Chyliński Tadeusz Edward

Tadeusz Edward Chyliński. (Źródło: via Rafał Chyliński).

Tadeusz Edward Chyliński urodził się 19.10.1911 r. w Warszawie (w 1921 r. rodzina przeniosła się do Milanówka do zakupionej tam willi Afrykanka). Był synem Stanisława, urzędnika towarzystw ubezpieczeniowych i Zofii z domu Tuszowskiej. Uczęszczał do Gimnazjum Humanistycznego Lu­dwika Lorentza w Warszawie, gdzie w 1930 r. zdał maturę. Wstąpił na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Warszawskiego. W 1931 r. przeniósł się na Wydział Me­chaniczny Politechniki Warszawskiej, uzyskując półdyplom w Sekcji Lotniczej. W 1935 r. ukończył kurs szybowcowy klasy C w szkole szybowcowej Sokola Góra k. Krzemień­ca. W latach 1936-1937 służył w Szkole Podchorążych Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, uzyskując stopień st. kaprala pchor. W 1937 r. podjął prace w Doświadczalnych Warsztatach Lotniczych (RWD) na Okęciu jako konstruktor płatowcowy, równocześnie kontynuował studia. Pracował przy dokumentacji seryjnej samo­lotu obserwacyjnego RWD-14 "Czapla". Następnie zaprojektował płat samolotu zawodniczego RWD-19, kadłub samolotu dyspozycyjnego RWD-18. Współpracował z inż. Andrzejem Anczutinem przy konstrukcji samolotu szkolnego RWD-23, do którego zaprojektował łoże silnika oraz przy konstrukcji RWD-16bis a natępnie przy opracowaniu  RWD-21. W 1939 r. zoprojektował dźwigar płata samolotu myśliwskiego RWD-25. Wniósł  duży wkład  osobisty w opracowanie  dokumentacji konstrukcyjnej tych samolotów. W latach 1933-1938 był członkiem Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów PW. W DWL pracował do wybuchu wojny.

We wrześniu 1939 r. zmobilizowany i awansowany do stopnia ppor. Służył w artylerii w 5 Pułku Ar­tylerii Lekkiej (PAL) w Toruniu oraz w 8 PAL. Był uczestnikiem bitwy nad Bzurą oraz brał udział w obronie twierdzy w Modlinie. Od grudnia 1942 r. był w organizacji dywersyjnej "Wachlarz" AK (Kartoteka Centralna Wachlarza- nr 261), używał pseudonimów Aga i Dzięcioł. Współpracował dorywczo z Konspiracyjnym Instytutem Technicznym Lotnictwa Komendy Głównej AK - kryptonim "Dural”.

Od stycznia 1940 r. praco­wał w Elektrycznych Kolejach Dojazdowych (EKD) w Warszawie jako konduktor. Dorabiał produkcją mydła toaletowego tworząc latach 1942- 1944  z inż. Romanem Berkowskim i inż.  Bronisła­wem Żurakowskim (kolega z DWL- RWD) Spółkę Rzemieślniczo- Handlową, która potajemnie produkowała i rozprowadzała mydła toaletowe. Mydła te trafiały nawet do Paryża. Celem tej spółki, prócz uzyskania środków do życia, było przygotowanie niewielkiej wytwórni samolotów, którą mieli razem uruchomić po zakończeniu wojny. W tym kierunku poczynione zostały konkretne kroki, jak zakup maszyn skrawających do drewna i metalu, gromadzenie narzędzi i przyrządów pomiarowych, które przechowywane były w bezpiecznym miejscu. Niestety powojenna rzeczywistość nie stwarzała warunków na taką działalność. W rezultacie maszyny zostały wydzierżawione jakiemuś warsztatowi w Łodzi, który wkrótce został zlikwidowany przez władzę ludową a wyposażenie zlicytowane. Od 1944 r. do sierpnia 1946 r. T. Chyliński pracował jako technik w Dziale Drogowym. W 1945 r. wykonał dla Ministerstwa Komunikacji projekt konstrukcji słupów dla linii wysokiego napięcia Otwock-Miłosna.

