Boratyni Tytus Liwiusz

Tytus Liwiusz Boratyni. (Źródło: archiwum).

Włoski uczony Tytus Liwiusz Boratyni (spolszczony Tito Livio Burattini) urodził się w 1617 r. w Agordo we Włoszech w rodzinie zubożałej włoskiej szlachty. Prawdopodobnie zdobył wszechstronne wykształcenie z zakresu nauk matematyczno- fizycznych, architektury w Padwie oraz Wenecji. Zajmował się geodezją i kartografią, matematyką, fizyką i dziesiątkiem innych dziedzin wiedzy (mincerz, metrolog, wynalazca i budowniczy). Był zarówno praktykiem, jak i teoretykiem, zdolnym technologiem, jak i architektem czy mechanikiem. Dużo podróżował. W latach 1637- 1641 odbył podróż naukową do Egiptu w celu wykonania pomiarów piramid i sporządzenia planów miast, m.in. Aleksandrii, Memfis i Heliopolis. Sporządził mapę triangulacyjną Egiptu, prowadził wykopaliska w Gizie i Memfis oraz podjął próbę klasyfikacji zabytków. W 1641 roku nauczył się w Wiedniu mincerstwa. W tym samym roku przybył prawdopodobnie do Polski.

Od 1642 r. przebywał w Krakowie, gdzie wraz ze Stanisławem Pudłowskim (1597-1645), matematykiem i fizykiem, profesorem Akademii Krakowskiej, prowadził doświadczenia fizyczne, konstruując unikalną aparaturę. Działał na dworze króla Władysława IV, od 1650 r. nadworny architekt królewski, w latach 1658- 1681 dzierżawca mennicy kró­lewskiej, zasłynął z produkcji monety kiepskiej jakości (tzw. boratynek). Jako astronom, budował teleskopy, a także soczewki dla gdańskiego astronoma Jana Heweliusza. Zbudował w 1652 r. Pałac Kazimierzowski w Warszawie (obecnie znajdujący się na terenie Uniwersytetu Warszawskiego).

Próbował zbudować maszynę latającą. Po pierwszych nieudanych próbach zbudowania skrzydeł do latania, doszedł w 1637 r. do wniosku, że najlepsza jest koncepcja ornitoptera. Po przeanalizowaniu zagadnienia z punktu widzenia mechaniki, przedstawił w końcu 1647 r. królowi Władysławowi IV traktat II volare non e imposible come fin hora universalmente e stato creduto (Latanie nie jest niemożliwe, tak jak to dotychczas powszechnie sądzono), w którym wspomniał o możliwości latania za pomocą gazu lżejszego od powietrza (130 lat przed wzlotem balonowym braci Montgolfier) oraz przedstawił koncepcję dwumiejscowego ornitoptera o kształcie smoka.

O Boratynim i jego aparacie znajdujemy w książce J. J. Bechera, wydanej w Niemczech w 1682 r., wzmiankę cytowaną często w publikacjach. Wspomina go także Cyrano de Bergerac mówiąc o polskim inżynierze, który zbudował maszynę latającą na dworze polskiego króla. Na podstawie tych relacji i biorąc pod uwagę ówczesne możliwości przypuścić trzeba, iż Boratyni rzeczywiście budował, a być może i zbudował latający statek. Wydarzenie to więc jest dużej miary i wyprzedza inne tego rodzaju przedsięwzięcia w świecie. Oczywiście, nie mógł się na nim unieść, choć o tym piszą i Becher, i Bergerac. Nie pozwalały na to względy natury technicznej i aerodynamicznej. Boratyni może być jednak zaliczany do wybitniejszych prekursorów lotnictwa światowego.

Boratyni znany jest też z innych prac z dziedziny fizyki i techniki, m.in. z budowy precyzyjnej wagi, budowy w Warszawie maszyny hydraulicznej, pompującej wodę dzięki wykorzystaniu energii wiatru, wykonywania soczewek ze szkła i kryształu, odkryciu plam na planecie Wenus i koncepcji znormalizowania miar. Ponadto pośredniczył w sporach między uczonymi itp. W 1658 r. otrzymał szlachectwo polskie i zmienił (lub raczej uprościł) nazwisko na Tytus Liwiusz Boratyni (wg innych źródeł- Boratini), brzmiące bardziej po polsku. Ożeniony z Polką, Teresą Opacką, córką Zygmunta, podkomorzego warszawskiego, miał 4 synów i dwie córki. Zmarł w Warszawie w 1681 r. Potomkowie Boratyniego spolszczyli się i przyjęli nazwisko ”Boratyńscy”.

Konstrukcje:
Boratyni skrzydła, lata 1630- te, płaty stałe mocowane do ramion.
Boratyni ”Latający smok”, 1648, projekt maszyny latającej.

Źródło:

[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] ”Encyklopedia popularna PWN”. Wydanie 30. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1999. [4] Banaszczyk E. ”Karuzela pod gwiazdami”. Wydawnictwo Iskry. Warszawa 1960.
[5] Elsztein P. ”Modelarstwo lotnicze w Polsce”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[6] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
blog comments powered by Disqus