Caproni Ca.87 "Polonia", 1923
(Caproni Ca.73, Caproni Ca.74)
Po zakończeniu I wojny światowej, ciężkie eskadry bombowe włoskiego lotnictwa wojskowego (Aviazione Militare, od 1923 r. Regia Aeronautica) nadal używały trzysilnikowych bombowców Caproni Ca.3. Samoloty te zyskały sławę podczas Wielkiej Wojny, ale były już wówczas wyraźnie przestarzałe. Pomimo to były używane operacyjnie podczas walk ze zbuntowanymi plemionami na terenie włoskiej Cyrenajki. Nieco ulepszona wersja, Ca.36M, była nawet produkowana w latach 1923- 1924, aby zastąpić straty operacyjne i samoloty wycofane z eksploatacji!
W 1922 r. został rozpisany konkurs na nowy ciężki samolot bombowy. Ostatecznie zrealizowano trzy projekty: Breda A.3, Piaggio-Pegna P.3 i Caproni L.B.4. Wszystkie były dwupłatowcami i miały tę samą cechę: były wyposażone w 4 silniki S.P.A. 6A o mocy 147 kW (200 KM) każdy, zamontowane w dwóch tandemach, każda para napędzała śmigła ciągnące i pchające. Zespoły silników zostały przymocowane do słupków nad dolnymi skrzydłami. Chociaż projekt Piaggio-Pegna P.3 znalazł uznanie, prototyp zaprezentowany przez firmę Società Caproni e Comitti- oznaczony jako Caproni Ca.66- ostatecznie wygrał konkurs. Konstruktorem samolotu był inż. Giovanni Battista Caproni. Samolot został oblatany w 1923 r.
Pomimo zwycięstwa w konkursie wiadomo było, że Caproni Ca.66 otrzymał silniki o zbyt małej mocy. Dlatego została opracowana wersja Caproni Ca.67, napędzana 2 silnikami Lorraine-Dietrich 12 DB o mocy 294 kW (400 KM) każdy. Silniki zostały zamontowane na przedniej krawędzi dolnych skrzydeł i napędzały śmigła ciągnące. Zastosowanie nowych silników pozwoliło na obniżenie masy własnej o ok. 400 kg. Prototyp Ca.67 wykonał pierwszy lot w 1924 r.
W tym czasie Giovanni Caproni rozpoczął długą współpracę z inż. Rodolfo Verduzio. Ich wspólna praca zaowocowała powstaniem kolejnych wersji o znacznie lepszych osiągach.
Prototyp Caproni Ca.73 pojawił się na początku 1925 r. Zachował ogólne wymiary prototypów Ca.66 i Ca.67, ale instalacja dwóch silników Lorraine-Dietrich 12 DB w tandemie była inna. Układ skrzydeł Ca.73 sprawił, że był to odwrócony półtorapłat (tzn. górne skrzydło miało mniejszą rozpiętość niż dolne). Dolne skrzydło zostało teraz zamontowane na kadłubie. Silniki, podparte słupkami umieszczonymi w środkowej części tego skrzydła, napędzały dwułopatowe śmigło ciągnące i czterołopatowe pchające. Taki układ silników był bardziej aerodynamiczny i pozwalał na możliwie najlepsze wykorzystanie całej dostępnej mocy. Większość masy samolotu koncentrowała się wokół środka ciężkości, co skutkowało lepszymi właściwościami lotnymi. Lądowanie były znacznie łatwiejsze ze względu na bardzo nisko umieszczony kadłub i szeroko rozstawione podwozie. Podobnie jak Ca.66 i Ca.67, Ca.73 posiadał dwupłatowy statecznik poziomy.
Produkcja seryjna samolotów Ca.73 została podjęta pod koniec 1925 r. Nowy bombowiec miał duże poparcie w Ministerstwie Lotnictwa, którego urzędnicy byli pod wrażeniem prac Giulio Douheta- który wierzył, że same bombowce będą w stanie wygrywać wojny. Egzemplarze seryjne otrzymały nowy nos o mniej zaokrąglonych kształtach. Uzbrojenie obronne składało się z 3 ruchomych karabinów maszynowych, a max udźwig bomb wynosił 790 kg.