W zimie 1945/1946 na konkurs ogłoszony przez Departament Lotnictwa Cywilnego Min. Komunikacji opracował projekt motoszybowca"Pegaz", który w kwietniu 1946 r. zajął I miejsce. W latach 1946-1947 opracował wraz z Bronisła­wem Żurakowskim dokumentację konstrukcyjną "Pegaza" pracując w Referacie Lotniczym Głównej Kwatery ZHP. Elementy "Pe­gaza" zostały wykonane w Harcerskich Warsztatach Lotniczych (wg [2]- nosiły nazwę Centralnej Harcerskiej Modelarni Lotniczej) w Warszawie, zaś zespoły i montaż w Okręgowych Warsz­tatach Lotniczych na Gocławiu. "Pegaz", oblatany 16.07.1949 r., był pierwszą po wojnie konstrukcją lotniczą napędzaną polskim silnikiem (XL-GAD konstrukcji inż. Stefana Gajęckiego). Przewidywano wyprodukowanie 80 "Pega­zów", jednak zmiana planów rozwoju polskiego lotnictwa oraz za­hamowanie prac nad rodzimymi konstrukcjami lotniczymi na polecenie ZSRR, spowodowały, iż "Pegaz" nie wszedł do produkcji.

7.01.1948 r. Tadeusz Chyliński podjął pracę w Instytucie Technicz­nym Lotnictwa (w kwietniu 1948 r. został przemia­nowany na Główny Instytut Lotnictwa, a w marcu 1952 r. na Instytut Lotnictwa) stając się jednym z jego "filarów". Oprócz funkcji administracyjnych- jako kierownik organizował m.in. pracę Działu Wytrzymałości i jego laboratoriów- działał aktywnie jako konstruktor powstających w instytucie obiektów latających. W latach 1948-1951 wraz z Bronisławem Żurakowskim i Zbigniewem Brzoską skonstruował pierwszy polski doświadczany śmigłowiec SP-GIL (inna nazwa- BŻ-1 GIL). Był odpowiedzialny w nim za projekt części "płatowcowej" tj. kadłuba, belki ogonowej i podwozia oraz zaprojektował śmigło ogonowe.  W kwietniu 1950 r. chciał odejść z Instytutu dla dokończenia studiów i w celu pracy w przemyśle nad rozwojem "Pegaza", ale pozostał wobec zaniechania jego produkcji. W 1951 r. został kierownikiem Zakładu Wytrzymałości Konstrukcji, w 1954 r. kier. Zakładu Płatowcowego, a w 1964 r. kier. Zakładu. Konstrukcji Specjalnych (rakiet) i kier. grupy pro­blemowej. 24.02.1961 r. uzyskał dyplom mgra inż. lotnictwa na Wydziale Lotniczym PW. 1.01.1964 zo­stał samodzielnym pracownikiem naukowo-badawczym, a 18.04.1973 r. otrzymał stopień docenta.

