mucha 100", okuć skrzydłowych samolotu MD-12, wałów i korbowodów silnika lotniczego WN-3 i łopat wirnika nośnego śmigłowca SM-1.
Doc. mgr inż. Tadeusz Chyliński, zasłużony pracownik Instytutu Lotnictwa, był przez wiele lat członkiem Rady Naukowej Instytutu Lotnictwa i godnym partnerem w kontaktach z zagranicznymi kontrahentami Instytutu. Był autorem patentów: "Uchwyt zaciskowy do umocowania łopatek silników turbinowych", "Sposób wykonywania tensometrycznego czujnika przyspieszeń liniowych". Publikował artykuły w: Skrzydlatej Polsce, Technice Lotniczej i Astronautycznej, Biuletynie Informacyjnym Instytutu Lotnictwa. m.in. "Pegaz" (Skrzydlata Polska 1974 nr 29, 30, 31), "Stan i drogi rozwoju polskiego lotnictwa" /W/ "Aktualne problemy polskiego lotnictwa" (Poznań 1967)- wspólnie z A. Glassem,"Określanie współczynnika sprężystości materiałów laminatowych" (Technika Lotnicza i Astronautyczna 1970 nr 5).
30.04.1976 r. przeszedł na rentę inwalidzką. Był członkiem SIMP. Został odznaczony: Srebrnym Krzyżem Zasługi (1954 r.), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955 r.), Krzyżem Kawalerskim OOP.
Zmarł 15.02.1978 r. w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 325-1-11). Miał żonę Alinę [wg [2]- Adelę- błędna informacja), córkę Lidię (1940 r.) i syna Rafała (1946 r.).
Konstrukcje:
RWD-25, 1939, projekt samolotu myśliwskiego.
H.W.L. ”Pegaz”, 1949, motoszybowiec szkolny, sportowy.
BŻ-1 "Gil" (SP-GIL, GIL), 1950, śmigłowiec doświadczalny.
Piper L-4 ”Cub”, 1951, samolot sanitarny.
TC-1, 1952, zdalnie sterowany samolot-cel.
TC-2, 1953, holowany cel latający.
Spec-3, 1955, holowany cel latający.
Spec-4, 1956, holowany cel latający.
Chyliński "Kawka", 1956, projekt szybowca szkolnego.
IL ”As”, 1958, projekt samolotu szkolno-treningowego.
TC ”Borsuk”, 1964, projekt samolotu wielozadaniowego.
TC-R, 1969, projekt samolotu rolniczego.
TC A 68 (TC A 70, TC A 72), 1966-1967 (1970-1972), projekt samolotu akrobacyjnego.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała Aandrzej ”Polskie samoloty wojskowe 1945-1980”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1980.[2] Na podstawie biogramu T. Chylińskiego autorstwa Andrzeja Glassa opublikowanego w "Słowniku Biograficznym Techników Polskich". Tom 14, str. 24. Wydawnictwo Naczelnej Organizacji Technicznej Federacji Stowarzyszeń Naukowo- Technicznych. Warszawa 2003.
[3] Witkowski Ryszard "Skrzydlaty Milanówek".
[4] Lamparski Jerzy, Żurakowski Bronisław "Tadeusz Chyliński (1911-1978)". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 7/1978.
[5] Chlebowski Cezary „Wachlarz”. 1983.
[6] Materiały dotyczące pracy doc. inż. Tadeusza Chylińskiego w Instytucie Lotnictwa via Rafał Chyliński.
[7] Rafał Chyliński - informacje.
[8] Biogram R. Berkowskiego autorstwa Andrzeja Glassa opublikowanego w "Słowniku Biograficznym Techników Polskich". Tom 16, str. 15. Wydawnictwo Naczelnej Organizacji Technicznej Federacji Stowarzyszeń Naukowo- Technicznych. Warszawa 2005.