Wersje rozwojowe:
- Ca.73- wersja bombowa, pierwsze egzemplarze seryjne zachowały oznaczenie Ca.73 i posiadały, podobnie jak prototyp, silniki Lorraine-Dietrich 12 DB o mocy 294 kW (400 KM) każdy,
- Ca.73bis- wersja bombowa, napędzana przez 2 silniki Lorraine-Dietrich 12 EB o mocy 331 kW (450 KM) każdy,
- Ca.73ter (Ca.82)- wersja bombowa, produkcja seryjna rozpoczęła się w 1927 r. Inne oznaczenie- Ca.82. Wyposażona w nowe włoskie silniki Isotta Fraschini '"Asso" o mocy 368 kW (500 KM) każdy. Na bazie doświadczeń z eksploatacji poprzednich wersjami, wzmocniono konstrukcję i wprowadzono szereg modyfikacji,
- Ca.73bis Civile- cywilna wersja pasażerska, opracowana na bazie Ca.73bis. Z przodu kadłuba znajdował się przedział na bagaż lub pocztę, w środkowej części kadłuba znajdowała się kabina dla 10 pasażerów, z toaletą z tyłu,
- Ca.73ter Co (Ca.82 Co)- wersja bombowa i transportowa przystosowana do służby w koloniach. Została opracowana równolegle z Ca.73ter. Zamiast ładunku bombowego, mógł zabrać na pokład 20 w pełni wyposażonych żołnierzy. W 1927 r. osiem samolotów zostało dostarczonych z Mediolanu do ich bazy w Trypolisie na Cyrenajce,
- Ca.80- jeden egzemplarz, podobny do prototypu Ca.73, ale wyposażony w 2 chłodzone powietrzem silniki Bristol "Jupiter" o mocy 294 kW (400 KM) każdy,
- Ca.80S- wersja sanitarna oparta na konstrukcji Ca.80. W kabinie znajdowało się miejsce dla 6 noszy i 3 miejsca siedzące dla rannych. Opiekę medyczną zapewniał lekarz i pielęgniarka. Wyprodukowano kilka egzemplarzy,
- Ca.73quater (Ca.88, Ca.74)- wersja bombowa o ponownie wzmocnionej konstrukcji i z unowocześnionym wyposażeniem. Zewnętrzne zmiany to jedynie uproszczenie systemu słupków podtrzymujących silniki i wydłużenie ich dolnej owiewki. Po wprowadzeniu na uzbrojenie oznaczenie tej wersji zostało zmienione na Ca.74. Do tej wersji zmodyfikowano cześć samolotów należących do wcześniejszych wersji. Aby uniknąć nieporozumień, one również otrzymały oznaczenie Ca.74,
- Ca.73quater G (Ca.89, Ca.74G)- wersja bombowa, opracowana pod oznaczeniem Ca.73quater G (lub Ca.89). Po wprowadzeniu do służby oznaczenie zostało zmienione na Ca.74G. Ostatnia wersja, w dużej mierze przeprojektowana, aby jeszcze bardziej poprawić jej skuteczność jako samolotu bombowego. Otrzymała nową, przeszkloną przednią część kadłuba dla nawigatora- bombardiera. Miał do dyspozycji pulpit sterowania z przełącznikami elektrycznego systemu zrzutu bomb, a także celownik bombowy. Zlikwidowano stanowisko przedniego karabinu maszynowego, w tylnym stanowisku zamontowano wieżyczką strzelecką. Dolny karabin maszynowy został zamontowany w wysuwanym stanowisku strzeleckiem,
- Ca.87 "Polonia"- samolot rajdowy, powiększona wersja bombowca Ca.73ter, napędzaną przez 4 silniki Isotta Fraschini V-6 zamontowane w dwóch tandemach. Zbudowany w 1929 r. na zamówienie Polonii Amerykańskiej. Przeznaczony był do lotu transatlantyckiego, który nigdy się nie odbył.
Łącznie wyprodukowano ok. 120- 150 samolotów wszystkich wersji.
Wiosną i latem 1927 r. standardowy Ca.73ter ustanowił kilka rekordów:
- 13.04.1927 r. rekord prędkości z ładunkiem 2000 kg na dystansie 100 km- 180,18 km/h,
- 13.04.1927 r. rekord prędkości z ładunkiem 2000 kg na dystansie 500 km- 174,11 km/h,
- 27.04.1927 r. rekord długotrwałości lotu z ładunkiem 2000 kg- 6 h,
- 27.04.1927 r. rekord długości przelotu z ładunkiem 2000 kg- 750 km,
- 17.05.1927 r. rekord długości przelotu z ładunkiem 3600 kg- 3035 km,
- 26.05.1927 r. rekord wysokości lotu z ładunkiem 3600 kg- 6262 km,
- 20.08.1927 r. rekord długotrwałości lotu z ładunkiem 1000 kg- 11 h 44' (długości przelotu- 1654 km).