W 1950 r. opracował prze­róbkę samolotu łącznikowego Pipcr L-4 "Cub" na sanitarny (oblatany 11.12.1950 r.). W latach 1950-1951 opracował wraz z inż. Jerzym Haraźnym projekt celu latającego TC-1, a w 1953 r. wraz z inż.Justynem Sandauerem TC-2. W 1955 r. skonstruował holowane cele latające Spec-3Spec-4 (w [3] i [4] podana jest błędna informacja, że cele latające posiadały oznaczenia Spec-1Spec-2).W 1956 r. otrzymał wyróżnienie na konkursie Ligi Przyja­ciół Żołnierza na szybowiec szkolny za projekt "Kawka". W 1957 r. wraz z J. Haraźnym i J. Sandauerem opracował projekt odrzutowego samolotu szkolno-treningowego IL "As", konkurencyjnego do projektu PZL TS-11 "Iskra" konstrukcji Tadeusza Sołtyka. W 1962 r. brał udział w odbiorze w Anglii pierwszych w polskim lotnictwie pasażerskich samolotów z napędem turbośmigłowym Vickers "Viscount 804". 21.11.1960 r. został powołany przez Ministra Komunikacji na zastępcę przewodniczącego Komisji Przepisów Cywilnego Sprzętu Lotniczego przy Departamencie Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji. W 1964 r. opracował projekt wielozadaniowego samolotu krótkiego startu i lądowania (STOL) TC "Borsuk". W 1969 r. opracował projekt wstępny modyfikacji samolotu wielo­zadaniowego PZL An-2 przez powiększenie rozpiętości skrzydeł w celu zwiększenia udźwigu dla poprawy jego ekonomiczności. Następnie opracował odmianę An-2 z napędem turbośmigłowym.

W 1967r. na zlecenie IKCSP (Inspektorat Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych) oraz ówczesnej centrali handlu zagranicznego „Polservice”, Instytut Lotnictwa otrzymał zadanie przeprowadzenia oceny zgodności samolotu Tupolew Tu-134 z przepisami brytyjskimi BCAR (British Civil Airworthiness Reqnirements) w celu wystawienia świadectw zdatności do użytkowania ich w krajach zachodnich. W owych czasach instytuty radzieckie nie miały takiej możliwości, gdyż ZSRR nie należała do Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego ICAO (International Civil Aviation Organization). Prace odbywały się w Warszawie i Charkowie a prowadzone były przez mgr. inż. Tadeusza Chylińskiego. W latach 1966-67 na V Mistrzostwa Świata w Akrobacji Samolotowej w Magdenburgu mających się odbyć w 1968 r., został opracowany przez niego projekt samolotu akrobacyjnego TC-A 68 a w 1969 r. projekt samolotu rolniczego TC-R.

Od 1.10.1972 pracował w Ośrodku Płatowców i Wytrzymałości Instytutu Lotnictwa na stanowisku samodzielnego pracownika naukowo-badawczego, a od 1973 r. docenta, gdzie przeprowadził między innymi podane poniżej analizy, badania  i ekspertyzy:
- analizę aerodynamiki i osiągów samolotu PZL-106 „Kruk”,
- studium dotycząc rozwoju samolotu An-2 jako samolotu rolniczego o dużym udżwigu (z silnikiem TWD-10)- maj 1974 r.,
- sprawozdania z przeprowadzonych statycznych badań wytrzymałościowych samolotu rolniczego PZL M-15 dla przypadków obciążeniowych D’ i D’ + manewr- pażdziernik 1975 r.,
- sprawdzenie merytoryczne pod względem wytrzymałościowym samolotu LLM-15 ( od "Latające laboratorium") na podstawie wyników obliczeń i prób samolotu oraz wydania opinii dotyczącej warunków dopuszczenia samolotu LLM-15 do prób w locie ze względu na wytrzymałość konstrukcji- maj 1973 r.,
- wykonanie analizy oraz opracowanie uwag do Warunków Technicznych dla projektowanego samolotu akrobacyjnego APRL-S5 – wrzesień 1973 r.,
- analiza możliwości zmniejszenia ciężaru struktury płatowca M-15- autorzy T. Chyliński, T. KostiaJ. Lamparski,
- projekt koncepcyjny zawodniczego samolotu akrobacyjnego z silnikiem AI-14- wybór geometrii i struktury statycznej, analiza ciężarów, analiza aerodynamiki i osiągów, analiza stateczności podłużnej, analiza obciążeń, wstępne oriętacyjne obliczenia wytrzymałości kadłuba- grudzień 1974 r.,
- opracowanie konstrukcji urządzeń obciążających do prób statycznych samolotu M-15 dla 3 przypadkowych obciążeń płatowca: D’, D’+ manewr, obciążenia przy zakotwiczeniu samolotu. Przeprowadzenie badań wytrzymałościowych- I kwartał 1975 r.,
- porównanie wartości obciążeń przyjętych w programach prób statycznych samolotu M-15 z wynikami obliczeniowymi i przepisami.

Głównym polem działalności lotniczej Tadeusza Chylińskiego, zasadniczym tematem jego pracy w Instytucie Lotnictwa, a zarazem głównym dziełem jego życia było stworzenie systemu badań wytrzymałościowych sprzętu lot­niczego. Kierując od 1951 r. Zakładem Wytrzymałości Instytutu Lotnictwa, stworzył ten dział i rozbudował jego laboratoria. Prawie wszystkie konstrukcje samolotowe, śmigłowcowe i szybowcowe naszego przemysłu, zbudowane w latach 1950-tych i 1960-tych, były sprawdzane i badane pod jego kierunkiem. Próby te były szybko uruchamiane oraz sprawnie i dokładnie przeprowadzane. Pod jego kierunkiem ukształtowali się główni specjaliści Zakładu w zakresie wytrzymałości konstrukcji płatowców. Dalsza działalność Instytutu Lotnictwa jest na tym polu kontynuacją jego dorobku.

Pod kierunkiem Tadeusza Chylińskiego zostały przeprowadzone (w latach 1948-1952) próby wytrzymałościowe samolotów CSS-10CSS-11CSS-12LWD "Junak" oraz szybow­ców IS-1 "Sęp"IS-4 "Jastrząb"SZD-8 "Jaskółka" i elementów śmi­głowca GIL. W latach 1952-1961 przeprowadzono próby wytrzymałościowe samolotów odrzutowych Lim-1, Lim-2Lim-5TS-11 "Iskra" oraz tłoko­wych CSS-13, "Junak 3"Lisunow Li-2TS-8 "Bies"Jak-12M i Jak-12APZL M-2 i elementów śmigłowca BŻ-4 "Żuk", zaś w latach 1962-1964 samolotu PZL-104 "Wilga", szybowców SZD-24 "Foka"SZD-21 "Kobuz"SZD-27 "Kormoran" oraz pła­tów podwodnych wodolotu "Gryf" i wałów silni­ków wysokoprężnych. Brał udział w Państwo­wych Próbach Kontrolnych płatowca Lim-1. W 1949 r. pod jego kierunkiem przeprowadzono badania tensometryczne naprężeń w konstrukcji przęseł mostu Poniatowskiego w Warszawie, a w 1951 r. mostu na Wiśle w Krzybawie oraz naprężeń w łącznikach izolatorów linii wysokiego napięcia, usuwając przyczyny licznych awarii. Od 1956 r. przeprowadzono pod jego kierunkiem badania zmę­czeniowe skrzydła szybowca SZD-12 "Mucha 100", okuć skrzydłowych samolotu MD-12, wałów i korbowodów silnika lotniczego WN-3 i łopat wirnika no­śnego śmigłowca SM-1.

Doc. mgr inż. Tadeusz Chyliński, zasłużony pracow­nik Instytutu Lotnictwa, był przez wiele lat członkiem Rady Naukowej Instytutu Lotnictwa i godnym partnerem w kontaktach z zagranicznymi kontrahentami Instytutu. Był autorem patentów: "Uchwyt zaciskowy do umocowania łopatek silników turbinowych""Sposób wykonywania tensometrycznego czujnika przyspieszeń liniowych". Publikował artykuły w: Skrzydlatej Polsce, Technice Lotniczej i Astronautycznej, Biuletynie Informacyjnym Instytutu Lotnictwa. m.in. "Pegaz" (Skrzydlata Polska 1974 nr 29, 30, 31), "Stan i drogi rozwoju polskiego lotnictwa" /W/ "Aktualne problemy polskiego lotnictwa" (Poznań 1967)- wspól­nie z A. Glassem,"Określanie współczynnika sprężystości materiałów laminatowych" (Technika Lotnicza i Astronautyczna 1970 nr 5).