Głównym użytkownikiem samolotów Ca.73 był 7° Stormo Bombardamento Notturno (Nocny Pułk Bombowy), który skradał się z jednostek: 4° Gruppo (Dywizjon) z 10., 14. i 15. Squadriglie (eskadrami); 25° Gruppo z 8., 9. i 19. Squadriglie; 26° Gruppo z 11. i 13. Squadriglie; 27° Gruppo z 17. i 18. Squadriglie. Zastąpiły tam wysłużone bombowce Caproni Ca.3, pamietające jeszcze okres Wielkiej Wojny. Ostatnie egzemplarze Ca.3 i Ca.3 mod. zostały wycofane z I linii pod koniec 1928 r.
W 1927 r. 4 samoloty Ca.73 zostały przebazowane do Afryki Północnej i weszły w skład Squadriglia Mista (Eskadry Mieszanej) Aviazione Délia Tripolitania (Lotnictwa Tripolitanii). W 1929 r. w jednostce tej użytkowano 8 egz. Ca.73 i Ca.74. Prawdopodobnie w ten typ samolotu wyposażono również w północnoafrykańską Squadriglia 12a. Przez cały okres służby w Libii bombowce były używane operacyjnie do tłumienia oporu libijskich plemion, które buntowały się przeciwko włoskiej dominacji. Na początku lat 1930- tych dwupłatowce zostały zastąpione przez nowocześniejsze typy Caproni Ca.97 i Caproni Ca.101.
W 1928 r. 27 ° Gruppo zostało przeniesione do 14 ° Stormo, natomiast 26 ° Gruppo- do 8 ° Stormo. Kiedy 8 ° Stormo zostało rozwiązane 10.10.1929 r., 26 ° Gruppo stała się jednostką samodzielną. W 1931 r. 8 ° Stormo zostało odtworzone. Posiadał teraz 27 ° Gruppo (wycofane z 14 ° Stormo) i 28 ° Gruppo, które przejęło 10a Squadriglia z 4 ° Gruppo i 19a Squadriglia z 25 ° Gruppo. Wyposażenie 8 ° Stormo nie było jednorodne, ponieważ cała Gruppo 28 ° posiadała Ca.74, podczas gdy Squadriglia 17. z 27 ° Gruppo miała Ca.74G, a Squadriglia 18a z tej samej Gruppo posiadała jeszcze Ca. 73!
W 1932 r. 7 ° Gruppo posiadała 40 bombowców Ca.101, a samoloty Ca.73 i Ca.74 były w trakcie wycofywania. Jednak te samoloty nadal służyły w 8 ° Stormo, ponieważ w 1934 r. było 5 egz. Ca.74G w 17. Squadriglia, 8 egz. Ca.74G w 18. Squadriglia, 4 egz. Ca.73 i 5 egz. Ca.74 w 10. Squadriglia i 4 egz. Ca.73 oraz 4 egz. Ca.74 w 19. Squadriglia. W 1935 r. 7 ° Gruppo zaczęła otrzymywać nowoczesne samoloty Ca.101 i pod koniec tego roku 10. i 19. Squadriglie posiadały tylko po 1 samolocie Ca.74.
Pewna liczba samolotów Ca.74 nadal służyła do szkolenia w bombardowaniu oraz do wywożenia skoczków spadochronowych. Nie ma wątpliwości, że ten typ samolotu odegrał ważną rolę w promowaniu koncepcji Giulio Douheta we włoskim Ministerstwie Lotnictwa i dowództwie Regia Aeronautica.
Dalszym rozwojem konstrukcji były prototypy: samolotu bombowego Caproni Ca. 79 z 4 silnikami Isotta-Fraschini "Asso 500"; samolotu bombowego Caproni Ca. 103 ze skrzydłami i statecznikiem poziomym o eliptycznych obrysach i z zakrytą kabiną oraz gigantycznego Caproni Ca.90 (6 silników Isotta-Fraschini "Asso 1000" o mocy 750 kW każdy), który swój pierwszy lot odbył 13.10.1929 r. Przez kilka lat był największym samolotem świata i ustanowił kilka rekordów świata.
W Polsce.
Przedstawiciele Polonii Amerykańskiej w 1927 r. postanowili ufundować ze składek emigrantów samolot, który z polską załogą dokonałby przelotu przez Atlantyk. Załogę mieli stanowić kpt. pil. Adam S. Kowalczyk z 3 PL oraz por. pil. rez. Włodzimierz Klisz z PLL ”Lot”.
W 1929 r. spośród samolotów francuskich, niemieckich i włoskich organizatorzy wybrali samolot Caproni Ca.87. Była to wersja bombowca nocnego Caproni Ca.73ter (Ca.82) specjalnie przystosowana do lotu nad Atlantykiem. Był to samolot lądowy, ale kadłub miał ukształtowany jak łódź latająca. Była to ważna cecha ułatwiająca (w przypadku awarii) utrzymanie się na wodzie do czasu przyjścia pomocy. Przeróbka samolotu postępowała szybko i samolot był gotów na początku maja 1929 r. Nadano mu nazwę ”Polonia”.
Start planowano na 4.07.1929 r. w amerykańskie święto narodowe Independence Day. Po wymianie silników na nowe, załoga przeleciała z Mediolanu na lotnisko Baldonnell w Irlandii, gdzie oczekiwano na sprzyjające warunki atmosferyczne. Trasa prowadziła do Terranova w Kanadzie, a następnie do Chicago. Nowe silniki Isotta-Fraschini pracowały jednak wadliwie. Decyzja o starcie przeciągnęła się, gdy 13.07.1929 r. nadeszła wiadomość o tragedii samolotu Amiot-123. Lot ”Polonii” został odwołany. Jako oficjalny powód podano niepewną pracę silników i ich nieprzydatność do lotu na długi dystans. Wydaje się jednak, że decydującą rolę odegrała katastrofa Amiota.
Caproni Ca.87 zwrócono do wytwórni, gdzie został przywrócony do roli bombowca.
Konstrukcja (Ca.73ter):
Czteromiejscowy półtorapłat o konstrukcji drewnianej. Wersja Ca.87 "Polonia"- załoga 2 osoby.
Skrzydła głównie drewniane, pokryte płótnem. Każde skrzydło składało się z trzech sekcji, z silnikami wspartymi na wspornikach nad środkową częścią dolnego skrzydła. Skrzydła dwudźwigarowe pokryte płótnem. Aerodynamicznie wyważone lotki o konstrukcji metalowej, pokryte płótnem. Lotki znajdowały się tylko na dolnym płacie. Sekcje zewnętrzne dolnego płata posiadały wznios 3,2 °. Górne skrzydło miało znacznie mniejszą rozpiętość niż dolne. Cięciwa górnego skrzydła wynosiła 3,25 m, dolnego- 3,7 m. Komora płatów dwuprzęsłowa, usztywniona dwoma parami słupków z każdej strony oraz wykrzyżowanymi cięgnami. Wszystkie słupki pochylone do tyłu, zewnętrzne pary słupków dodatkowo pochylone w kierunku kadłuba.
Kadłub o przekroju prostokątnym, konstrukcji drewnianej, kratownicowej, z tyłu pokryty sklejką. Na kadłubie zamontowana była komora płatów, podobnie jak w ówczesnych łodziach latających. Przedni strzelec znajdował się w otwartym stanowisku na dziobie kadłuba. Odkryta kabina obu pilotów znajdowała się przed dolnym płatem i była osłonięta z przodu wiatrochronem. Sterownica podwójna. Czwarty członek załogi zajmował miejsce w stanowisku za skrzydłami i obsługiwał 2 karabiny maszynowe, jeden na obrotnicy Scarff w stanowisku na grzbiecie kadłuba i drugi strzelający przez właz w podłodze kadłuba. Drzwi znajdowały się po prawej stronie kadłuba, przed skrzydłami. W wersji Ca.87 "Polonia" kadłub miał spód specjalnie wzmocniony na wypadek wodowania.
Usterzenie poziome dwupłatowe. Górny statecznik nastawny, wykonany jako jedna całość. Dolny statecznik składał się z dwóch części przymocowanych do kadłuba i podpartych parą zastrzałów z każdej strony. Oba stateczniki usztywnione między sobą parami równoległych słupków. Stateczniki o konstrukcji drewnianej, z przednią krawędź wzmocnioną sklejką. Stery o konstrukcji metalowej, pokryte płótnem. Usterzenie pionowe pojedyncze, ster kierunku z wyważeniem.
Podwozie stałe, główne o szerokim rozstawie, składało się z dwóch zespołów. Każde koło główne zostało umieszczone pomiędzy dwoma goleniami o kształcie litery "V" wykonanymi ze stalowych rurek. Wewnętrzne końce krótkich osi kół były przymocowane zawiasowo do górnych dźwigarów kadłuba za pomocą nachylonych metalowych wsporników. Płoza ogonowa przymocowana do dolnego zawiasu steru.