30.04.1976 r. przeszedł na rentę inwalidzką. Był członkiem SIMP. Został odznaczony: Srebrnym Krzyżem Zasługi (1954 r.), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955 r.), Krzyżem Kawalerskim OOP.

Zmarł 15.02.1978 r. w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 325-1-11). Miał żonę Alinę [wg [2]- Adelę- błędna informacja), córkę Lidię (1940 r.) i syna Rafała (1946 r.).

Konstrukcje:
RWD-25, 1939, projekt samolotu myśliwskiego.
H.W.L. ”Pegaz”, 1949, motoszybowiec szkolny, sportowy.
BŻ-1 "Gil" (SP-GIL, GIL), 1950, śmigłowiec doświadczalny.
Piper L-4 ”Cub”, 1951, samolot sanitarny.
TC-1, 1952, zdalnie sterowany samolot-cel.
TC-2, 1953, holowany cel latający.
Spec-3, 1955, holowany cel latający.
Spec-4, 1956, holowany cel latający.
Chyliński "Kawka", 1956, projekt szybowca szkolnego.
IL ”As”, 1958, projekt samolotu szkolno-treningowego.
TC ”Borsuk”, 1964, projekt samolotu wielozadaniowego.
TC-R, 1969, projekt samolotu rolniczego.
TC A 68 (TC A 70, TC A 72), 1966-1967 (1970-1972), projekt samolotu akrobacyjnego.

Galeria

  • Stoją od lewej: Wiktor Leja, NN., Tadeusz Chyliński i Julian Bojanowski (pilot doświadczalny, współkonstruktor szybowca zawodniczego SZD-9 bis ”Bocian Z”). (Źródło: via Rafał Chyliński).
  • Irena Kaniewska i Tadeusz Chyliński. Zdjęcie wykonane wiosną 1957 r. w czasie wizyty delegacji Instytutu Lotnictwa w Czechosłowacji. (Źródło: via Rafał Chyliński).
  • Od lewej: Justyn Sandauer, Tadeusz Chyliński, Irena Kaniewska, Julian Bojanowski, Ryszard Lewandowski i Jerzy Kazimierczak. Zdjęcie wykonane wiosną 1957 r. w czasie wizyty delegacji Instytutu Lotnictwa w Czechosłowacji. (Źródło: via Rafał Chyliński).
  • Dr Zbigniew Brzoska i inż. Tadeusz Chyliński przy śmigłowcu BŻ-1 ”GIL” podczas pierwszego pokazu publicznego śmigłowca. (Źródło: ze zbiorów Rafała Chylińskiego).

Źródło:

[1] Morgała Aandrzej ”Polskie samoloty wojskowe 1945-1980”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1980.
[2] Na podstawie biogramu T. Chylińskiego autorstwa Andrzeja Glassa opublikowanego w "Słowniku Biograficznym Techników Polskich". Tom 14, str. 24. Wydawnictwo Naczelnej Organizacji Technicznej Federacji Stowarzyszeń Naukowo- Technicznych. Warszawa 2003.
[3] Witkowski Ryszard "Skrzydlaty Milanówek".
[4] Lamparski Jerzy, Żurakowski Bronisław "Tadeusz Chyliński (1911-1978)". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 7/1978.
[5] Chlebowski Cezary „Wachlarz”. 1983.
[6] Materiały dotyczące pracy doc. inż. Tadeusza Chylińskiego w Instytucie Lotnictwa via Rafał Chyliński.
[7] Rafał Chyliński - informacje.
[8] Biogram R. Berkowskiego autorstwa Andrzeja Glassa opublikowanego w "Słowniku Biograficznym Techników Polskich". Tom 16, str. 15. Wydawnictwo Naczelnej Organizacji Technicznej Federacji Stowarzyszeń Naukowo- Technicznych. Warszawa 2005.
blog comments powered by Disqus