Uzbrojenie:
- Ca.73, Ca.73bis, Ca.73ter- 3 ruchome karabiny maszynowe kal. 7,7 mm, zamontowane po jednym w przednim i grzbietowym stanowisku strzeleckim, trzeci karabin maszynowy zamontowany był we włazie w podłodze i chronił spód kadłuba. Bomby mogły być przenoszone w dwóch komorach bombowych, znajdujących się po obu stronach tunelu łączącego kabinę pilotów z tylnym stanowiskiem strzeleckim oraz na wyrzutnikach zamontowanych pod skrzydłami i po bokach kadłuba. Udźwig bomb max- 790 kg, wersji Ca.73ter- 1000 kg. W wersji Ca.74G max udźwig bomb został zmniejszony do 695 kg, ponieważ otrzymał wyrzutniki podskrzydłowe zaprojektowane do przenoszenia kilku bomb małego kalibru (w tym zapalających).
Napęd:
- Ca.66- 4 silniki chłodzone wodą, 6- cylindrowe S.P.A. 6A o mocy 147 kW (200 KM) każdy, zamontowane w dwóch tandemach, każda para napędzała śmigła ciągnące i pchające,
- Ca.67- 2 silniki chłodzone wodą, 12- cylindrowe, w układzie W typu Lorraine-Dietrich 12 DB o mocy 294 kW (400 KM) każdy. Silniki zostały zamontowane na przedniej krawędzi dolnych skrzydeł i napędzały śmigła ciągnące,
- Ca.73- 2 silniki chłodzone wodą, 12- cylindrowe, w układzie W typu Lorraine-Dietrich 12 DB o mocy 294 kW (400 KM) każdy, zamontowane w układzie tandem. Napędzały dwułopatowe śmigło ciągnące i czterołopatowe pchające,
- Ca.73bis- 2 silniki chłodzone wodą, 12- cylindrowe, w układzie W typu Lorraine-Dietrich 12 EB o mocy 331 kW (450 KM) każdy, zamontowane w układzie tandem. Napędzały dwułopatowe śmigło ciągnące i czterołopatowe pchające,
- Ca.73ter (Ca.82)- 2 silniki chłodzone wodą, 18- cylindrowe, w układzie W typu Isotta Fraschini '"Asso" o mocy 368 kW (500 KM) każdy, zamontowane w układzie tandem. Napędzały dwułopatowe śmigło ciągnące i czterołopatowe pchające. Paliwo znajdowało się w dwóch głównych cylindrycznych zbiornikach w kadłubie, jeden za kabiną, drugi przed tylną wieżyczką. W dolnym skrzydle znajdowały się dwa dodatkowe zbiorniki. Łączna pojemność czterech zbiorników wynosiła 1410 l,
- Ca.80- 2 silniki gwiazdowe, 9- cylindrowe, chłodzone powietrzem Bristol "Jupiter" o mocy 294 kW (400 KM) każdy. Napędzały dwułopatowe śmigło ciągnące i czterołopatowe pchające,
- Ca.87 "Polonia"- 4 silniki 6-cylindrowe, rzędowe, chłodzone wodą Isotta-Fraschini ”Asso” o mocy 155- 195 kW (210- 265 KM) każdy, połączone po dwa w tandem. Każdy napędzał swoje śmigło. Dwa śmigła dwułopatowe ciągnące i dwa śmigła czterołopatowe pchające.
Dane techniczne Ca.73ter (wg [3]):
Rozpiętość dolnego płata- 25,0 m, rozpiętość górnego płata- 18,0 m, długość- 14,58 m, wysokość- 5,6 m, powierzchnia nośna- 146,0 m2.
Masa własna- 3700 kg, masa startowa max- 5900 kg.
Prędkość max- 180 km/h, prędkość lądowania- 75 km/h, czas wznoszenia na 2000 m- 14' 30", pułap- 5150 m, zasięg- 1100 km.
Dane techniczne Ca.87 "Polonia" (wg [1]):
Rozpiętość dolnego płata- 25,0 m, rozpiętość górnego płata- 18,0 m, długość- 15,1 m, wysokość- 5,6 m, powierzchnia nośna- 143,0 m2.
Prędkość max- 180 km/h, prędkość minimalna- 105 km/h, pułap- 3000- 4000 m, zasięg- 5000 km.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.[2] Glass A., Bączkowski W. ”Samoloty słynnych przelotów 1925-1932”. Seria ”Barwa w lotnictwie polskim”. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1990.